СЕКОЈА УТРИНА излегувам од оваа врата. Истава: со едното отворено крило, што зјае како обеззабена вилица, можеби и ноќе; со преполнетиот (секогаш преполнет) ѓубровник зад него, од кој под капакот змиесто се измолкнуваат распуштените маалски мачки. Отворот ме пресретнува со својата денска обеленост, отворот што уште ме потсетува на гимназиските правоаголници испишани со несмели траги од креда врз класната габла. Само што овој правоаголник е свртен со малата основа на земјата; а поврвнината не му е црна, зашто надвор е ден. Но не е ни бела; улицата е прашливо сива, тротоарот пред неа — модрикаво сив од својот свеж бетон; во дното се извишува без довршен покрив, сипаничаво од бомбардирски распрскувања, окерната фасада на старата зграда од спротива. Само малку зеленило, парче пеплосано зеленило, влегува во тој пропнат правоаголник: тоа е гранка од багрем, само гранка без стебло во левиот горен агол, парче гранка опрашено зеленило на багрем под кого сенката не е повеќе прохладна.
Излегувам и примижувам; секогаш, кога излегувам од таа страна на отворената половина од вратата, замижувам од сончевата заблестеност на хромната белина од правта. Чинам дека денот надвор од правоаголникот е белузлива прав везден под сонце. Ситно ондулираните сенки под багремите како да го пропуштаат сонцето, книжно; не само што мируваат, како исцртани, мртви, непостоечки, туку и бојата некако не им е доволно темна. Се чини дека е пладне, а всушност е само летна утрина, пеколна и прашна; веќе пеколна и одамна прашна.
Макар што белината на уличниот ден ми ги натежнува клепките до заслепена примижаност под растопените шурки на сончевината, јас се обѕирам. Не наоѓам друго објаснување за тоа освен дека заслепено го извршувам својот навик; се обѕирам и го забележувам тоа кај себе дури кога сум го сторил. Всушност, нема зошто да се обѕирам. Мојот пат води низ едниот крак на распаќево пред вратава; само еден, по кој тргнувам секоја утрина.
Има некакво необјасливо пријатно чувство во тоа да си примижано свесен за врелото присуство на сонцето врз клепките и да гледаш под нив во сопствените нозе што чиниш чекорат одделно од тебе. Неприсутниот ритам на сончевите шурки како да се изедначува со гласниот ритам на чекорите. Тогаш обично не го подигам погледот надвор од малиот полукруг тротоар во кој напати влегуваат чеволно опредметени некои туѓи чекори. Чевлите имаат физиономии; убеден сум во тоа дека чевлите имаат физиономии, и ми се чини дека, ако ги кренам очите до човекот што чекори во мојот полукруг тротоар, со неговото лице само ќе си го потврдам впечатокот за физиономијата на неговите чевли. Но јас тоа не го правам; а моите чевли ги познавам доволно добро за да знам дека лицето ми е барем долгунесто.
Но, тоа чекорење со погледот пред нозете и со поплоченото сонце на клепките, не трае долго: поплочениот тротоар завршува и тогаш ногата ми пропаѓа. Макар што дури сега треба да гледам каде газам зашто теренот е нерамен, јас ги кревам очите: улица со стеснети тротоари, два реда крошни багремови, припекно обеззеленети, речиси на иста височина со куќичките пред кои послани мируваат тук-таме озеленети дворови. Го познавам и ова чекорење, зашто можам да го носам погледот понапред од нозете а тие сепак да ја позимаат свеста негова за нерамнините меѓу багремите и тротоарите. Погледот може да се префрли преку тарабите и да го открие дворот до неизмиените садови врз работ од коритото на пумпите.
Знам еден таков двор: пресечен со модрикавиот 'рбет на тесниот плочник од портата во тарабите до вратата во куќата, тој го окопнува прашливо своето заздишано зеленило по минијатурните леи за кои ни неколкуте дрвца не се сенчеста заштита. Две-три к кошки чепкаат по него, и, кога и да посакаат, излегуваат на улица, не преку открилената порта, туку низ летвите на тарабите. Свежи се останати само обезбоените спомени за цвеќарникот; сега повеќе се сади зеленчук. Клопарање на налани и закашлани удири на пумпа. Пред вратата, очачена како скришно покажана пазува — истриен партал со налани, сандали и износени чевли. Во вакво куќиче меѓу дворови човек не сакајќи чувствува потреба да ги собуе чевлите пред прагот. И секоја летна вечер со измиените нозе од пумпата клопара со наланите оставајќи мокри траги. Дане е уште тука, веројатно.
Но јас само ќе свирнам без да се запирам. Поправо, ќе почнам да си свиркам уште пред да дојдам до нивните тараби, одејќи покрај другите и знаејќи ги нив по тоа што се најниски и најзелени. Минувам покрај нив, зебресто ишаруван по нозете од тенко-летвените сенки на тарабите, не префрлувајќи го погледот преку оградата макар што таа ми е пониска од рамињата. Само незабележливо посилно ја отсвирнувам договорената верзија од една „Карменова“ арија. Дури не го покревам погледот ни до надвиснатите гранки на кајсијата што алтруистички ги нуди своите разбистрени плодови преку тарабите на улицата. Би сум сакал да скокнам до еден од нив меѓу зелените лисја, но тогаш сосема ќе се покаже лажно моето непрепознавачко одминување; зашто, всушност би било најприродно да свртам низ отворената порта и да го побарам Данета, разменувајќи барем неколку збора со мајка му што ретко да не се вртка низ дворот.
Потем, воопшто не чувствувам потреба да ги стеснувам клепките под сонцето: пред мене се извишува дивото зеленило на паркот. Колку и погледот да се издига до топчестата вжареност на сонцето, очите остануваат природно раскроени пред стројната пропнатост на тополите. Ми се чини дека лете само паркот има сенки. Им се подавам; како што и се подавам на алејата која сама ме води до клупата зад водоскокот. Се разбира, можам да се запрам до базенот под чии капки трепери стаклениот слој вода со црвените рипки земени од дворот на нашата гимназија по штрајкот на горните класови; но тоа не го правам, никогаш, со одбивност, јас неприсутно заминувачки.
Одминувам, таков, сѐ до клупата зад водоскокот, под разбушавеноста на зеленилото од паркот. Таму сенките не се само ишарани темносино или темноокерно врз земјата, туку во сиот висок простор меѓу клупата и гранките се чувствува навадена прохладност; како во дворовите околу куќите кога по зајдисонце напоените грутки земја дишат со својата утринска свежина. Погледот тогаш ми е и над клупите, макар што нема зошто таму да биде, и покрај повремените цвркоти на птиците; сепак ја наоѓам, по вритмениот навик на чекорите.
Тоа е клупата зад водоскокот: една, единствена, наша. Ретко кога е празна, во избинската осојност на сенките од високите гранки на многугодишните дрвја. Кога се приближувам до неа, чувствувам дека излишната кошула при излегувањето сега ми е недоволна: трпките лазат како мразни мравки што не ветуваат дека и по еден час ќе го изодат грбот, дотогаш испотен.
Обично, принаведнати еден спроти друг, седат веќе двајца. Меѓу нив, врз зелено бојадисаната клупа, издлабени сѐ до белината на дрвото квадратните линии на „дамата“. Откако сме распуштени, тоа е така секое претпладне; па и порано, кога, штом ќе запиштеа сирените, место в скривница добегувавме ваму. Песокта 'рска под чекорите, но оние на клупата не се обѕираат. По другите клупи нема уште никого, а јазичињата на тревата сѐ уште ги испиваат ретките бисери роса.
Толкумина сме, што клупата не збира сите заедно со гитарата; Дане доаѓа со неа, седнува без збор, ако го види дека играат „дама“, и почнува да удира по жиците. Тој има само потценувачки зборови за „дамата“ и ниту еднаш не ја свртува главата кон нив; не гледајќи ги своите пијавично разиграни прсти, тој е загледан, со полураспеана уста, отсутно занесено некаде во далечините, но погледот му добива присутно земен сјај штом по алеите ќе се појават топлите белини на женските листови. Тогаш и жиците на гитарата, му зазвучуваат посилно, толку посилно што се слушаат и оние шумови кои преку резонансот не смеат да минат од прстите во мелодијата, така што тоа делува како таен знак при кои и играчите ги покреваат главите од „дамата“. Но Дане е таков само додека во скутот му лежи гитарата.
А двајцата над „дамата“ во состојба се да останат наведнати се додека Дане не удри со дланката по гитарата: „Доста веќе, мајка му, ми приседна!“. Тогаш Благоја се свртува испитувачки кон него, го изгледува како допрва да го гледа на клупата, а потоа ја враќа главата кон својот соиграч Перо и веќе пак со лактовите на колениците вели: „Го гледаш?“. Само толку: „Го гледаш?“. Никој од нас тројцата не го разбира точното значење на оваа негова лежерна реплика што му се испушта токму во момент кога од него најповеќе се очекува да каже. Благоја не се обѕира и на примедбите за „дамата“ што ќе паднат потоа, зашто Дане со гитарата во рацете и јас со рацете во џебовите немаме никаков афинитет кон тие концентрични квадрати со камчиња во нивните линијни пресеци; ние просто ја игнорираме таа „дама“, ние не знаеме да ја играме. Но Благоја не се обѕира на нашите полемички предизвикувања, туку сам ќе ја крене конечно главата од „дамата“, ќе ја префрли ногата преку клупата, ќе плесне со дланките по колената и веќе со насмевка ќе му каже на Данета да го отсвири Наполеоновиот марш. Тој е најстар од нас; и, кога и да посака од Данета да му свири на гитара, ќе го порача тој Наполеонов марш.
Никогаш не разбирам зошто тоа го прави, макар што мелодијата ми се допаѓа и веќе си ја свиркам напоредо со удвоените жици под прстите на Данета. Од клупата алеите се расчекоруваат како медузи, вадејќи од зеленилото црвени пресрети со разбелени листови. Ми се чини дека има нешто незаборавно во овие моменти кога погледот блада неизвесно додека тоне во паркот заедно со откинатите звуци на гитарата. Би сум сакал и јас да ги научам прстите да играат по жиците без да гледам во нив, но се плашам дека тогаш нешто ќе ми биде скратено; нешто што сега го имам токму затоа што го немам тоа умеење.
Потоа стануваме: Благоја, Дане, Перо и јас. Како избркани од осончените клупи, се нуркаме во пеколната вжештеност на прашните улици. Се нуркаме во нив и кога зјаат безлуѓни додека трае неживотот меѓу „тревогата“ и „одбојот“. Четворица, една фаланга замолчени детишта, што се раздвојува војнички само од стеблата на багремите по тротоарите. Но нашите чекори се машки, зашто џебовите ни се полни со раце и со уште нешто.
Дане вели, како да не прашува или како да не знае: — „Уште ли ќе одиме?“ — И ја клати гитарата покрај едната нога.
— „Како да не одиме под сенка“, — вели Перо и замижано гледа во крошните (кутриот Перо, мисли дека крошните багремови се сенки костенливи).
— „Стрпливост“, — изустува Благоја со покревање на веѓите и не објаснува ништо повеќе. Благоја чекори прв, и јас помислувам дека тој е појасен кога не зборува, зашто зборовите како секогаш да му немаат буквално значење.
Најпосле, по потното влечкање од паркот до центарот, влегуваме во една слаткарница: озгора, од перјата на вентилаторот што се завртени под таванот до невидливост, не заплиснуваат млаки далги на мирисен воздух. Снагите ни се испотени до свреленост, но ние седнуваме не под вентилаторот туку до излогот; седнуваме и ги отпуштаме подлактиците на лажниот мермер од масичето кој сепак е ладен.
— „Имаме ли пари за по еден сладолед?“ — прашува Благоја и тарашка по џебовите. — „Јас имам“, — велам, но сепак проверувам со прстите; барем со нив, зашто ни друг пат не сум бил сигурен дека нема да се излажам.
Благоја го вика келнерот со пукање на прстите, зашто овој е свикнат да му седат по празните маси пилиштарци со празни џебови. Келнерот прилега на бело сениште што се лизга меѓу масите како ветер околу нозе, и пред нас наскоро тропнуваат по мермерот железните порции со забуцани лажичиња; како лалиња со хипертрофирани прашници, помислувам. Но се присетувам дека Благоја рече веднаш да платам (за да можеме во секој момент да излеземе), и јас, не дочекувајќи го кусурот што келнерот како да го преде, се наведнувам со лажичката над сладоледот.
Веќе е пладне, и ние молчиме. Со испразнети порции врз масичето, сме се навалиле на столовите и гледаме низ излогот. Излогот е толку голем што имам впечаток дека сме всушност надвор; на улица, поседнати и одголени за секој поглед што би се запрел врз нас барем малку испитувачки. Ми се чини дека сум разголен за улицата дури до испотеност на дланките во џебот.
Но никој не погледнува во нас преку стаклото; гледаме ние, сите четворица со очите неподвижно надвор, за нашите години непристојно испоседнати и со рацете во џебовите згора. Излогот ме потсеќа на исечок од живот, што тече кон својата неповратност но во кој ние уште не сме влезени. Зад тротоаров се протегаат плочестите плеќи на широката улица, потоа иде спротивниот тротоар со цвеќарник и ретки багреми, а зад нив — прозоресто издупчената фасада на сивата зграда што се чини широка колку и нашиот поглед низ излогов. Под скусените сенки на тротоарите минуваат сѐ уште малку луѓе; а пред големата врата од сивата зграда шетка полицаец во исто толку темна униформа како и отворот нејзин што зјае без да покажува до што доведува.
— „Кога ќе станам“, — вели Благоја, — „ќе тргнете по мене: Перо со мене, а вие двајца зад нас“. — Тој тоа го вели сосема тихо, што ми се чини дека не можам да му ги забележам и пијавичните движења на усните. Но околу нас по масичките нема никого и ние сме потонати во тишината како што сме изронети можеби веќе на улица; Благоја дури не ја свртува ни главата накај нас, барем толку да нагласи дека тоа за нас се однесува, и јас во еден момент помислувам дека тој тоа го прави повеќе за себе одошто за нас.
— „Знаеме“, — вели Дане и неговите раце одвај чујно се поместуваат врз гитарата.
— „Добро“, — вели Благоја и повторува: — „Перо со мене, а вие зад нас“.
— „Добро“, — се согласува Перо. И одново остануваме немо и неподвижно вџашени во блескотната белина зад излогот, со погледи што скокаат во неа како тврди скакулци во средполска усвитеност. Всушност, само Благоја го знае човекот што треба да излезе од спротивната зграда; од осојниот отвор на четвртестата врата во нејзиното модрикаво подножје, онаму каде што се движи единствено темномодрата униформа со штикот ладно блескотен врз себе. Од неа сега никој не излегува, или излегува многу наретко, но ние сите гледаме зашто јш се чини дека ќе го препознаеме човекот не толку по узнаеното за него колку по трепетот во нас под лажичката.
Се чувствувам некако особено и мислам дека тоа чувство најарно можам да го споредам со она кога седам в чекална на лекар. (Како пред некој месец кога пломбирав заб.) Седиш во удобниот сламен стол на чии крцкави потпирачки можеш да ги отпуштиш рацете, околу тебе слики по ѕидовите и цвеќиња во саксиите, врз масичето на дофат од рацете илустрирани журнали, канаринка во кафез, непознат поглед низ прозорец — па сепак нешто болникаво ти се топи во градите со секогаш возможни горчливи трепети кога вратата од ординацијата ќе ти се прислушне дека се отвора (не, уште овојпат не, подоцна, малку подоцна, потем човеков, или најарно кога ќе останам последен, сам).
Зад грбот можам да чујам како ситно потропнуваат порциите врз масичките; во жуборот гласови, што се чини незабележлив штом ќе се свикне на него, се издвојуваат довикувањата до келнерот; вентилаторот продолжува да се врти горе со шум на крилја во прпелкање. Од ококореноста зад излогот очите почнуваат да ме боцкаат, па помислувам дека може да биде оправдано ако го одлепам погледот од бездоната проѕирност на стаклото: јас и не би можел да го препознаам тој човек, а во слаткарницата би имало веројатно што да се гледа. Но нешто ме спречува во тоа; можеби што сите се загледани зад спротивниот тротоар, можеби затоа што сите се неподвижни дури и во погледите, што се молчеливи и како хипнотизирани од блескотноста на денот. Од масичката меѓу нас поодамна веќе се однесени испразнетите порции и сега на нивните места врз лажниот мермер остануваат четири водени круга; секој пред секого од нас, водени кругови разголеност, и мене за миг ми мине низ главата дека сме вака седнати заради тоа што четирите водени круга ќе не издадат без погрешка само ако некој ни се приближи толку да може да ги забележи под случаен агол со светлината овде.
Но никој не ни се приближува, со часови трае нашата замолчена неподвижна загледаност надвор, а веќе е повеќе од пладне, зад грбот стивнува испразнетата слаткарница. Ретките минувачи по осенчените тротоари одеднаш се преливаат во несопирна разврвченост и улицата заприлегува на надојден порој во заборавена суводолица. Од темниот отвор на зградата, што ни ги задржува погледите — сива до помодреност, искокаат униформирани или неуниформирани луѓе, како монистри од скината бројаница; брзо лизгајќи се по неколкуте скалила, тие се влеваат во поројот разврвченост.
Јас гледам во нив, и макар што зградата не е многу блиску, по нешто се надевам дека ќе го препознаам човекот за кој Благоја ќе каже само: „Ајде“. Ги чувствувам и другите, не знам по што зашто не гледам во нив ни со крајче од погледот, дека гледаат и тие од осојниот отвор до раздвиженоста по тротоарот преку скалилата што ги спојува така лизгаво бргу. Гледам втренчено, но знам дека го чекам всушност станувањето на Благоја, зашто и кога тој ќе стане јас сѐ уште не ќе знам за кој човек од улицата ќе се однесува тој негов договорен знак. Но Благоја не станува и не вика „ајде“ (зошто одеднаш помислив дека тој треба да го каже овој збор кога всушност тоа не можам да го очекувам?), а луѓето оттаму се слеваат во улицата, и поројот тече со своите чиновнично надојдени води, додека во еден момент вентилаторот зад нас горе не престанува да заплискува со своите млаки далги; кога сега би се свртел би ги видел запрени неговите четири дрвени перја, како што ги знам откриени нашите четири водени круга на масичево.
— „Ништо?“ — Праша, како да кажа Перо, кога вратата на зградата попрестана да исфрла луѓе по скалилата.
Благоја не одговара и не го отковува погледот оттаму, но сепак незабележливо се раздвижува да извади цигара. Би сум сакал јас да му подадам цигара, но знам дека сега тој не би го забележал или би го игнорирал мојот гест, затоа и самиот се откажувам да запалам една, макар што претчувствувам дека тоа би ме смирило или би ме престорило поспокоен. Раздвиженоста по улицата пак е онаква каква што беше под скудните сенки на тротоарите кога идевме кон слаткарницава, но Благоја не се крева од столот и ние продолжуваме да остануваме немо присутни надвор.
Најпосле, Благоја станува и ние знаеме дека ова станување не е она што со трепет се очекувало; тргнуваме четворицата напоредо и Благоја ништо не забележува.
— „Ништо“, — вели Перо, и неговиот збор звучи колку безнадежно толку и олеснително.
— „Ништо“, — вели Благоја со закана. — „Ова само ми потврдува дека тој има тактика, по која ни едно движење од вчера не го повторува и денес“. — Го зборува ова, одејќи незаинтересирано, некако повеќе за себе, но ние го слушаме како очекувана потврда на она што сме требале да го знаеме. Се враќаме пак молчеливи, по улиците исто онака пеколно осончени и обезлуѓени, како и кога идевме.
— „Треба да е некој волк“, — забележува Дане и послободно ја заклатува гитарата, дрпајќи ги жиците и оставајќи ги да резонираат со своите случајни акорди. Благоја не забележува на тоа, но вели:
— „Волк не волк“, — вели како да ги испушта зборовите низ заби, — „утре пак на истото место“. — Продолжуваме да одиме молчејќи. — „Се разбравме?“. — Продолжуваме да чекориме, заеднички и замолчени, знаејќи дека секој одговор е ненужен; потем, чекорите почнуваат да ни се расчаталуваат како медузно разгранетите кракови на алеите во паркот.
Кога доаѓам дома, прво во потонот а потем горе, домашните се веќе ручани и на дрвеното креветче во кујната баба ми беззабно ц'цка: боже, боже, какви се денешниве деца! Чувствувајќи се одеднаш премален (од горештината или од нешто друго), на брзина каснувам неколку безапетитни залака, а потоа влегувам во бањата: студениот туш ми се чини незаменлив овие денови. Стојам под снопот ситен дожд, полузамижан и безздивно подзинат, и мислам дека чувствувам како од мене се испира жешкиот слој на умората, нелагодноста, напнатоста.
И, дури влезен во собата, станувам наполно свесен дека денот за мене е свршен: и денес ништо, и денес не успеавме, и денес не свршивме. А требаше не вака секидневно да влезам под тушот; можеби и воопшто немаше да влезам, ниту пак да помислам на него. Ова одлагање, непредвидено, непредвидувано и некако беспомошно независно од нас, секое попладне ме враќа во стариот колосек, како велосипед по колски пат кога не успева со тркалата да се испне од браздата што се стврднала длабоко по последниот пролетен дожд.
Легнат, мислам дека до утре претпладне не ми останува ништо друго освен да не мислам на тоа. Зошто да мислам? каква полза има да мислам за тоа, макар и вака сосема безбедно легнат по туширање во сенчеста соба без муви и шумови? Знам дека не можам да не мислам на тоа, но ми се чини дека површно би можел да го истиснам од свеста, а тоа, можеби, би било и интересно. Кога сега, на пример, би се нашол некој велосипед, па да јурнам со него по бедемот на паркот со разветреана кошула. Впрочем, не мора велосипед: ќе идам на плажа.
Чувствувајќи одненадеж некаде во себе чудно безгрижна раздвиженост, разиграност, расмеаност, скокам од креветот и потсвирнувајќи буричкам на секаде по своите гаќи за капење. Излегувам на прсти, без да се јавам некому и без да помислувам дека тоа може да има последици. По ѓаволите, имам право на овие денови какво што не сум имал за ниедни други свои.
Да не ми е на патот. И сега јас, фрлајќи раскршена сенка на нивните летвени тараби, му свиркам и го довикувам: пладневна жештина, повремено брчење на бумбари по цвеќињата, изретки шлапкања на налани по плочниците. Се огласува мајка му, широка на вратата од кујната, со голи раце и мокро лице: — „Кој е?“, — праша таа, замижена од сонцето во очите. — „Кој го бара Данета: а, ти си, Бранко! Влези, де! Дане, излези!“
Дане излегува бушав и сонлив; по куси панталони, маица, бос.
— „Ајде на плажа,“ — му велам.
Тој ја подига главата како да бара облаци по небото.
— „Којзнае...“
— „Море ајде“, — велам, — „времето е перфектно. Земи ја и гитарата“.
Додека го чекам да се врати одвнатре, скокам до шупликавите гранки над мене и ги цепам портокаловите кајсии на две. Некаде блиску вреснува доенче; Дане излегува со гитарата (како изутринава, помислувам); и зад нас мачително полека заостануваат вресливите довикувања на мајка му: да не седиме долго во водата, да се чуваме, да не се удавиме, да си ги гледаме алиштата...
Одиме молчејќи; тоа е затоа што Дане не е расположен. Го чувствувам тоа, но не знам како да му подејствувам да си го разбистри лицето, во онакво какво што безболно сум свикнат да го знам. Тој веројатно сѐ уште мисли за она што не чека утре, не соумеал да ја отфрли таа мисла барем попладнево, намрштен е, и јас се двоумам дали моите причини можат да бидат убедливи за него. Макар што сме веќе во широките сенки на паркот, неговите очи се стеснети како под сонце; сеедно, на плажата ќе мора сепак да се разведри.
— „Ене го Исак“, — велам. Понастрана од нашиот пат, врз клупа што не се гледа од тревата, седи наведнато, бездруго над книга, ситно црнокосо момче.
— „Не нѐ гледа“, — забележува Дане.
Тој е наш соученик.
— „Да го викнам“, — праша Дане.
— „Не“, — велам, — „немој. Тој и така не би дошол со нас на капење“.
Си спомнувам за Исака: за нашите бесцелни прошетки по споредните улички, кога зборувавме за секакви крупни нешта, и кога, заборавајќи на неговата јадра жолта еврејска ѕвезда на реверот, го повлекував по поглавните улици, а тој се обѕираше како срна, да не му го забележи некој полицаец тоа негово ококорено шестокрако и дебелокрако петно, но не ми спомнуваше ништо, па дури и тоа да скршнеме во некое уличе, само да ми спомнеше, зашто и самиот знаев оти им е забрането да одат по поглавните улици, туку тој беше срамлив и горд, повеќе горд одошто срамлив, и тешко му беше да признае нешто што е принуден да го крие и од самиот себеси: еднаш, кога влегов во нивната куќа, толку се бевме заувлекле во нашиот разговор на високи теми, што мајка му го потсети дека треба да иде по ручек од општиот добротворно-чорбест казан, а потоа дека пак треба да иде да ги продава дрвените сандали што татко му, инаку адвокат, ги прави дома веќе со месеци: никогаш не бев го видел таков, зашто тој пискотно ја молеше мајка си да молкне, а кога излеговме надвор, липаше незапирно и детински од огромните навреди што му ги беше фрлил светот во очите.
— „Не, немој да го викаш“, — Мислам дека тегобно би го поднесувал неговото присуство, и ми се чини дека во неговите очи оттогаш забележувам навреден прекор дека знам за него нешто што тој не сака да го признае ни сам пред себеси.
Одминувавме, јас сум поинаку расположен. Под табаните ја чувствувам неосетната мекост на земјата под заклопените гранки што со недели не вкусиле дождовна капка. Преку налистеното зеленило допираат стрмоглавите струјки на раздетинетиот џагор од плажата; меѓу дрвјата се вцрвува некое одголено човечко тело, сенките под извишените гранки замирисуваат на вжештена испотеност.
Всушност, од одењето низ осенчените алеи, а и од тушот, јас сѐ уште не чувствувам со кожата потреба да се потопом во вода, која барем со своето брзобранливо движење ќе ми донесе млако освежување од сончевата вжареност што се истура преку челото; но дрвјата оретчуваат накај брегот и потта полека преку веѓите солено ги замаглува очите. Брзаме со босите табани по запалената земја, како да знаеме под која сенка ќе се засолнеме; а, всушност, не знаеме. Барем јас, секогаш кога ќе се најдам уште облечен меѓу разголените тела на плажата, не знам и не умеам како и каде да ги запрам запалените табани и да ја слечам вреловлажната маица.
— „А?“, — велам, му велам на Данета, но не гледам во него. — „Каде да се соблечеме, што мислиш?“. — Тоа сосема би било олеснето кога во разголените луѓе би препознал некои знајни очи, но познатите така тешко можат да се различат меѓу разголените што сите си прилегаат и сепак не личат на себеси како облечени, што глупо долго стоиме во излишна недоумица; облечени меѓу расоблечени, неснајдени меѓу полегнати, примижани од сонцето за кое овде веќе нема високи сенки.
Најпосле, почнуваме да се соблекуваме во кусата сенка на една врбова грмушка, останата незафатена со едната своја страна; нерешителни, и без причина нерасположени, што и во толку внимателното вѕирање наоколу не сме виделе некој познат. Само на два чекора од нас има луѓе по гаќи, но тие ни се туѓи, и мене ми се чини дека нивното присуство е само оној шум што го слушнав измешано џагорлив уште пред да излеземе на брегот од реката.
— „Да се соблекуваме“, — велам, како да мислам: „Нема што“.
— „Добро“, се согласува Дане. — „Но гитарава, како ќе ја оставиме гитарава?“
Помислувам, макар што тоа не сум го замислувал кога излегував од дома, дека ни останува еден по друг да се капеме, со наизменично останување сами; но тогаш слушаме довикувања и тие за чудо идат одблиску. Се свртувам натаму со надеж на некаква изненада, макар што не можам да најдам промислено оправдување за такво силно чувство, па сепак и двајцата зачекоруваме полусоблечени кон една друга врбова грмушка; повисока, поштркната. На камењата пред неа лежат неколкумина машки и женски, препознавам меѓу нив свикнати физиономии од гимназијата, не ми останува ништо друго освен да помислам дека сега Дане ќе има каде да ја остава гитарата додека се капеме; ми минува низ главата дека овие не викнале токму заради неа.
Се соблекувам најпосле и не го чекам Данета, кој уште се задржува кај оние полегнати зад мене на крупните камења; ми се чини дека не можам ни да погледам накај нив, зашто очите ми се врело заматени од потта што низ оторбешени капки ми протечува од челото преку веѓите. Не гледам ништо, освен малиот простор топла сенка, во кој ги фрлам алиштата до разлистените корени на грмушката. Песокта во сенката е само толку стоплена што табаните можат подолго да издржат врз неа, но јас веќе чувствувам потреба да се облечам со бранливата вода на реката.
— „Ајде да се капеме“, — вели еден глас, и јас во првиот миг не умеам да различам дали тој е мој или пак туѓ; зашто, сета моја кожа, под сонцето веројатно маслесто светната од испотеност, ми го моли тоа и јас просто чувствувам дека прстите ми стануваат панично нервозни додека брзаат да ги отпетлаат кусите панталони.
Кога се подигам од облеката, што ја фрлам во грмушката, до мене стои девојка. Таа е свртена кон оние на камењата и молбено прашува кој ќе влезе во вода, но никој не ѝ се одзива зашто сите се насобрани околу гитарата.
— „Немате друштво за капење“, — велам. И се осмелувам да се насмевнам дури кога таа го свртува лицето накај мене, зашто во него препознавам очи што сум ги забележал и другпат.
— „Изгледа дека е крив мојот другар“, — велам. — „Поправо, неговата гитара“.
Таа не ги вика повеќе да влезат со неа во вода и мене ми се причинува дека можам да ги заменам.
— „Јас би се капел“, — велам. — „Уште не сум влегол в река, а сонцето ме испече попат. Сакате ли и Вие?“
Таа не одговара, но се завртува накај реката. До водата не делат расштрканите врбови грмушки и жешката песок меѓу нив.
— „Знаете ли да пливате“, — прашувам додека чекориме, и помислувам дека друго не сум можел ни да кажам.
— „Знам“, — вели таа со насмев, — „колку да се држам над вода“.
— „О, па тоа не е малку“, — се смеам. — „За почеток сосема не е малку“.
Кога загазуваме до глуждовите во вода, низ главата ми мине идеја да се наведнам и да ја испрскам, но тогаш се присетувам дека не и го знам ни името. Водата сепак не е топла, и јас чувствувам како од првиот допир со неа кожата ми се наежува. Таа е нерешителна да се потопи сета во водата, и јас, пливајќи во плиткото накај неа, со насмев ѝ намекнувам што мислам.
— „Не, не. Сама“, — се смее таа и клекнува во водата со тих писок. Пливаме, носени од брзите бранови.
Има повеќе од недела како не сум бил на плажа и сега ми се чини дека се чувствувам како првпат да запливувам летово; ја нуркам главата и беснеам пенасто со нозете, а кога изронувам до мустаките правам звучни жабурки со устата; и помислувам дека само оној што не се капе не ја знае игривата мекост на зелената вода што шеготно те плиска со разиграните бранови по лицето. Ми иде да испуштам неартикулирани извици од дива радост со устата под вода, но се присетувам за присуството на девојката и запливувам кон неа. Кога би ми била барем ден повеќе блиска, би ја плиснал со капчесто ветрило и би се засркнувал од смеа, но таа преплашено гледа во мене, како претходно да моли „не, не“, држејќи ја главата испната со брадата над водата и пазејќи ја веројатно косата што во дебели плетенки ѝ е завиткана над ушите. Девојко, девојко, не бегај од зелената вода, водата лете е поудобна од облека.
Далеку од плажата, кога со колениците почнуваме да удираме по плиткото дно што не е повеќе песокливо, излегуваме на стрмниот брег и јас и подадов рака да и помогнам при искачувањето. Стисок на раце, ненамерен, несвесен, случаен, но сепак цврст. Заздишани, оросени, со модрини и насмевки околу устите, подрипнуваме — топло да ја измазниме наеженоста на кожата. И јас тогаш со изненада забележувам дека не е толку неубава колку што се чини неупадлива на прв поглед.
Таа има сини очи, и мене ми се чини дека гледам в небо кога тонам во нив. Навистина, тие не се токму онака сини како што е небото еднолично одозгора. Но меѓу нас сепак струјат оние невидливи а присутни зраци на топло разгалување; додека сме полегнати на врелите камења, со разбрборената гитара насреде, со раздишаните слабини и питомиот мирис на потната разголеност.
Едно безначајно облаче, само и модро, одеднаш го затскрива сонцето и наскоро по усвитените бајки се затемнуваат боцкави дамки на тешки капки оморен дожд.
— „Кој е за капење?“, — скокам од камењата, со скриена несигурност во себеси дали некој ќе ми се одзве.
Во смешната уштутканост на другите, јас и таа се изделуваме од нив и тргнуваме спроти оние што бегаат во внатрешноста на паркот; по песокта што повеќе не се чини врела и по нејзината точкеста ишареност од плунчести згрутчувања. Ја повлекувам за рака во водата и со нејзиниот писок брановите нѐ понесуваат по обезлуѓената тишина меѓу бреговите.
— „Гледај“, — ѝ велам, и ѝ ги покажувам крупните меури што секој час се надуваат на водената поврвнина, како некој врз неа да истура ситни камчиња. Се нуркам со отворени очи и изронувам пред неа со коса над очите, а таа моли да не ја прскам и јас морам да се стишам со тоа што божем случајно ќе ја допрам по телото. — „Гледај“, — ѝ велам и покажувам на лачната изопнатост од виножитото, што со едниот крак плива пред нас во водата. Таа заборава дека косата ѝ е намокрена, и испискува од радост. — „Нели е убаво“, — велам, и по очите ѝ гледам дека не сум погрешил што тоа само сум го рекол а не сум го прашал. — „Ајде да ја стасаме“, — ја насрчувам.-— „Велат, ако минеш под виножито, ќе бидеш среќен“. — Го говорам тоа а истовремено го домислувам во себе: но не со мене. Го домислувам тоа а истовремено не допуштам болно да ме пецне под грлото. Пливаме да го стасаме барем едниот крак од виножитото што се извишува пред нас како неземна порта, но тој бега сѐ на иста раздалеченост пред нашите распенети напори. И ние излегуваме на брегот со помодрени насмевки од студена зазбивтаност. Сепак сме среќни.
— „Ох“, — вели таа со премален поглед.
— „Ух“, — велам јас и засркнато се смеам. Виножитото е веќе растопено во разведрената синевина на небото, по овлажнетата песок изретко паѓаат беследни капки дожд, сноп косо сонце лежи врз крупно наросените лисја од грмушките. Кога дотрчуваме до камењата, таму нема никого и нашите намокрени алишта се стиснале едно до друго под врбовите гранки што не умееле да ги закрилат.
Сега сме останати сами, и јас ѝ ја наметнувам својата маица што е посува од другите; на плажата нема речиси никого и надождената земја дише длабоко и мирисно како штотуку превртена.
Ми се чини дека никогаш не можам да го заборавам тоа доцно попладне, со наведнато сонце врз оросеното зеленило на отежнато-растреперените лисја и водено-поцрнетите стебла. Нозете ни се воденат до над глуждовите, но ние упорно не излегуваме на калните алеи и ги затресувавме дрвјата, можеби со надеж дека тој прелажен дожд пак ќе го донесе виножитото; пред нас или зад нас, сеедно.
— „Веро“, — ѝ реков. Ѝ реков „Веро“. Имав насмев на усните и трчав по неа да ја стасам за да не ги тресе капките од гранките на нашиот пат. Ја фатив над лактот и ѝ реков „Веро“; уште еднаш, тихо, позаздишено. Нејзините гради се креваа и се спуштаа како чун што оди спроти бранови, усните ѝ беа расклопени до насмев, и во тој насмев палеше заздишаниот здив и се гасеше на горната низа заби; само на горната, ми дојде да се зачудам. Но здивот ѝ беше поврел.
Таа приквечерина над нас сама капеше дождовни солзи. Сеништата на дрвјата шумеа разбушавени и во освежената тишина реткиот цвркот на птиците одзвучуваше како под стакло. Единствено не можеше да се слушне кревкото стенкање на тревките, што заедно со нагроздените капки ги припиваа кон земјата своите скромни исправености; под нашите нозе.
— „Ти си фина девојка“, — ѝ реков. — „Не знаев дека си толку фина девојка“.
И додека таа го криеше лицето, од мене или од темнината — не знам, ја чувствував како срамежливо се припива и мислев дека не можам да си го објаснам тоа што разиграноста на расположението сега ми е притивната до болна здржаност на некаква тага.
„Ќе го паметиш ли овој ден?“ сакав да ја прашам, но само реков: — „Овој ден; убав беше овој ден“.
Сега чекорам по улицата на чија водена светнатост се нишаат под разветреаната ноќ сенките од багремите; имам впечаток дека земјата пијано се лула под мене и ми се чини дека не сум сигурен за секој свој иден чекор. Во погледот уште го имам нејзиниот насмев со разбелената горна низа заби и нејзините очи што со бездоноста на небото очекуваа, молеа, прашуваа, викаа за утре. Знаев дека ништо не можам да им одговорам и тогаш сфатив дека пак лошо сум го завршил овој ден. Сега носам спомен, светулка од спомен, и таа ќе се пали краткотрајно и со сѐ понестварна светлина, оддалечувајќи се; од мене, во мракот.
Има нешто носталгично во вечерните прибирања дома. По сиот ден, по чија уривачка матица си се меткал лушпесто со изненадено втренчени очи пред секој свијок, се наоѓаш најпосле пред свикнатиот праг на пристанот; на секојвечерниот поистан. Спротивно од она што мислиш дека треба да го доносиш не само дотука, се чувствуваш исцедено шупликав и неволно помислуваш дека сето она што со обата грста си го понел од денот сега останува само да е исушен ореов плод кој тврдо боли кога се допира до сеќавањето; а не може да не се допира.
Црната пазува на пристанот ме пречекува по игривата ишараност на кадравите сенки од багремите, под нозете. Таа, место денската обеленост на отворот од портата секоја утрина. Ги затетеравувам чекорите, зашто не ми се пропаѓа во неа, топло зината како уста на пештера. Но, немам веќе каде; ноќ, обезлуѓеност, умора. Можеби сето ова е од умора, но неа сѐ уште не ја чувствувам потполно, макар што сум свесен дека ќе ме повали секој миг до покосување на колениците. Тоа е далеку, сега дури чувствувам во себе една отрпната издржливост, и знам дека тоа е далеку, зашто ми се чини, и не само ми се чини, дека би можел со нозе во напнато движење да издржам уште две слиени денски светлости. Кога зачекорувам преку прагот, не се чувствувам откинат лист, што вител го завлекува конусно во безизлез.
Сега не слегувам прво во потонот; за потоа да се искачам горе. Можеби, всушност, би требал тоа да го сторам, џбарајќи со стопалата во мракот низ скалилата, но некаква уморна рамнодушност ми навева малодушни мисли за којзнае каква рискантна (да, дури и рискантна) излишност од таква претпазливост. Сепак, не можам да легнам спокојно додека со црното слепило пред очите не го допрам студениот прстен на мазното железо што утре ќе го ставам в џеб; меѓу танката негова постава и мене, мојата врело испотена кожа. Но тоа е утре, уште една утрина со денска обеленост во пропнатиот правоаголник на вратата.
Мислам, или чувствувам со себеси што се носам предадено отежнат, или можеби кон тоа ме водат нозете што чекаат потклекнато да се отпуштат: сега највеќе би ми годело да легнам во собата, како на пладне што прилегнав, можеби исто така: на грб, испружен во отпуштеноста меѓу двете железни рамки, со лицето кон таванот, буден. Знам дека не ќе можам да заспијам, како што не знам за што ќе ми дојде да мислам; просто да лежам, хоризонтално простум, и да им оставам на мислите да минат низ мене како низ окулар, што ќе ги проецира врз приемчивата расчистеност на таванот, свесно нестварни.
Но пред да дојдам до можноста за тоа, треба да ја отворам вратата што ќе се чуе внатре; и да минам преку кујната каде што бездруго сега сите седат. Можам да си ги замислам баба ми, задремена на дрвеното креветче, со нозе прибрани под црните поли; мајка ми, намрштена и со засукани ракави меѓу садовите во коритцето од чешмата; татко ми, со едниот од штотуку измиените неосончени глуждови врз колено, мрморливо внесен во весникот, со очилата спуштени до самиот врв на носот.
Ја знам таа слика уште пред да ја видам и ми се чини дека таа не ме изневерува ни една вечер. Кога не ја наоѓам, знам дека ме очекува некоја значајна промена, и тогаш гледам подоцна да се приберам во собата, зашто ме копка што може да биде тоа; карање, патување или непријатна вест. Има во тоа една досада несомнено, една недогледна досада, но и еден прецизен механизам на навикот, кој само ги наслутува оние промени на кои никогаш не им ги узнавам причините.
Не ги знам; макар што понекогаш во раните утрини преку вратата од мојата соба можам да ги дочујам скараните гласови на оние што во тој момент ми се чинат непознати и туѓи, како да не дели многу повеќе од една маслено бојадисана штица. Тогаш се приближувам со увото кон месинганата квака, од која неразбирливо се плашам да не се свие удолу за да ја открили вратата и прислушнувам ококорено: (макар што тоа не би го признал никому) прислушнувам со растреперено очекување да узнаам крупни и страшни работи. Но од тоа, најчесто, нема ништо, зашто единственото што во пороите зборовна распенетост можам да го слушнам, тоа се толку беззначајни факти и причини, што јас со ужас се фаќам себеси дека сум разочаран. Не го разбирам тоа, тие раноутрински сцени на високо расправање, и потоа речиси редовно излегувам од собата со некакво чувство на неразбирлива вина; не гледајќи никого в очи, излегувам без појадок и не можам да ги издржам довикувањата на мајка ми, која молбено оди по мене да ме врати за да го извршам установениот утрински ред.
Но тоа повеќе не го правам; поправо, одамна престанав. Секоја утрина оттогаш, кога тие сонливо отуѓени гласови ме будат, се покривам преку глава, и сакам да верувам дека тоа го правам за да се заштитам од блескотната белина низ прозорецот; белина како сончевина. Задушно покриен, но сепак недоволно заштитно сокриен и од гласовите зад вратата и од светлината во прозорецот, до горчина станувам свесен за нивната неспречлива присутност, и мислам на она умртвувачко чувство што троскотно ми се всадува во градите и сите нешта во мојот живот одбивно ги обезвредува. Тогаш ми се чини дека е најдобро да заплачам, но не си го допуштам тоа; се силам да заспијам задоцнето и не го дозволувам тоа со стиснати вилици, здржано мирен, уште поздржано збркан, сам во собата и во креветот, пред оној живот надвор од нив што не знам ни сега дали независно од нас ги донесува тие мигови кои ни доаѓаат како неизбежност.
Нема да кажам чии се тие гласови, зашто ни самиот не сакам да си го признаам нивниот непрепознавачки идентитет; одбивно е сето тоа, неподносливо и неиздржливо, и јас понекогаш се чудам како имам сили да не ги треснам сите врати од мојата соба до воздухот надвор. Сакам мир, мир барем само однадвор, зашто ми е доволен мојот сопствен немир. Кога некој ќе разбере дека моите седумнаесет години не се непоматена безгрижност, што треба да биде принудена својата прелажност да ја крие со тоа што ќе трпи туѓи немири?
Но, не сум прав; зашто, немам право на ништо повеќе од танката ограда на вратата. Зад неа, сепак, квадратниот простор е мој, и јас сум доволен со неговиот макар и проретчен воздух. Кога помислувам дека сум можел да бидам и без него, се стреснувам од барањата што како пипала ги пружам надвор за уште, и тогаш само сакам да бидам во својата соба, па макар вон од неа и грмежи да молскаат; но да се дојде до неа, треба да се дојде до неа.
Треба да се каже „не ми се вечера“, или „ми се спие“, или едноставно без ниеден објаснувачки збор да се одмине кујната со напнатиот простор рискантно очекување да бидеш запрен заради голата непристојност дека дури и без пожелување на добра ноќ се прибираш во својата соба. И тоа не е така просто, особено кога стариот уште не е легнат, и кога демне преку очилата на секој чекор, што му се чини дека оди против неговиот ред на вечерање и воопшто на живеење. Ке те натера тогаш да ги исполнуваш сите оние систематизирани детали од неговиот проверен и осведочен навик; од собувањето на чевлите во шпајзот со чорапите врз нив што не смеат да останат опачно оставени — до закопчаното навлечување на пижамата што не е пристојно да стане без претходно миење на вратот; од припиеното држење на лактовите за време на вечерата која и без мрвче месо не може да помине без спретно ракување со нож во левата рака — до обврзното миење на забите кое, макар и без четка или паста, то ест со прст и вода, но мора да се изврши, зашто „и децата знаат дека забниот камен се создава од рончињата меѓу забите“. Тоа е така, а кога по некоја причина не може да биде токму така, стариот се поткашлува нервозно и недоволно се повлекува во својата брачна спална, ретко кога претходно не изречувајќи барем некоја куса реплика на своја проверена, осведочена, апсолутна поука.
Но, тоа не е сѐ. Додека се вечера, тој смета за неопходно да не извести за политичката содржина на дневните настани, што ги проучил низ очилата целата приквечерина со весникот во скутот. Не претполагајќи дека и друг може нешто да знае, тој ги објаснува тие вести преку свој сопствен коментар и тон, во кои има потценување и скепса над сѐ. Помислувам, во тие моменти додека се напрегам да не ми пречи на апетитот, дека стариот е некој лошо незбиднат политичар чија веќе невкусна амбиција не може речиси никогаш да биде задоволена од потези и гестови што не се негови; тој е против сите и мрмори на сѐ.
Сосема свежо се сеќавам: тука скоро, уште оваа пролет, татко му на татко ми, во еден помал град наблиску, стар човек потпрен секогаш на бастун и потполно незаинтересиран за такви детинштини, како што е фудбалски натпревар, да речеме: си шетал човекот по продолжението од главната улица што водела до игралиштето надвор од градот, сосема наивно старечки шетал, речиси пензионерски, но за тоа време Бугарите да узнаат некако и од некаде дека во публиката на игралиштето имало „шумкари“, узнале и ги пуштиле полицајците на коњи, а овие се растрчале по игралиштето и по улицата што единствено водела во градот, се растрчале на коњите и се размавале со корбачите, по луѓето што само низ еден излез имале да бегаат макар што таму не биле само тие, полицајците ги ловеле партизаните, а дедо ми токму по таа улица ја извршувал својата неделно-попладневно-пензионерска прошетка, шетал човекот со бастун пред себе, но матицата на паниката го понела, го фатила и го завлекла во метежот, па кутриот старец излегол од неа претепан, модрица до модрица од корбачи, но не излегол, зашто полицајците се посомневале во неговата „благонадежност“, па не само што го изнаудирале од коњите, туку и го одвеле во участакот, за сиот ужас на дедо ми што беше убеден дека е „побугарин“ од сите тие зелени-млади-дојдени што нагрнаа пролетта 41 да им ги издигаат на лицитации садовите и парталите на Србите и Евреите: не паметам оттогаш пред дедо ми да се спомнало името бугарско: грутка му се фати в грло на кутриот.
Но, тоа не е важно; зашто, јас обично под мустак (макар што немам мустаки и претчувствувам дека би ми било неприродно чудно да си ги здогледнувам под врвот од носот) се потсмевам на тие оригинални политички коментари и внимавам тоа да не ми се забележи, зашто во таквите случаи стариот уште понервозно се распалува и не може да остане спокоен додека конечно не се увери дека неговото толкување важи и за друг. Се разбира, тоа не сум јас, но здржано внимавам тој да не го види тоа. Молчам, и само јас знам по која цена ја постигнувам таа напната принудност.
Кога ја притворам вратата со плеќите, гледам да бидам потих и знам дека вечерва најмалку можам сето тоа да го поднесувам. Безшумно ги спуштам собуените патики и мислам дека во собата би влегол како прероден ако во кујната нема никого; или барем ако стариот не е таму.
Но тој е таму; очила под очите, не знаеш што е поглед, седнат покрај масата со едниот глужд во скутот. Со моето влегување ја подига главата до часовникот (конвенционално изрезбарена кутија со испружено метален јазик што збивтано во ноќните тишини со еден ритам за кој никогаш не можеш да кажеш дека страда од умора) и се накашлува кога ги враќа очилата пред себе, во весникот. Тоа треба да значи веќе укор, макар и да не последуваат промрморените зборови:
— „Се чини дека е доцна“. — Ова најчесто го вели здржано, речиси како констатација, но јас, со сиот себеси што сум бил овде, знам дека тоа уште почесто е почеток, кој мора да се продолжи истата вечер, но го готви бездруго поучителното развивање што може да ми се истури врз тилот и при најситен повод; да речеме, кога чевлите ќе ми бидат забележани нечисти, или дури и ако врвците ми се јазлесто врзани.
Тогаш почнува од тоа: од врвците, од непотстрижаната коса, од неестетското употребување на шамичето што до последниот ден пред фрлање за прање не смее да се оддипли; почнува од тие детализирани поводи, така беспогрешно згодни за него како поводи; почнува и не останува на нив, ненадејно страсен, за да дојде до крупните поуки за животот, кои ми се исто толку одбивни колку што се самите по себе точни. Тогаш треперам од воздржување и се силам да не ја треснам вратата при првата пауза кога ќе ми се вдаде случај да се приберам во собата.
Не можам никако да си објаснам како постарите не можат да разберат дека нивните искуства стануваат тврдоглаво одбивни штом ќе се сервираат како голи поуки, општи максими, судски кодекси; уште им треба на латински да се кажуваат. Токму така, на латински, како поговорки без приговор, што треба да важат пред секое лично искуство, а не по него; туѓо врзување на раце и очи, без да си ја опекол дланката и без да ти се излажал погледот.
Чувствувам некаков отпор кон тие работи, кој понекогаш ме загрижува со тоа што во својата одбојност иде до крајности, до спротивности. Забележувам дека несвесно опонирам, намерно држејќи го нездиплено шамичето во џебот уште неупотребено, не миејќи ги секоја вечер забите со четчето врз кое често може да има само сол, не учејќи ги редовно доскорешните лекции што со својата здодевност пролетта ми ја правеа просто непролет. По ѓаволите, зарем редот во ситните нешта мора да биде одржуван, кога и редот на крупните е урнат? Урнат, и тоа поодамна.
Го знам тоа, и затоа рамнодушно, навидум рамнодушно а всушност самоуверено, влегувам во кујната која очевидно чека уште само на мене со приставената вечера. Свесен сум, не со погледот, дури не и со слухот, туку највеќе по навик, дека нешто не е в ред и дека за тоа јас сум причината. Но, минувам како покрај турски гробишта при значајните накашлувања на стариот и само стрепам тие да не се издолжат во скарлива шепа прекорни зборови, зашто тогаш морам многу поголем напор да вложам во грлото за да останам мирен и беззборовен. Сега не ми е важно да му противречам на стариот.
Поправо, веќе поодамна тоа не ми е важно; престанав да наоѓам во тоа некаква привлечност. Знам и сега, додека стариот мрмори над чинијата, односно гласно искажува мисли (невозможни коментари или неподносливи рефлексии), дека тоа се поедизвикувања на кои треба да наседнам за да станам пасивно приемчив кон она што од него обврзно ќе последува како животна поука која треба да ја усвојувам само заради тоа што тој така го мисли. Молчам; со денови, на масава, молчам, и не одговарам на тие предизвикувања. Свесен сум дека се лажам кога очекувам тие да стивнат со мојот молк, но сепак можам да претпоставам дека тоа мое молчеливо реагирање е исто толку предизвикувачко. Но, што ми останува да правам, освен да молчам? Сит сум веќе, пресит од тоа, особено деновиве; да минам низ кујнава, само тоа, барем вечерва.
— „Доцна е веќе“, — проџвакува стариот по првиот залак. — „Полицискиот час изгледа одамна поминал“.
Не одговарам, преправајќи се зафатен околу почетното задоволување со гладната вечера. — „Сега е навистина ваканција“, — продолжува да џвака стариот меѓу другите залаци, — „но тоа не значи дека треба да скиташ по улиците“.
Молчам, прашувајќи се како човек може да валка и зборови додека во устата има суви залаци.
— „Тоа паскачење не е многу препорачливо за ученици“, — продолжува стариот со повишен глас и го подига погледот до мене. Го чувствувам како ги задржува очите врз мојата наведнатост, па размислувам дали е толку умно да се исправам и јас, но се плашам дека тоа може многу лесно да се продолжи во нешто друго; останувам наведнат гладно над чинијата и мислам дека моите брзи залаци одговараат на прелажната претпоставка дека сум уморно прегладнет од ваканциони паскачења на побеснето ослободен гимназист: љубов, гитари, први голтки ракија; знам. Ми иде да кажам „добро“, но молчам, чувајќи го тоа за понатаму. Понатаму, само понатаму, до допирот на дланката со познатата длапка на кваката од мојата соба.
— „Не чини тоа многу“, — продолжува пак стариот. — „Би требало со посериозни работи да се бавиш, сега — кога не учите“. — Знам дека всушност не учиме и тој знае дека фактички не учиме не само во ваканциите. — „Да, да. Како би било, на пример, да растовараш кајсии во фабриката за конзерви?“.
Го чувствувам дека ова го зборува со претпазлива интонација на прашање, за кое сепак внимава да не одзвучи како наредба; и, макар што во прв момент тоа ме зачудува, наоѓам дека сега е токму мигот да го речам еднаш своето „добро)‘, кое можеби се очекува како конечно олеснување. Не ја подигам главата од чинијата, знам дека тоа би било некако претерано, само останувам на тоа здржано да го кажам она свое „добро“, што претчувствувам дека најпосле ќе ме доведе до квадратната спокојност на мојата соба.
— „Немам ништо против“, — велам, и истовремено ми пука пред очи дека ова ми се првите зборови што ги испуштам во оваа куќа вечерва; моја куќа, впрочем.
Со неочекувана изненада станувам свесен дека тоа е така, па сепак не се изненадувам. Сепак: не се изненадувам, останувајќи непроменето наведнат над масата, зашто знам, дека ова можат да ми бидат и последните зборови. Сега веќе не сум напнато доближен до чинијата и не стрепам од понатамошни предизвикувања; чекам само некој друг прв да стане од масата и се чувствувам како да сум дал ветување. Знам дека тоа не е така, но ми годи да верувам во тоа, зашто тоа ништо и не ме чини; тие не можат ни да замислат дека утре може да не дојдам ни за вечера.
Масата е испразнета и столовите околу неа почнуваат да се обезлуѓуваат; баба ми ги свиткува нозете на своето древно креветче, мајка ми прегласно стенка раскревајќи ја софрата; татко ми со механичка редовност свикнато ги извршува строгите процедури на партитурата „пред легнување“. Ги имам во погледот, макар што ми се недофатни од очите, уште пред да станам; но, ги знам, и мижејќи ги знам, зашто би ги препознал и преку најслучајните шумови; уште пред да станам, знам што ќе стане, и затоа станувам кога веќе ќе ми биде даден знак дека тоа почнува да станува. Тогаш (допрва) во кујната се распостила тишина и нашите шумови прилегаат на заминувачки проштевања.
Не знам дали некој се замислувал над едно беззначајно чувство: да влезеш во својата соба, чија кубна ограниченост воздух знаеш дека е неотповикливо твоја, да влезеш и да ја притвориш вратата со плеќите, оддивнувајќи, со отпуштени лакови на веѓите, предаден единствено на себеси, сам. Во тој миг, додека можеби сѐ уште не си го одлепил грбот од вратата што се затвора зад тебе како заклопена страница за она што останува надвор од неа, во тој миг на реска отпуштеност, одеднаш уморен, и со најмалото движење на снагата стануваш свесен за едноноќниот крај на една лежерна игра, во чија потребна глума напнатоста на нервите најпосле добива кубен простор слобода да се сведе на својата премалена природност. Легнувам облечен, низ отворениот прозорец ме допира кртиот мрак од бушавите круни на багремите, врз таванот трепери како допрена вејка светла линија за која не знам од каде доаѓа во мојата соба. Во своја соба, сам, после сиот ден што уште баботи наблиску со својата низдолна матица. Лежам и знам дека од преумора не можам да заспијам; нема одморно да заспијам. Можеби нема да склопам око ни до сиви зори, зашто не е само преумората легната врз мене; дишам длабоко и изретко, како на градите да ми тежи нешто. Помислувам дека е навистина тешко човек да биде храбар кога останува сам. Денеска е вторник, се присеќавам дека е вторник зашто за ручек имавме грав, не сакам да проверувам по друго дали е тоа навистина така, го отфрлам тоа и помислувам со некаков изненаден ужас дека всушност не е вторник, зашто уште неколку часа ќе почнува да бидува среда, утре е србда и пак изутрината јас ќе излезам од денската враменост на вратата долу, ќе излезам за да не се вратам кога нејзината враменост ќе стане ноќна; свесен сум за тоа, свесен и кога успевам да бидам барем допола в сон, го знам како што ги имам пред очи — кога и да посакам — сите шарки од пукнатините врз таванот над мене, но го знам и тоа дека и денес излегов од дома без воопшто да се надевам оти напладне ќе застанам под тушот како и обично; го знам тоа веќе неколку деноноќија, па сепак ни сега не знам дали се радувам кога влегувам во собава претходно простен со идниот спокоен чекор во неа, зашто не знам ни сега дали утре вечер нема пак вака да лежам облечен, со откроен поглед во затвореното небо на таванот, во очекување на следната утрина која повеќе не треба да ме врати ваму; не знам и беспомошно стрепам од таа неизвесност. Јас, што сум повикан да ја победам; зашто секое одлагање во секоја нова утрина ме враќа овдека премален, и јас се повеќе копнеам да сврши тоа, да сврши еднаш, без враќање, утре, барем утре, уште утре. Не знам дали заспивам; но нештата околу мене ги губат тежиштата на своите основи и во конусни витли пливаат во нееднакви елипси на нечекани брзаци, оддалечувајќи се од моите заклопени клепки. Мислам дека се заклопени, макар што не сум во состојба тоа да го проценам по мракот во собава, зашто би требало да проверувам со прстиве; а тоа не го сакам, никако не го сакам; и чувствувам дека ми годи, тоа што станува со нештата и тоа што не можам да ги покренам рацете, ми годи овој хаос во кој пропаѓам лесно како раска и за кој којзнае од каде знам дека е далеку од мене. И ми се чини дека тишината може да биде потполна само кога не си присутен во неа.