Voorwoord bij de vierde, herziene druk

Na de eerste druk zijn enige ongewijzigde herdrukken verschenen – ongewijzigd, omdat mij de tijd voor herziening ontbrak. De in deze vierde druk aangebrachte veranderingen zijn vrij ingrijpend. Zij hangen samen:

1. Met de ervaring, opgedaan bij de uitgave van dit werk in het Engels (Evolution and Revolution, Penguin Books, 1974). Ingevolge de wens van de Britse uitgever heb ik de in het Engels geschreven tekst aanzienlijk ingekort, tot ongeveer twee derden van de oorspronkelijke omvang. Hoewel de schrapping van een aantal gedeelten mij erg aan het hart ging, was toch mijn eindoordeel dat deze drastische inkorting aan de begrijpelijkheid en overzichtelijkheid van het geheel ten goede kwam. Toen ik dan ook aan de Nederlandse uitgever voorstelde, bij deze bewerking de Engelse opzet in hoofdlijnen als uitgangspunt te nemen, ging hij akkoord.

Als gevolg van deze nieuwe opzet zijn een aantal gedeelten uit de vroegere drukken hetzij aanzienlijk bekort, hetzij geschrapt (zoals het oorspronkelijke 4de hoofdstuk, ‘De weg naar moderniteit’ – een deel ervan is overgebracht naar hoofdstuk 3; het oorspronkelijke hoofdstuk 7, ‘Revoluties tegen hun historische achtergrond’, waarvan enkele paragrafen nu zijn toegevoegd aan hoofdstuk 6; en verder alles wat in het oorspronkelijk hoofdstuk 10 handelde over de ‘Voorspelling van revoluties’, met de Filippijnen als voorbeeld). Het eveneens bekorte theoretische hoofdstuk 5 heb ik, evenals in de Engelse uitgave, bij deel 1 gevoegd. Ook bij de nieuwe formulering heb ik op een aantal punten de gepubliceerde Engelse tekst gevolgd.

2. Op een aantal plaatsen heb ik rekening gehouden met na het verschijnen van de eerste druk verschenen literatuur. Daarbij wil ik in de eerste plaats noemen de in ons land, met name op het Eerste Deel, van verschillende kanten uitgeoefende kritiek. Deze richtte zich vooral op de door mij gelegde relatie tussen de begrippen evolutie, vooruitgang en emancipatie. Het overdenken van de uitgeoefende kritiek heeft mij geen aanleiding gegeven tot een principiële herziening van mijn standpunten. Wel vond ik er aanleiding in, mijn denkbeelden op een nieuwe wijze te formuleren, en de verschillende paragrafen van het oorspronkelijk hoofdstuk 2 (‘Richting en gang der evolutie’) te hergroeperen. De in de laatste jaren op gang gekomen discussie over de toekomst der mensheid, naar aanleiding van de vorming van de Club van Rome en de publicatie van haar rapporten, heeft mij nu ertoe gebracht scherper te onderscheiden tussen de begrippen ‘ontwikkeling’ (groei) enerzijds en ‘evolutie’ (vooruitgang) anderzijds. Het oorspronkelijke hoofdstuk 2 is nu uiteengevallen in het nieuwe hoofdstuk 2 (‘Richting en gang der ontwikkeling’) en een, voor een deel nieuw geschreven, hoofdstuk 4 (‘Snelle groei en moeizame vooruitgang’). Ook in de nieuwe titel van dit boek, De lange mars der emancipatie, heb ik getracht, het moeizame van het evolutieproces tot uiting te brengen.

Verder heb ik, met name in het theoretisch hoofdstuk 5, getracht tot een duidelijke formulering te komen van mijn standpunt inzake de begrippen ‘klasse’ en ‘structuur’ – eveneens punten waarop van verschillende kanten, ook van marxistische zijde, kritiek was uitgeoefend.

Voor het overige heb ik op een aantal punten de tekst verduidelijkt. Dit geldt met name ook voor de Epiloog waarbij ik bijvoorbeeld rekening kon houden met na de eerste druk verschenen publicaties van Jacques Monod en enkele anderen.

3. Mijn voorwoord tot de eerste druk besloot ik met de woorden: ‘Een boek is geen krant. Een krant verliest zijn waarde na een dag. Ik hoop dat dit boek wat langer zal stand houden.’

Na verschijning van die eerste druk heeft de tijd niet stilgestaan. In het bijzonder het Derde (oorspronkelijk: Vierde) Deel, over ‘Revoluties in de huidige wereld’, behandelt een zeer actuele problematiek. Er is vooral in Azië, in de afgelopen jaren, zo het een en ander gebeurd. De revolutie drong op, door de bevrijding van Zuid-Vietnam, Cambodja en Laos. China was opnieuw, na de afsluiting van de Culturele Revolutie, het toneel van ingrijpende veranderingen. De steeds scherper wordende tegenstelling tussen de Sovjet-Unie en de Chinese Volksrepubliek, en de aanzienlijk versterkte internationale positie van deze laatste, werken onvermijdelijk ook in op de revolutionaire verschijnselen, met name in de landen van de Derde Wereld. Al in de Engelse uitgave van 1974 had ik de laatste twee hoofdstukken van dit Derde Deel, met name wat de behandeling van China betreft, grondig herzien. In deze vierde druk probeer ik opnieuw mijn behandeling van China, met inbegrip van haar buitenlandse politiek, up to date te brengen.

Maar er is geen twijfel aan, dat op het moment dat dit boek zal verschijnen, het weer op een aantal wezenlijke punten verouderd zal zijn. Wij leven namelijk – en steeds meer! – in een ‘Wereld in Beweging’ ... Waarheen? Daar gaat dit boek over.

Wageningen, augustus 1975

W.F.W.