Наемнината од парче не е ништо друго туку преобразена форма на наемнината од време, како што е наемнината од време преобразена форма на вредноста или цената на работната сила.
Кај наемнината од парче на прв поглед изгледа како употребната вредност што ја продава работникот да не е функција на неговата работна сила, т.е. да не е жив труд, туку труд веќе опредметен во производ, и како да не се определува цената на овој труд како кај наемнината од време со дропката: дневна вредност на работната сила / работен ден од определен број часови, туку со работоспособноста на производителот.[45]
Пред сѐ, самиот факт што обете форми на наемнината суштествуваат во исто време една крај друга во исти гранки на производство, би морал веќе силно да ја растресе увереноста на оние што му веруваат на овој надворешен изглед. Така на пр.:
„Лондонските словослагачи работат по правила со наемнина од парче, додека наемнината од време кај нив е одземка. Обратно е кај слагачите во провинцијата, каде што е правило наемнината од време, а наемнината од парче е одземка. Паробродските дрводелци во Лондонското пристаниште се плаќаат со наемнина од парче, додека во сите други англиски пристаништа се плаќаат со наемнина од време.“[46]
Во едни и исти лондонски работилници често за ист труд на Французите им се плаќа со наемнина од парче, а на Англичаните со наемнина од време. Во вистинските фабрики, каде што наемнината од парче општо преовладува, поради технички причини одделни работни функции се исклучуваат од оваа мера и се плаќаат со наемнина од време.[47] Сепак само по себе е јасно дека различноста на формите во исплаќањето на наемнината ништо не ја изменува нејзината сушност, иако едната форма може да биде поблагопријатна за развитокот на капиталистичкото производство отколку другата.
Да земеме дека обичниот работен ден трае 12 часа од кои 3 платени, а 6 неплатени. Нека биде производот-вредност во тој ден 6 шил., а според тоа во еден работен час 6 пенси. Да речеме дека покажал опитот оти еден работник што работи со среден степен на интензивност и опитност, значи вистински го употребува само општественото работно време потребно за производство на некој артикал, доставува за 12 часа 24 парчиња од производот, било да се тие одделни парчиња или сомерливи делови од неразделив производ. Во тој случај, вредноста на овие 24 парчиња, по одбивањето на постојаниот дел од капиталот содржан во нив, е 6 шил. а вредноста на одделното парче 3 пенси. работникот добива 1 1/2 пенси од парче и така заслужува за 12 часа 3 шил. Како што е кај наемнината од време безразлично дали ќе се земе дека работникот работи 6 часа за себеси, а 6 часа за капиталистот, или дека од секој час половината го работи за себеси, а другата половина за капиталистот, исто така и овдека е безразлично дали ќе се каже оти секое одделно парче е половината платено, а половината неплатено, или оти цената на 12 парчиња ја надоместува вредноста на работната сила, додека од другите 12 се овоплотува во вишок вредност.
Формата на наемнината од парче е исто така ирационална како и формата на наемнината од време. Додека на пр. две парчиња стока, по одбивањето на вредноста на потрошените во нив средства за производство, како производ од еден работен час вредат 6 пенси, а пак работникот добива за нив цена од 3 пенси. Наемнината од парче всушност не изразува непосредно никаков однос на вредности, работата не е во тоа, да се мери вредноста на парчето со работното време што е овоплатено во него, туку обратно, се мери трудот издаден од работникот со бројот на парчињата произведени од него. Кај наемнината од време се мери трудот со неговото непосредно временско траење, кај наемнината од парче со количеството производ во кој се згустил трудот за определено временско траење.[48] Цената на самото работно време се определува, најпосле, со равенката: вредноста на дневниот труд = дневната вредност на работната сила. Значи, наемнината од парче е само изменета форма на наемнината од време.
Да ги разгледаме сега малку поодблиску карактеристичните особености на наемнината од парче.
Квалитетот на трудот се контролира овде со самиот производ, што мора да биде средно добар за да се исплати полната цена на парчето. Наемнината од парче од оваа страна станува најплоден извор за скусување од наемнината и за капиталистички злоупотреби.
Таа му дава на капиталистот наполно определена мера за интензивноста на трудот. Само работното време што се овоплотува во едно количество стока определено однапред и утврдено со опит, се смета како општествено потребно работно време и се плаќа како такво. Затоа во поголемите шивачки работилници во Лондон извесно парче на трудот, на пр. еден елек итн. се вика час, половина час итн., а часот се смета 6 пенси. Од практика се знае колкав е средниот производ од еден час. Кога ќе се измени модата при поправките итн. настанува спор меѓу применувачот и работникот дали една определено парче труд е = еден час итн., додека и овдека ќе реши опитот. Слично е и во лондонските работилници за мебели итн. Ако работникот нема средна работоспособност, и според тоа тој не може да даде определен минимум дневна работа, тогаш него го истеруваат.[49]
Бидејќи овдека се контролираат квалитетот и интензивноста на трудот од самата форма на наемнината, тоа таа го прави излишен во голем дел трудот за надзор. Затоа наемнината од парче ја прави основата на понапред опишаната модерна домашна работа како на еден хиерархиски расчленет систем на експлоатација и на потчинетост. Последнава има две основни форми. Наемнината од парче од една страна го олеснува вовлекувањето на паразитите — меѓу капиталистот и наемниот работник, да се дава трудот во поднаем („subletting of labour“). Печалбата на овие посредници произлегува исклучиво од разликата меѓу цената на трудот што ја плаќа капиталистот и на оној дел од оваа цена, што му го даваат навистина посредниците на работникот.[50] Овој систем во Англија карактеристично се вика „sweating system“ (систем на испотување). Од друга страна, наемнината од парче му дозволува на капиталистот да склучи со главниот работник — во мануфактурата со водачот на една група, во рудникот со копачот на јаглен итн., во фабриката со вистинскиот машински работник — договор за толку и толку од парче, а од таа цена главниот работник се зазема сам да си ги најдува и да ги плаќа своите помошници. Експлоатацијата на работникот од страна на капиталот се реализира сега со експлоатацијата над работникот од друг работник.[51]
Штом суштествува наемнината од парче природно е што личните интереси на работникот го силат него да ја запне својата работна сила колку што се може поинтензивно, што му олеснува на капиталистот да го повиши нормалниот степен на интензивноста.[51а] Исто така е во личен интерес на работникот да се продолжи работниот ден, зашто со тоа се зголемува неговата дневна или неделна наемнина.[52] Со тоа настапува реакцијата, веќе опишана кај наемнината од време, а без да го земеме предвид тоа дека продолжувањето на работниот ден, дури и при постојано неизменета наемнина од парче, само по себе вклучува снижување на цената на трудот.
Кај наемнината од време владее, со малку исклучоци, еднаква наемнина за истите функции, додека при наемнината од парче цената на трудот, навистина, се мери со определени количества од производот, додека дневната или неделната наемнина се изменува со индивидуалната различност на работниците, од кои во дадено време едни го доставуваат само минимумот од производот, други средната норма, трети повеќе од средната норма. Во однос на вистинските приходи, значи, овдека настануваат големи разлики, а соодветно со различната опитност, сила, енергија, издржливост итн. на индивидуалните работници.[53] Природно дека ова ништо не изменува во општиот однос меѓу капиталот и наемниот труд. Прво, индивидуалните разлики за целата работилница се изедначуваат, така што таа во определено работно време го доставува средното количество производ, а исплатената вкупна наемнина е средната наемнина за производната гранка. Второ, односот меѓу наемнината и вишокот на вредноста останува неизменет, бидејќи на индивидуалната наемнина на секој еден работник ѝ одговара масата на вишокот на вредноста што ја произведува индивидуално самиот тој. Но наемнината од парче со тоа што ѝ дава на индивидуалноста поголемо поле за дејство тера од една страна кон развивање на индивидуалноста, а со тоа и на чувството за слобода, за самостојност и за контрола на работниците над себеси, а од друга страна ја развива конкуренцијата меѓу самите нив. Оттука таа има една тенденција, со повишувањето на индивидуалната наемнина над средното ниво, да го снижи самото ова ниво. Но таму каде што определена наемнина од парче веќе одамна се утврдила по традиција, и според тоа нејзиното снижување претставува посебна тешкотија, во овие исклучителни случаи прибегнуваат фабрикантите и кон насилно претворање на наемнината од парче во наемнина од време. Против ова на пр. 1860 г. беше големиот штрајк на ткајачите на ленти во Ковентри.[54] Наемнината од парче најпосле е главна потпора на порано опишаниот систем на наемнината од час.[55]
Од досегашново излагање излегува дека наемнината од парче е форма на наемнина што најмногу му одговара на капиталистичкиот начин на производство. Иако никако не е нова наемнината од парче, меѓу другото, официјално фигурира покрај наемнината од време и во француските и англиските работнички статути од четиринаесеттиот век — сепак таа доби поголемо поле за дејство во време на вистинскиот мануфактурен период. Во периодот на бури и натиск на крупната индустрија, имено од 1797 до 1815, таа служи како лост за продолжување на работното време и за снижување на наемнината. Мошне важен материјал за движење на наемнината од време за овој период се најдува во сината книга “Report and Evidence from the Select Committee on Petitions respecting the Corn Laws” (парламентарна сесија 1813-14) и “Report from the Lords’ Committee, on the State of the Growth, Commerce, and Consumption of Grain, and all Laws relating thereto” (сесија 1814-1815). Ние овдека најдуваме документарни докази за постојаното снижување на цената на трудот од почетокот на антијакобинската војна. Во ткајачниците на пр. наемнината од парче беше паднала така, што и покрај мошне продолжениот работен ден, дневната наемнина сега беше пониска отколку понапред.
„Реалниот доход на ткајачот е многу помал отколку порано: неговата супериорност над обичните работници, што отпрво беше мошне голема, сега скоро сосем исчезна. Всушност, разликата во наемнината на квалифицираниот и простиот труд сега е многу понезначителна отколку за време на кој сакало било друг период.“[56]
Колку малку полза извлече земјоделскиот пролетаријат од повишената интензивност и од зголемувањето на трудот поради наемнината од парче покажува следново место земено од еден партиски спис што ги крепи интересите на лендлордовите и закупците:
„Најголемиот дел од земјоделските операции ги вршат луѓе што се изнајмени на ден или парче. Нивната неделна наемнина е приближно 12 шил.; иако може да се претпостави дека еден човек што работи со наемнина од парче и што има поголем поттик за работа може да заслужи еден шилинг или два шилинга повеќе отколку при неделната наемнина, сепак ако се процени неговиот целокупен приход, ќе се најде дека оваа печалба се изедначува со неговата загуба од безработицата во текот на годината... Потака општо ќе се најде дека наемнината од овие луѓе стои во извесен однос кон цената на потребните средства за живот, така што еден човек со две деца е во состојба да ја издржи својата фамилија без да бара помош од парохијата“.[57]
Малтус тогаш забележал во однос на фактите објавени во парламентот:
„Признавам дека гледам со незадоволство на големото раширување на практиката на наемнината од парче. Вистина тежок труд од 12 или 14 часа на ден, за еден подолг временски период, е премногу за едно човечко суштество.“[58]
Во работилниците што се потчинети под фабричкиот закон наемнината од парче станува општо правило, зашто капиталот може таму да го прошири работниот ден уште само интензивно.[59]
Со измената на производноста на трудот истото количество од производ претставува поголемо или помало работно време. Значи, се изменува и наемнината од парче, зашто таа е условен израз на определено работно време. Во погорниот наш пример за 12 часа се произведуваа 24 парчиња, додека произведената вредност од 12 часа беше 6 шил., дневната вредност на работната сила 3 шил., цената на еден работен час 3 пенси, а наемнината за едно парче 1 и пол пенси. Едно парче исцица половина работен час. Ако доставува истиот работен ден, нешто сега поради вудвоената производност на трудот, 48 парчиња наместо 24, и ако останат сите други околности неизменети, тогаш наемнината од парче паѓа од 1 1/2 пенси на 3/4 пенси, зашто сега секое парче претставува само уште четвртина наместо 1/2 работен час. 24 Х 1 1/2 пенси = 3 шил. и исто 48 Х 3/4 пенси = 3 шил. Со други зборови, наемнината од парче се снижува во истиот однос во кој расте бројот на парчињата произведени во една исто време,[60] значи во истиот однос во кој опаѓа работното време потрошено во едно исто парче. Оваа измена на наемнината од парче, доколку е чисто номинална, предизвикува постојана борба меѓу капиталистот и работникот, било што капиталистот тоа го ползува како изговор за навистина да ја снижи цената на трудот, или оти повишената производна сила на трудот е следена од повишена негова интензивност или оти работникот сериозно ја зема надворешната привидност на наемнината од парче како да му се плаќа нему неговиот производ, а не неговата работна сила, и затоа се противставува на снижувањето на наемнината што не му одговара на снижувањето на продажните цени на стоките.
„Работниците грижливо ги следат цените на суровините и цените на фабрикуваните добра, и се во состојба точно да ги определат профитите на своите фабриканти“.[61]
Капиталот со право ја одбива таквата претензија[1*] како груба заблуда за природата на наемниот труд.[62] Тој крева врева против овие претензии, да се удри данок на напредокот на индустријата, и изјавува без заобиколки дека производноста на трудот[2*] воопшто не ги засега работниците.[63]
Фусноти
[45] „Системот на работа од парче е белег на определена епоха во историјата на работникот; тој стои насреде меѓу положбата на обичниот надничар, кој зависи од волјата на капиталистот, и кооперативниот работник кој ветува оти во блиска иднина ќе го соедини сам во себе и работникот и капиталистот. работниците на акорд фактички се свои господари, дури и кога работат со капиталот од претприемачот.“ (John Watts: “Trade Societies and Strikes, Machinery and Co-operative Societies,” Manchester, 1865, стр. 52, 53.) Јас го цитирам ова дело, зашто тоа е еден вистински олук за сите веќе одамна изгниени апологетски општи места. Истиот господин Ватс понапред истапи како овенист и објави во 1842 г. едно друго дело: „Facts and Fictions of Political Economy”, каде што меѓу другото, ја прогласува Property за Robbery [сопственоста за кражба]. Но тоа одамна поминало.
[46] T. J. Dunning: “Trades’ Unions and Strikes,” London 1860, стр. 22.
[47] Еве како едновременото суштествување на овие две форми на наемнина една крај друга им дава поттик на фабрикантските измами: „Во една фабрика работат 400 луѓе, од кои половината работат со наемнина од парче и затоа им е во непосреден интерес да работат прекувремено. Другите работници работат на надница, работат исто колку и другите, а за прекувремената работа не добиваат ништо ... работата на овие 200 луѓе за време од 1/2 час на ден е еднаква со работата на едно лице за време од 50 часа, односно на 5/6 од неделната работа на еден човек; поради тоа таа е значителна печалба за претприемачот“. (RIF, за 31 октомври 1860, стр. 9.) „Прекувремениот труд сѐ уште е силно раширен; во повеќето случаи сѐ е наместено, да не се открие тоа и да не се сети од казната што ја предвидува самиот закон. Јас во многу понапрежни извештаи ... укажав на неправдата што им се прави на работниците што не работат на акорд туку на неделна наемнина“. (Leonhard Horner во RIF, за 30 април 1859, стр. 8, 9.)
[48] „Наемнината може да се мери на два начина: или со траењето на трудот, или со неговиот производ.“ (“Abrégé é1émentaire des principes de l’économie politique.” Paris, 1796, стр. 32.) Автор на ова анонимно дело е G. Garnier.
[49] „На предачот му се дава определено количество памук, а тој по извесно време треба наместо памукот да предаде определена тежина конец или преѓа од извесна тенкост, и добива колку за предадената фунта преѓа. Ако е производот изработен со грешки во квалитетот тој се казнува; ако за дадено време изработил едно количество под определениот минимум, тогаш го тераат и на неговото место доведуваат опитен работник.“ (Ure: „Philosophy of Manufactures“, стр. [316] 317.)
[50] „Кота работата врви низ рацете на мнозина, што сакаат сите да добијат профит, а фактички работи само последниот, тогаш платата што ја добива работникот е бедна и несразмерна.“ (СЕС, 11, стр. LXX, бр. 424.)
[51] Дури и самиот апологет Ватс забележува: „Акордниот систем значително се поправил кога сите работници што работат на една работа непосредно би учествувале во договорот сразмерно според своите способности, наместо што е еден човек заинтересиран претерано да ги напрегнува своите другари, мислејќи само на својата полза.“ (Исто, стр. 5.) За гнасотиите од овој систем спореди го СЕС, III, стр. 66, бр. 22, стр. 11, бр. 124, стр. XI, бр. 13, 53, 59 итн.
[51а] На овој природен резултат често му се содејствува и со вештачки мерки. Така на пр. во лондонските Engineering Trade [фабрики на машини] важи како вообичаен трик, да одбере капиталистот за водач на некоја работничка група некој човек со извонредна физичка сила и фатка. Тој му плаќа нему на секои три месеци или во други рокови една придадена наемнина под спогодба да прави сѐ што може за да ги поттикнува кон крајна ревност своите соработници што добиваат само обични наемнини ... Без натамошен коментар, ова ги објаснува капиталистичките жалби против тредјунионите, дека ја запираат дејноста, поголемото искуство и работната сила“ („stinting the action, superior skill, and working-power“). (Dunning: „Trades' Unions and Strikеs“. London стр. 22, 23.) Бидејќи самиот автор е работник и секретар на еден тредјунион, би можело ова да се земе како претерано. Но нека се погледне на пр. во „highly rеѕресtаblе“ [високо респектабилната] агрономска енциклопедија од Џ. Ш. Мортон статијата: „Labourer”, каде што им се препорачува на закупниците овој метод како одличен.
[52] „Сите што се плаќаат на парче... имаат полза од пречекорувањето на законските граници на работниот ден. Оваа готовност за прекувремен труд особено се среќава кај жените што работат како ткајачки и мотачки.“ (RIF за 30 април 1858, стр. 9.) „Овој систем на наемнина од парче, кој има таква предност за капиталистите, се стреми директно кон тоа да го поттикне младиот грнчар кон преголема прекувремена работа за оние 4 или 5 години кога е тој платен од парче, но за прениска цена. Тоа е една од главните причини на која треба да ѝ се припише физичката дегенерација на грнчарите.“ (СЕС, I, стр. XIII.)
[53] „Во секоја гранка каде што се плаќа трудот од парче, значи на акорд... наемнините во износот можат мошне многу една од друга да отстапуваат... Но каде што се работи на надница, суштествува главно наемнина од еднаква висина... која ја сметаат и претприемачите и работниците како мера за средната производна способност на работникот во дадената гранка.“ (Dunning: „Trades' Unions and Strikеs“, стр. 17.)
[54] „Трудот на занаетчијата се регулира во ден или на парче... Мајсторите приближно знаат колку работа можат да извршат работниците на ден во секој metier, [занает] и затоа тие често ним им плаќаат сразмерно со работата што ја извршиле, така овие помошници работат колку што повеќе можат во свој сопствен интерес, без натамошен надзор.“ (Cantillon: „Essai sur la Nature du Commerce en général,” изд. Amsterdam 1756, стр. 185, 202). Првото издание излегло во 1755.) Кантион, од кого изобилно црпеле Кенеј, Сер Џeмс Стјуарт и А. Смит, значи веќе овде ја претставува наемнината од време. Француското издание на Кантион е обележено во заглавието како превод од англиски, но англиското издание: „The Analysis of Trade, Commerce etc. by Philip Cantillon, late of the City of London, Merchant“, не само што е од подоцнежен датум (од 1759), туку се претставува со својата содржина како подоцнежна преработка. Така на пр. во француското издание сѐ уште не се спомнува Хјум, додека напротив во англиското Пети тукуречи одвај понегде фигурира. Англиското издание во теоретски поглед е понезначајно, но содржи разноразни специфични податоци во однос на англиската трговија, на трговијата со благородни метали итн., што во францускиот текст го нема. Поради тоа зборовите во заглавието од англиското издание, „taken chiefly from the manuscript of a very ingenious gentleman, deceased, and adapted etc.“ [„земено главно од ракописот на еден мошне надарен, а сега покоен џентлемен и преуредено итн.], изгледа повеќе од проста измислица, што одговара на тогашните обичаи.
[55] „Колку пати видовме дека во понекои работилници биле наместени многу повеќе работници отколку што фактички барала самата работа! Работниците често се земаат при очекување некоја пoрачка што е уште сосем неизвесна и што понекогаш суштествува само во фантазијата; бидејќи ги плаќаат на акорд, фабрикантите знаат оти не се изложуваат на никаква опасност, бидејќи сето изгубено време паѓа на плеќите на безработните.“ (H. Gregoir: “Les Typographes devant le Tribunal correctionnel de Bruxelles”. Bruxelles, 1865, стр. 9.)
[56] “Remarks on the Commercial Policy of Great Britain,” London, 1815, стр. 48.
[57] “A Defense of the Landowners and Farmers of Great Britain,” 1814, стр. 4, 5.
[58] Malthus, “Inquiry into the Nature and Progress of Rent,” London., 1815. [стр. 49, белешка].
[59] „Работниците што работат за наемнина од парче веројатно сочинуваат 4/5 од сите фабрички работници.“ (RIF, за 30 април 1858, стр. 9.)
[60] Производната сила на неговата машина предачка се мери точно, и наградата за трудот, кој се врши со нејзината помош, се смалува со растењето на нејзината производна сила, иако не во истата сразмера.“ (Ure: „Philosophy of Manufactures“, стр. 317.) Последнава апологетска забелешка пак ја укинува самиот Јyp. Тој на пp. признава дека при едно продолжување на „mulе” предачката произлегува придаден труд од самото продолжување. Трудот значи не се смалува во истата мера во која расте неговата производност. Потака: „Со ова зголемување се поткрева производната сила на машината за 1/5. Кога ќе настапи тоа, на предачот не му се плаќа веќе за изработената работа како понапред. Но бидејќи неговата наемнина не се снижува за 1/5, подобрената машинерија го зголемува неговиот приход за секој час работа.“ — но, но — „ова излагање донекаде треба да се поправи... Сега предачот мора од 1/2 шилинг што го има повеќе да плати нешто повеќе за младите помошни сили, а во исто време се истиснуваат возрасните работници“ (Исто, стр. [320] 321), што во никој случај нема некоја тенденција за повишување на наемнината.
[61] Н. Fawcett: „The Economic Position of the British Labourer“. Grambridge and London 1865, стр. 178.
[62] Во лондонскиот „Standard“ од 26 октомври 1861 се најдува извештај за еден процес на фирмата Џон Брајт и Комп. пред magistrates [мировни судии] „против претставниците од синдикатот на ткајачите на ќилими поради застрашување. Ортаците Брајт беа вовеле една нова машинерија што можела да произведува 200 јарди ќилими за исто време и со ист труд (!) што понапред беше нужен за производство на 160 јарди. Работниците не можеле да имаат никакви претензии да учествуваат во печалбата, што ја постигнуваа нивните претприемачи на тој начин што ги употребуваа своите капитали за технички усовршувања. Поради тоа гг. Брајт предложија да се снижи наемнината од 1 1/2 на 1 пенси за јарда, при што значи им оставаа на работниците наполно ист приход за извршениот труд како порано. Но ова беше номинално снижување на наемнините, за што, како што се тврди, работниците не беа претходно известени.“
[63] „Тредјунионите во својот стремеж да ја одржат наемнината се обидуваат да земат учество во профитот што произлегува од подобрената машинерија! (Quеllе horreur! [каков ужас]) ... тие бараат поголема наемнина, зашто трудот е скусен... со други зборови тие настојуваат да му удрат некој данок на усовршувањето во индустријата." („On Combination of Trades.“ Ново изд. London 1834, стр. 42.)
Забелешки на уредникот на изданието
[1*] Во 3. и 4. издание: изјава.
[2*] Во 4. издание: на работникот.