Карл Маркс Фридрих Енгелс
Германска идеологија
Во третиот том на „Wigand's Vierteljahrsschrift" за 1845 г. ce води, всушност, битка на Хуните која Каулбах 24 пророчки ja наслика. Духовите на убиените чиј гнев не стивнува и по смртта, креваат таква врева во воздухот како да ce слуша грохот од битки и воени восклици, од мечови, штитови и железни борни коли. Но борбата ce води тука не за земни нешта. Светата војна ce води не околу заштитните царини, уставите, болестите на компирот, не околу банкарските работи и железниците, туку околу најсветите интереси на духот, околу „Супстанцијата“, „Самосвеста“, „Критиката“, „Единствениот“ и „Вистинскиот човек“. Ce наоѓаме на собор на црковните отци. Бидејќи ce тие последните примероци од својот вид и бидејќи овде, ce надеваме, за последен пат ce брани делото на севишниот, уште наречен и апсолут, ce исплаќа да ce состави procès-verbal (протокол. — Прев) на расправата.
Тука пред cè e свети Бруно кој лесно може да биде познат според својот стап („стани сетилност, стани стап", Wigand, стр. 130). Неговата глава е овенчана со ореолот на „чистата критика" и преполнет со презир спрема светот тој ce наметнува со својата „самосвест". Тој ja „урна религијата во својата целост и државата во нејзините пројави" (стр. 138) извршувајќи во името на севишната самосвест насилство врз поимот „супстанција". Урнатините на црквата и „парчињата" на државата лежат под неговите нозе, додека погледот ja „сосипува" „масата" во прав. Тој е како бог, нема ни татко ни мајка, тој е „своја сопствена творба, свое сопствено дело" (стр. 136). Со еден збор: Тој е „Наполеон" на духот — во духот „Наполеон". Неговите духовни вежби ce состојат во тоа што постојано „ce сослушува себеси и во тоа сослушување наоѓа поттик за самоопределување" (стр. 136); како резултат на тоа напорно самопротоколирање тој видливо слабее. Освен во самиот себеси, тој, како што ќе видиме, одвреме-навреме ce „вслушува" и во „Westphälisches Dampfboot". 25 Наспроти него стои свети Макс чии заслуги за царството божје ce состојат во тоа што, како што самиот тврди, на околу 600 печатени страници го констатирал и докажал својот идентитет, дека тој не е којгоде било, не е „Петко или Трајко", туку токму свети Макс и никој друг. За неговиот ореол и другите негови карактеристики може да ce каже само тоа дека ce тие „негов предмет и затоа негова сопственост", дека ce „единствени" и „неспоредливи" и дека „нема име со кое би ce нарекле" (стр. 148). Тој е истовремено „фраза" и „сопственик на фразата", истовремено Санчо Панса и Дон Кихот. Неговите аскетски вежби ce cocтојат во мачните мисли за отсуството на мисли во сомненијата во несомненоста изразени на многуте страници, во прогласувањето на безбожноста за света. Впрочем, нема потреба многу да го фалиме, бидејќи за сите својства што му ce припишуваат — па макар тие да ce и повеќе отколку божјите имиња кај мухамеданците — тој вели: Јас сум Cè и уште нешто повеќе, Јас сум Cè на ова Ништо и Ништо на ова Cè. Разликата меѓу него и неговиот мрачен соперник во негова корист е во тоа што тој поседува определена свечена „лекомисленост" и одвреме-навреме своите сериозни медитации ги прекинува со „ликувачки критички вресок".
Овие двајца големи мајстори на светата инквизиција го носат на суд еретикот Фојербах да одговара за тешкото обвинение дека е гностичар. Еретикот Фојербах, „грми" свети Бруно, ja има в раце hyle (првична, уште не оформена материја. — Ред.), супстанцијата и одбива да ja даде за во неа да не ce одрази мојата бесконечна самосвест. Самосвеста мора да талка како сениште ce додека не ги внесе во себеси сите нешта кои потекнуваат од неа и во неа дотекуваат. Сега, еве, го голтна сиот свет, освен она hyle, супстанцијата која гностичарот Фојербах ja држи под клуч и не сака да ja даде.
Свети Макс го обвинува гностичарот дека ce сомнева во догмата што самиот свети Макс ja откри, според која, „секоја гуска, секое куче, секој кон" е „совршен", a ако некој го љуби суперлативот, и „најсовршен човек" (Wigand, стр. 187 : „На гореспоменатиот не му недостига ништо од она што човекот го прави човек. Ce разбира, истото ce однесува и на секоја гуска, на секое куче, на секој коњ").
Освен расправите за овие важни обвиненија ce решава и спорот на двајцата светци против Мозес Хес и спорот на свети Бруно против авторите на „Свето семејство". Но, бидејќи овие обвинети талкаат меѓу „нештата на овој свет" и поради тоа не ce јавија пред santa casa 26 , ce осудуваат во отсуство на вечно прогонство од царството на духот cè додека трае нивниот земен живот.
На крајот обајцата големи мајстори почнуваат да кројат чудни интриги меѓу себе и еден против друг. Во длабочината на сцената ce појавува Dottore Graziano 27, alias Арнолд Руге, во вид на „необично итра и умна политичка глава" (Wigand, стр. 192).
Пред да почнеме да ja следиме свечената расправа на бауеровската самосвест со самата себеси и со светот, мораме да издадеме една тајна. Свети Бруно започна војна и воскликна боен восклик само затоа што мораше самиот себеси и својата збајатена и скисната Критика да ja „обезбеди" од неблагодарната заборавна публика, само затоа што мораше да покаже дека во променетите услови на 1845 година Критиката си останала секогаш верна на самата себеси и непроменета. Тој го напиша вториот том на „доброто дело и своето сопствено дело" 28, тој го заштитува својот сопствен терен, ce бори pro aris et focis (за домот и огништето. — Прев). Ho, како вистински теолог тој ja скрива таа своја цел со привидот дека сака да го „окарактеризира" Фојербах. Бедниот Бруно е сосема заборавен како што тоа најдобро го покажа полемиката меѓу Фојербах и Штирнер во која обајцата на него воопшто не ce обѕрнаа. Токму поради тоа тој и ce фати за таа полемика за да можеше себеси како спротивност на противпоставените да ce прогласи за нивно повисоко единство, за свет дух.
Свети Бруно го започнува својот „поход" со артилериски оган против Фојербах, c'est-à-dire (то ест. — Прев.) со поправеното и проширеното издавање на една статија која беше веќе печатена во „Norddeutsche Blätter" 29 . Фојербах ce произведува во рицар на „супстанцијата" за „самосвеста" на Бауер да ce оцрта уште порелјефно. При оваа транссупстанцијација на Фојербах, што божем ja докажуваат сите дела на Фојербах, нашиот светец скока од делата на Фојербах преку Лајбниц и Бејл право на „Сушноста на христијанството", прескокнувајќи ja статијата против „позитивните филозофи" во „Hallische Jahrbücher" 30. Овој „пропуст" е „на место". Фојербах, имено, овде ja откри, наспроти позитивните претставници на „супстанцијата", сета мудрост за „самосвеста" во времето кога свети Бруно ce уште спекулираше со безгрешниот зачеток.
Одвај е потребно да ce споменува дека свети Бруно ce уште си игра на својот старохегеловски изудиран коњ. Слушнете ги веднаш првите зборови на неговите најнови откровенија од царството божје:
„Хегел ги соедини во едно супстанцијата на Спиноза и Фихтеовото Јас; во единството на овие две нешта, во соединувањето на овие противпоставени сфери итн. ce состои своеобразниот интерес на Хегеловата филозофија, но заедно со тоа и нејзината слабост. [. . .] Оваа противречност во која талкаше Хегеловиот систем требаше да ce реши и уништи. Но тој тоа можеше да го постигне само на тој начин што засекогаш беше оневозможено да ce постави прашањето: како ce однесува самосвеста спрема апсолутниот дух?. .. Тоа беше можно да ce стори во две насоки. Или самосвеста мора одново да изгори во жарта на супстанцијата, т.е. мора да ce зацврсне и да го зачува чистиот однос на супстанцијалност, или мора да ce покаже дека личноста е создател на своите атрибути и на својата сушност, дека во поимот личност воопшто лежи себеси, („поимот" или „личноста"?)" да ce поставува како ограничена и ова ограничување што таа го поставува како своја општа сушност повторно да го укине, бидејќи токму таа сушност е само резултат на внатрешното саморазликување на личноста, на нејзината дејност". (Wigand, стр. 87, 88.)
Филозофијата на Хегел во „Свето семејство", стр. 220, беше прикажана како единство на Спиноза и Фихте н истовремено е истакната противречноста која ce наоѓаше во тоа. На свети Бруно му е својствено тоа да не смета, како авторите на „Свето семејство", дека прашањето за односот на самосвеста спрема супстанцијата е „спорно прашање во рамките на хегеловската спекулација", туку дека е тоа светскоисториско и дури апсолутно прашање. Тоа е единствената форма во која тој може да ги изрази судирите во сегашнината. Тој, навистина, верува дека победата на самосвеста над супстанцијата има најсуштинско влијание не само врз европската рамнотежа, туку и врз севкупниот иден развиток на прашањето за Орегон 31. Во колкава мера од тоа е условено укинувањето на законите за житото во Англија, за тоа засега малку ce знае.
Апстрактниот и магловит израз во кој кај Хегел ce одразува во изопачен вид вистинскиот судир, добива во оваа „критичарска" глава значење на вистински судир. Бруно ja усвојува спекулативната противречност и и противставува еден нејзин дел на друг. Филозофската фраза за вистинското прашање е за него самото вистинско прашање. Кај него, значи, на една страна, наместо стварните луѓе и нивната стварна свест за нивните општествени односи кои стојат наспроти нив како нешто привидно самостојно, наоѓаме гола апстрактна фраза: самосвеста, така што кај него наместо стварното производство стои осамостоената дејност на оваа самосвест; а, на друга страна, наместо стварната природа и стварно постојните општествени односи, кај него стои филозофско резиме на сите филозофски категории или имиња на тие односи во Фразата: супстанција, бидејќи тој, заедно со сите филозофи и идеолози, греши кога во мислите, идеите, во осамостоениот мислечки израз на постојниот свет ja гледа основата на овој постоен свет. Само од себе ce разбира дека тој со овие две апстракции, кои станаа бесмислени и бессодржински, може да изведува севозможни мајсторлаци без да знае ништо за стварните луѓе и нивните односи. (Меѓу другото, види што е по повод Фојербах речено за супстанцијата, a што за „хуманиот либерализам" и за „светото" по повод свети Макс.) Според тоа, тој не ja напушта спекулативната почва за да ja реши противречноста на спекулацијата; тој маневрира, останувајќи на таа почва и самиот уште толку цврсто стои на специфично Хегелова почва што односот на „самосвеста" спрема „апсолутниот дух" cè уште не му дава да заспие. Со еден збор, овде имаме работа со филозофија на. самосвеста која беше најавена во „Критиката на синоптиците", развиена во „Откриеното христијанство" 32. Оваа нова бауеровска филозофија исцрпно е разгледана во „Свето семејство", стр. 220 и след. и 304—307. Меѓутоа, овде на свети Бруно му тргнува од рака самиот себеси да ce искарикира прошверцувајќи ja „личноста" за со Штирнер да може да го прикаже Единствениот како свое „сопствено дело", a Штирнер како Бруново дело. Овој чекор напред заслужува накусо да биде одбележан.
Најпрвин нека ja спореди читателот оваа карикатура со нејзиниот оригинал, со објаснувањето на самосвеста во „Откриеното христијанство", стр. 113, и ова објаснение пак со неговиот праоригинал, (Ur-Original) со Хегеловата „Феноменологија. . ." стр. 575, 583 и др. (И двете места ce препечатени во „Свето семејство", стр. 221, 223 и 224). Па, да ce свртиме кон карикатурата: „Личност воопшто"!, „Поим"!, „Општа сушност" („Да ce постави себеси како нешто ограничено и потем ова ограничување повторно да ce укине"! „Внатрешно саморазликување"! Какви огромни „резултати"! „Личноста поопшто" е или „воопшто" бесмислица, или е апстрактен поим на личност. Значи, „во поимот" на поимот личност ce наоѓа имено тоа „себеси да се поставува како нешто ограничено". Ова ограничување што ce наоѓа во „поимот" на нејзиниот поим, таа веднаш потем го поставува „благодарение на својата сопствена сушност". И бидејќи таа ова ограничување повторно го укина, ce покажува дека „токму таа сушност" е само „резултат на внатрешното саморазликување на личноста". Сиот овој грандиозен резултат на оваа замрсена тавтологија ce сведува, значи, на одамна веќе познатата Хегелова вештина на саморазликувањето на човекот во мислењето, саморазликување кое несреќниот Бруно упорно го проповеда како единствена дејност на „личноста воопшто". На свети Бруно веќе одамна му е свртено внимание на тоа дека на ништо не му служи една „личност" чија дејност ce сведува на овие веќе тривијални логички скокови. Ова место истовремено го содржи наивното признание дека сушноста на Бауеровата личност е поимот за еден поим, апстракција од една апстракција.
Критиката од Бауер на Фојербах — до колку е таа воопшто нова — ce сведува на тоа приговорите од Штирнер на Фојербах и на Бауер да ги прикаже како приговори од Бауер на Фојербах. Така, на пример, тој тврди дека „сушноста на човекот е сушност воопшто и нешто свето", дека „човекот е бог на човекот", дека човечкиот род е „апсолут", дека Фојербах го разделува човекот на „сушносно и несушносно Јас" (иако Бруно постојано го прогласува апстрактното за сушносно и во својата спротивност меѓу Критиката и масата овој раздел си го замислува многу почудовишно отколку Фојербах), дека човекот мора да води борба против „предикатите божји" итн. По прашањето за корисната и бескорисната љубов, Бруно, полемизирајќи со Фојербах, препишува од Штирнер, речиси буквално, цели три страници (стр. 133—135, како што и мошне невешто ги копира фразиве на Штирнер: „секој човек е своја сопствена творба", „вистината е сениште" итн. Притоа, кај Бруно „творбата" ce преобрнува во „дело". Ние повторно ќе ce вратиме на тоа како свети Бруно го експлоатира Штирнера.
Значи, првото што го откривме кај свети Бруно беше неговата
непрекината зависност од Хегел. На неговите забелешки на Хегел ние, ce
разбира, повеќе нема да ce осврнуваме, туку само уште ќе присобереме
некои становишта од кои ќе стане јасно колку е цврста неговата вера во
моќта на филозофите и како тој заедно со нив си вообразува дека една
променета свест, еден нов пресврт во толкувањето на постојните односи
може да го пресврти сиот досегашен свет. Верувајќи во тоа, Свети Бруно
си дозволува себеси еден ученик (во IV том на Вигандовиот тримесечник,
стр. 327) да му издаде уверение дека неговите погоре наведени фрази за
личноста што тој ги прогласува во III том, претставуваат
„светскопресвртнички мисли". Свети Бруно вели (Wigand, стр. 95):
„Филозофијата не била никогаш ништо друго освен теологија доведена до својата најопшта форма, до својот најразумен израз".
Ова место, вперено против Фојербах, речиси буквално е препишано од „Филозофијата на иднината на Фојербах, стр. 2:
„Спекулативната филозофија е вистинска, консеквентна, рационална теологија".
Бруно продолжува:
„Филозофијата во сојуз со религијата секогаш
ce трудеше да ja оствари апсолутната несамостојност на индивидуата и
неа навистина ја оствари на тој начин што бараше и што дозволи
единечниот живот да ce раствори во општиот, акциденцијата да ce
pacтвори во супстанција, човекот во апсолутен дух".
Зарем „филозофијата" на Бруно, „во сојуз со Хегеловата" како и во неговата забранета врска со теологијата, врска што cè уште трае, „не бара растворување на човекот" во претставата на една од неговите „акцеденции", во претставата на самосвеста како „супстанција", зар таа не го „бара" тоа макар и да не ce „стреми кон него"? Од целиот овој пасус може да ce види со каква радост „проповеднички красноречивиот" црковен отец и натаму ja исповеда својата вера во „светскиот пресврт", верата во таинствената моќ на светите теолози и филозофи. Ce разбира, ce во интерес на „доброто дело на слободата и на своето сопствено добро дело".
На стр. 105 нашиот богобојазлив човек толку е без срам што му префрла на Фојербах:
„Фојербах направи од индивидуата, од
обесчовечениот човек на христијанството не човек, вистински" (!)
„стварен" (!!) „личен" (!!!) „човек" (овие предикати
му го должат своето потекло на „Свето семејство" и на Штирнер),
„туку скопен човек, роб" и со тоа, меѓу другото, тврди и
таква бесмислица дека тој, свети Бруно, може со глава да прави луѓе.
Натаму на истово место читаме:
„Кај Фојербах индивидуата мора да му ce
потчини на родот и нему да му служи. Родот на Фојербах е апсолутот на
Хегел, и тој никаде не постои".
И тука како и на сите други места на свети Бруно му припаѓа славата што стварните односи на индивидуите ги доведува во зависност од нивната филозофска интерпретација. Тој дури и не претчувствува во каква врска ce претставите на „апсолутниот дух" на Хегел и „родот" на Фојербах со постојниот свет.
Светиот отец на стр. 104 ужасно ce скандализира од ереста со која
Фојербах божественото тројство на разумот, љубовта и волјата ги
претвора во нешто што „во индивидуите е над индивидуите"; како во
денешново време секоја дарба, секој нагон, секоја потреба да не ce
потврдува како моќ, ,во индивидуата над индивидуата", штом околностите
ќе го попречат нивното задоволување. Кога светиот отец Бруно,
почувствува, на пр. глад, a нема средства да ja засити, тогаш дури и
неговиот стомак станува моќ „во него над него". Грешката на
Фојербах не е во тоа што го изрази тој факт, туку во тоа што неа на
идеалистички начин ja направи самостојна наместо да ja разбере како
производ на определен степен од историскиот развиток, степен кој може
да ce надмине.
Стр. 111:
„Фојербах е слуга и неговата природа на
слуга не му дозволува да го изврши делото на човек, да ja сознае
сушноста на религијата" (убаво дело на човек':!). .. „тој не може
да ja сознае сушноста на религијата затоа што не го знае мостот преку
кој може да дојде до изворот на религијата."
Свети Бруно cè уште сериозно верува дека религијата има сопствена „сушност". Што ce однесува до „мостот", „преку кој" може да ce дојде до „изворот на религијата" — тој магарешки мост (во оригиналот игра на зборови: Eselsbrücke (магарешки мост) значи помагало за слаби и мрзливи ученици Прев.) нужно мора да биде аквадукт. Свети Бруно ce востановува себеси истовремено како чудесно модернизиран Харон 33, пензиониран благодарение на мостот, барајќи како некој tollkeeper (цариник) halfpenny (половина пени) од секој кој преку мостот поминува во царството на сенките на религијата.
На стр. 120 светецот забележува:
„Како би можел Фојербах да постои ако
не постои вистината, ако вистината беше само сениште" (Штирнер,
помогни!) „од кое човек досега страхуваше?"
„Човекот" кој страхува од „сеништето" на „вистината"
не е никој друг туку самиот пречесен Бруно лично. Уште десетина
страници пред тоа, на стр. 110, тој пред „сеништето" на вистината
во ужас го испушти следниов вресок што го потресува светов:
„Вистината, која никаде не може да ce
најде за себе како готов објект и која само во развитокот ка личноста
ce развива и проникнува во единство.''
Според тоа, тука не само тоа сениште — вистината ce пресвртува во личност која ce развива и проникнува, туку, покрај тоа, таа мајсторија, слично на тениите, е направена надвор од неа во некоја трета личност. За поранешниот љубовен однос на светиот човек спрема вистината, кога беше cè уште млад и кога во него ce разгоруваа телесни страсти, види „Свето семејство", стр. 115 и натаму.
Колку е овој свет човек исчистен од сите телесни страсти и од
световна страсна жед, покажува неговата остра полемика против
Фојербаховата сетилност. Бруно воопшто не го напаѓа крајно ограничениот
начин на кој Фојербах ja признава сетилноста. За него неуспешниот обид
на Фојербах дури и како обид да искокне од идеологијата, претставува
— грев. Ce разбира! Сетилноста е лакомост на очите, лакомост по
страсната жед и суетност, страв и ужас пред господарот! Зар не знаете
дека да имате страсни телесни мисли претставува смрт, a да имате
духовни мисли претставува живот и спокојство; зашто да ce има телесни
мисли претставува непријателство спрема Критиката, a ce што е телесно,
тоа е од овој свет; та зар не знаете дека е напишано: делата на
телесната страст ce познати, тоа ce изневерата, блудот, нечистотијата,
развратот, идолопоклонството, магијата, зависта, гневот, кавгата,
неслогата, омразата, убиството, пијанството, лапањето и слично за кои
ви претскажував и за кое ви претскажувам дека оние што такви нешта
прават нема да го наследат царството на Критиката; туку тешко си ним,
бидејќи тие одат по патот на Каин и од желба да уживаат паѓаат во
грешката Варлаамова и гинат во буната како Кореј. Тие, нечестивите,
пируваат користејќи ja вашата милостиња без страв, ce насладуваат, тие
ce безводни облаци носени од ветрот, двапати умрени и откорнати од
корен, тоа ce свирепи морски бранови кои сопствениот срам го исфрлуваат
како пена, заблудени ѕвезди на кои им е досуден вечен мрак и темнина.
Зашто ние последниве дни читавме дека ќе дојдат страшни времиња, дека
ќе дојдат луѓе кои мислат само на себеси, луѓе хулители, развратници
кои повеќе го љубат развратот отколку Критиката, кои собираат околу
себе банди, со еден збор, луѓе на телесната жед. Од нив му ce згадува
на Свети Бруно кој има духовни мисли и кој ja мрази извалканата обвивка
на телесната жед; и затоа тој го осудува Фојербаха кого го смета за
Кореј на бандата и кого го остава надвор каде што ce кучињата и
маѓосниците, заблудените и убијците. „Сетилност" — пу,
гадотија! Поради неа светиот црковен отец не само што го навестуваат
најжестоки јанѕи, туку дури и го доведуваат дотаму да запее и тој, на
стр. 121 ja пee „песната за крајот и крајот на песната".
Сетилност — знаеш ли ти, несреќнику, што е тоа сетилност?
Сетилноста е „стап" (стр. 130). Обземен од своите јанѕи Свети
Бруно на едно место ce бори и со едно од своите становишта, како
некогаш покојниот Јов со бога, само со таа разлика што бог на Јаков му
го шина колкот, додека светиот епилептичар на своето становиште му ги
исчашува сите членови и му ги кине сите жили и на тој начин на повеќе
уверливи примери го објаснува идентитетот на субјектот и објектот:
„Може Фојербах да си зборува што-годе
сака... тој сепак го уништува" (!) „човекот... бидејќи зборот
човек го претвора во чиста фраза... бидејќи тој не го прави" (!)
„и не го создава" (!) „целиот човек, туку целото човештво
го крева на ниво на апсолут, бидејќи тој исто така не ja смета
човечноста, туку сетилото за орган на апсолутот, a за она што е
апсолут, несомнено, непосредно јасно, — го зема она што е
сетилно, објект на сетилата, на набљудувањето, на сетивот". Со тоа
Фојербах — такво е мислењето на свети Бруно — можеби може
да потресе некои слоеви на воздухот, но не може да ти уништи појавите
на човековата сушност, бидејќи неговата најскриена" (!) „сушност
и неговата животворна душа /. . ./ го разоруваат надворешниот" (!)
„звук и го прават празен и грездав". стр. 121.
Свети Бруно, макар и таинствено, самиот ни ги дава решавачките објасненија за причините на ова свое непријателско становиште:
„Како моето Јас да го нема тој
определен, во споредба со сите други единствен non и тие определени
единствени полови органи!"
(Покрај своите „единствени полови органи" овој благородник има и
уште еден посебен „единствен пол"!) Тој единствен пол на стр. 121
ce објаснува така што:
„сетилноста која како вампир му ja смука сета крв и сиот мозок на
животот на човекот, претставува непреодна пречка на која ако човек ce
надене неизбежно си нанесува смртоносен удар"
Но и најсветиот не е чист! Сите тие заедно ce грешници и лишени од
славата што би требало да ja имаат пред „самосвеста". Свети
Бруно, кој на полноќ во самотната ќелија си ja чука главата со
„супстанцијата", срамотните трудови на Фојербах му го свртуваат
вниманието на мислата за жената и женската убавина. Одеднаш му ce
замрачува погледот; чистата самосвест е извалкана и грешната сетилна
вообразба го опкружува исплашениот критичар со сладострасни слики.
Духот сака, но телото е слабо. Бруно навалува, паѓа, заборава дека е
тој моќ која „со својата сила врзува и разврзува и господари над
светот", дека ce тоа чудовишта на неговата вообразба „дух од
неговиот дух", тој ja губи сета „самосвест" и опијанет пелтечи
дитирамб за женската убавина, за нејзината „нежност, мекост,
женственост", дитирамб за „набабрените заоблени бедра" и
„растрепереното, разлулеано, раскиптено, разбрането, зовриеното
тело" на жената. Но невиноста секогаш ce издава себеси, дури и кога
греши. Кој не знае дека „растреперената, разлулеана, брановидна
телесна градба" е нешто што ниту едно око некогаш го видело, ниту едно
уво некогаш го слушнало? Затоа, успокој ce, мила душо, духот набргу ќе
ja надвладее телесната жед и на кипнатите страсти ќе им го спречи патот
со несовладлива „пречка", „на која" тие самите себеси бргу
ќе си нанесат „смртоносен удар".
„Фојербах" — до тоа светецот најпосле дојде
благодарение на критичкото разбирање на „Свето семејство" —
е материјалист натопен и растворен со хуманизам, т.е. материјалист кој
не може да издржи на земјата и на нејзиното битие" (Свети Бруно го
познава битието на земјата кое е различно од земјата и знае како мора
да ce постапува за да ce „издржи на битието на земјата"!),
„туку сака да ce одухотвори и да ce повлече на небото,Фојербах е
хуманист кој не може да го мисли ниту да го гради духовниот свет, туку
е обременет од материјализам итн." (стр. 123).
Како што хуманизмот кај свети Бруно, судејќи според овие зборови, ce
состои во „мислењето" и во „изградбата на духовен свет"
така и материјализмот ce состои во следново:
„Материјалистот ja признава само присутната, стварната сушност,
материјата" (како човекот со сите свои својства, па и со мислењето, да
не е „присутна, стварна сушност", a и неа како сушност која
активно ce развива и остварува во множество, како „природа". Стр.
123.
Материјата е, пред cè, присутна стварна сушност, но само по себеси, скриена; дури кога „активно ce развива и реализира во множество" (..присутна стварна сушност" „ce остварува"!), дури тогаш станува природа. Најпрвин постои поимот на материјата, апстракцијата, претставата и оваа последнава ce остварува во стварната природа. Буквално Хегеловата теорија за предегзистенцијата на творечките категории. Од таа гледна точка станува наполно разбирливо дека Свети Бруно греши кога во филозофските фрази на материјалистите за материјата ги гледа вистинското јадро и содржината на нивниот поглед на светот.
Откако на овој начин упати неколку тешки зборови на адреса на
Фојербах, свети Бруно почнува да ja набљудува борбата меѓу него и
Единствениот. Првото со што го докажува својот интерес за таа борба е
методолошката трикратна насмевка.
„Критичарот чекори незадржливо сигурен во победата, чекори
победоносно по својот пат. Го клеветат: тој ce насмевнува. Го
прогласуваат за еретик: тој ce насмевнува. Стариот свет тргнува во
крстоносен поход против негси тој ce насмевнува."
Свети Бруно, — значи, туку што тоа го чувме — оди по
своите патишта, но не оди по нив како другите луѓе, неговиот од е
критички, тој тоа важно дело го извршува со — насмевка.
„Од насмевката на лицето му ce појавуваат повеќе линии отколку
што има на картата на светот со двете Индии. Можеби госпоѓицата ќе му
удри шлаканица, a ако тоа го стори, тој ќе ce насмевне и ќе го смета
тоа за голема вештина",34 како Кремен кај Шекспир.
Самиот свети Бруно дури ни со прст не помрднува за да ги одрече своите двајца противници, тој знае подобар начин од нив да ce ослободи; ги препушта — divide et impera (подели па владеј. — Прев.) — на нивниот сопствен спор. На Штирнер му го спротивставува Фојербаховиот Човек, (стр. 124), a на Фојербах Штирнеровиот Единствен, (стр. 126 и натаму); Бруно знае дека тие ce огорчени еден на друг исто онолку колку и оние две мачки од Килкени во Ирска кои така ce изеле едната другата што на крајот им останале само опашките. Над тие имено опашки свети Бруно сега ja изрекува својата пресуда, изјавувајќи дека тие ce „супстанција", па поради тоа проколнати за навек.
Спротивставувајќи ги еден на друг Фојербах и Штирнер, тој го повторува истото она што Хегел го рече за Спиноза и Фихте, кога, како што е познато, пунктираното Јас го претстави како една од најцврстите страни на супстанцијата. Колку порано и да креваше врева на егоизмот за кој сметаше дека е дури odor spécifiais (специфична миризба. — Прев.) на масата, сепак тоа не му пречи на стр. 129 да го позајми од Штирнер егоизмот кој, меѓутоа. треба да биде не егоизам на Макс Штирнер, туку егоизам на Бруно Бауер. Егоизмот на Штирнер тој го жигосува како морален срам поради тоа што „на неговото Јас за поддршка на својот егоизам му е потребно лицемерие, измама, надворешна сила". Тој инаку верува (види стр. 124) во критичката чудотворност на Свети Макс и гледа во неговата борба (стр. 126) „вистинско настојување супстанцијата да ce уништи во корен". Наместо подробно да ce позанимава со критиката на Штирнер на „чистата критика" на Бауер, тој тврди на стр. 124 дека критиката на Штирнер е за него исто така безопасна како и секоја друга критика, „бидејќи тој е лично критичар".
Wigand, стр. 138:
„Фојербах ce поставува и со тоа" (!)
„му ce спротивставува на Единствениот. Тој е и сака да биде
комунист, a овој е и треба да биде егоист, тој е светец, a овој
мирјанин, тој е добар, a овој лош, тој е бог, a овој човек. Но, и
двајцата ce догматичари".
Значи, поентата е во тоа што тој и на двајцата им префрла за догматизам.
„Единствениот и неговата сопственост", стр.
194:
„Критичарот страхува да стане догматски или да поставува догми.
Ce разбира, тој тогаш би ce пресвртел во спротивност на критичарот, во
догматичар; тој кој како критичар беше добар, сега би станал nota, или
од некористољубив човек" (комунист) „би ce пресвртел во егоист
итн. Долу догмите! — тоа е неговата догма."
Свети Бруно, откако на овој начин ce пресмета со Фојербах и Штирнер
и „откако на Единствениот му го пресече секој натамошен чекор",
ce свртува сега кон божемните „Фојербахови конзеквенци",
германските комунисти и особено против авторите на „Свето
семејство". Изразот „реален хуманизам", што го најде во
предговорот на ова полемичко дело, претставува главна основа на
неговата хипотеза. Тој ќе ce присети на едно место од Библијата:
„И јас, браќа, не можев со вас да
зборувам како со духовни, туку како со телесни" (во нашиот случај беше
токму спротивното), „како со мали деца во Христа. Јас ве хранев
со млеко, a не со храна. бидејќи cè уште не можевте да ja земате". (Прво послание кон Коринќаните 3, 1—2).
Првиот впечаток што „Свето семејство" го остава на пречесниот црковен отец е впечатокот на длабока потиснатост и сермозна, честита тага. Единствена добра страна на книгата е во тоа што таа „покажа што Фојербах мораше да стане и каква позиција може да земе ако сака да ce бори против критиката", стр. 138, што, значи, таа толку непринудено ги обедини „сакам" и „можам" и „морам"; таа единствено добра страна на книгата, сепак, не може да ги покрие многуте жалосни страници. Филозофијата на Фојербах која овде на комичен начин е земена за претпоставка,
„не смее и не може да го разбере критичарот — таа не смее и не може да ja знае и сознае критиката во нејзиниот развиток — таа не смее и не може да знае дека критиката во однос на секоја трансценденција е непрестајна борба и победа, непрекинато уништување и создавање, единствено" (!) „творечко и производно начело. Таа не смее и не може да знае како критичарот работел и како cè уште работи да ги признае и направи (!) „трансценденталните сили кои досега го гмечеа човештвото и не му даваа да дише и да живее, онакви какви што ce во стварноста, т.е. како дух од духот, како срж од сржта, како родно" (!) „изникнато од родната почва и на неа, како производи и творби на самосвеста. Таа не смее и не може да знае дека единствено критичарот и само критичарот ja урнал религијата во нејзината севкупност, a државата во различните нејзини пројави итн.", (стр. 138, 139).
Зар ова не е чиста копија на стариот Јехова кој бега по својот
избеган народ кому повеќе му ce допаѓаат веселите богови на паганците
на кои им довикува:
„Слушни ме, Израиле, и не затворај го
увото свое, Јудо! Не сум ли јас твојот Господ Бог кој те изведе од
земјата Египетска во земјата каде што тече мед и млеко, а, еве, вие од
својата младост сте правеле само зло пред моиве очи и ме разгневувавте
со делата на моиве раце свртувајќи ми го грбот. a не лицето, иако
постојано ве поучував; ги внесовте своите гадости во домот мој за да го
осквернавите и изградивте височини на Ваал во долината на синот Емонов
што јас не ви заповедав и не ми доаѓаше ниту на ум дека вие можете да
сторите слична гадост; и јас ви го пратив мојот слуга Еремија кому му
ce обрнував со зборот свој уште од тринаесеттата година на кралот
Јосија, синот Емонов, до денес и тој постојано дваесет и три години го
проповеда, но вие не сакавте да слушате. Затоа Господ Бог рече: слушнал
ли некој нешто подобнаго: многу гадости стори ќерката Израилова? И уште
водата дождовна не истече, a народот мој ме заборави. О, земјо, земјо,
земјо, слушни го зборот Господов!"
Свети Бруно, значи, во еден долг говор тврди по повод поимите
„смеам" и „можам" дека неговите комунистички противници го
разбрале погрешно. Начинот на кој во тој говор тој повторно ja
прикажува критиката, на кој дотогашните сили што го угнетуваа
„животот на човештвото", ги преобразува во
„трансцендентни", a овие трансцендентни сили во „дух од
духот", начинот на кој тој ja прогласува „критиката како таква"
за единствена гранка на производството, — докажува дека божемното
погрешно сфаќање нему му е непријатно сфаќање. Ние докажавме дека
критиката на Бауер е под секаква критика, со што нужно станавме
догматичари. Тој дури најсериозно ни забележува поради бесрамното
неверување во неговите излитени фрази. Целата митологија на
самостојните поими на чело со громовникот Зевс — самосвеста,
повторно парадира овде со „дајриња од фрази на една јаничарска
музика од тривијални категории" („LiteraturZeitung" 35
сп. „Свето семејство", стр. 234). Најпрвин, ce разбира, митот за
создавањето на светот, т.е. за тешката „работа" на критичарот,
која е „единствено творечка и производна сила, непрестајна борба
и победа, непрекинато уништување и создавање", „работа во
сегашнината" и „работа во минатото". Нешто повеќе, пречесниот
отец дури му забележува на „Свето семејство" дека
„Критиката" ja разбрало така како што тој самиот ja разбира во
сегашнава реплика. Откако ja „врати и отфрли"
„супстанцијата" во „нејзиното родно огниште, во самосвеста,
во сферата на критичкиот и" (по „Свето семејство" исто така)
„критикуваниот човек" (ce чини дека самосвеста тука служи како
визба за идеолошки старудии), тој продолжува:
„Таа" (божемната Фојербахова
филозофија) „не смее да знае дека критиката и критичарите, откако
постојат", (!) „ja насочуваа и создаваа историјата, дека дури и
нивните противници и сите движења и пориви во сегашнината ce нивна
творба, дека тие ce единствените што ja држат власта во свои раце,
бидејќи силата ce наоѓа во нивната свест, бидејќи тие силата ja црпат
од самите себеси, од своите дела, од критиката, од своите противници,
од своите творби, дека дури со чинот на критиката ce ослободува
човекот, a со тоа и луѓето, ce создава" (!) „човекот, a со тоа и
луѓето".
И така, критиката и критичарите ce пред cè два сосема различни субјекта кои постојат и дејствуваат одделно. Критичарот е субјект различен од критика, a критиката е субјект различен од критичарот. Оваа персонифицирана критика, критиката како субјект, е, всушност, „критичката критика" против која стана „Свето семејство". „Критиката и критичарите, откога постојат ja насочуваа и создаваа историјата". Јасно е дека тие тоа не можеа да го прават, до колку не „постојат", исто така е јасно дека „откога постојат" на свој начин „ja создавале историјата". Свети Бруно најпосле стасува дотаму да „смее и може" да ни дава едно од најдлабоките објасненија за силата на критиката која ja урива државата, имено, објаснението дека критиката и критичарите ja држат власта во свои раце", бидејќи (многу убавото „бидејќи"!) „силата ce наоѓа во нивната свест", и, второ, дека тие крупни фабриканти на историјата, ја држат власта во свои раце", бидејќи „силата ja црпат од самите себе и од критиката" (значи, пак од самите себе) — со што, за жал, уште не е докажано дека овде внатре,, ,во самите себе", во „критиката", воопшто има нешто штогоде да ce „црпе". Во најмала мера, врз основа на изјавата на самата критика би требало да ce поверува дека отаде е тешко да ce „црпи" нешто друго освен таму „отфрлените" категории на „супстанцијата". Најпосле, критиката ja „црпе" силата за најчудовишното пророштво „од критиката". Таа, имено, ни ja открива тајната што остана неоткриена за нашите татковци и непозната на нашите дедовци, имено, тајната дека „дури со чинот на критиката ce создава човекот, a co тоа и луѓето", додека досега на критиката погрешно гледале како на чин на луѓето кои постоеле пред неа благодарение на сите други чинови. Ce чини дека и самиот свети Бруно, според ова, дошол „на светот. од светот и во светот", со помошта на „критиката", значи со помошта на generatio aequivoca (самораѓање. — Прев.). Меѓутоа, можеби е сево ова само друго толкување на она место од Книгата на битието: И Адам созна, т.е. ja подложи на критика Ева, жената своја и таа затрудне итн.
Според тоа, овде ние можеме да видиме дека севкупната одамна позната критичка критика, која достатно беше окарактеризирана уште во „Свето семејство", повторно, и како ништо да не ce случило, ce појави со сите свои махинации. За тоа не треба да ce исчудуваме, бидејќи светиот човек и caмиот на стр. 140 ce поплакува дека „Свето семејство" „и оневозможува на критиката секаков можен напредок". Со најголемо негодување свети Бруно им префрла на авторите на „Свето семејство" дека критиката на Бауер со хемиски процес на испарување ja претвориле од „течна" агрегатна состојба во „кристална" форма.
Според тоа, „питачките институции", „крштелното за полнолетство", „сферата на патосот и громот на сличните аспекти", „муслиманската афектација на поимите" („Свето семејство", стр. 2, 3, 4 според „LiteraturZeitung") ce бесмислици само кога ќе ce разберат „кристално"; значи, дваесет и осумте историски грешки за кои е докажано дека постојат, откриени во екскурзот што критиката ги прави во „Секојдневните прашања на англискиот живот", зар ако погледнеме на нив од „течно" становиште не ce никакви грешки? Зар критиката држи до тоа дека од течно становиште таа a priori пророчки го претскажа, a не post festum гo конструира Науверковиот инцидент откако тој одамна ce одигра пред нејзините очи?
Држи ли таа уште до тоа, дека зборот maréchal набљудуван од „кристално" становиште може да означува „ковач", но од „течна" треба во секој случај да означува „маршал", или пак дека ако при „кристалното" разбирање на зборовите un fait physique можат да значат „факт кој ce однесува до материјалната природа", нивниот вистински „течен" превод треба да гласи „факт на физиката", или дека la malveillance de nos bourgeois justemilieux (лошата волја на нашите буржуи кои ce придржуваат за златната средина. — Прев.) во „течна" состојба сепак значи „безгрижноста на нашите добри граѓани"? Држи ли таа до тоа дека од „течно" становиште „детето што не станува татко или мајка, е според својата сушност ќерка"? дека некој може да има за задача „да ja прикаже, така да ce рече, последната тажна солза на минатото"? дека разни вратари, лавови, гризетки, маркизи, арамии и дрвени врати во Париз во својата „течна" форма не претставуваат ништо друго туку фази на таинственото, „во чиј поим воопшто спаѓа себеси да ce ограничува и тоа ограничување што го поставува со својата општа сушност, повторно да го укинува, бидејќи токму таа сушност е само резултат на своето внатрешно саморазликување, на својата дејност"? дека критичката критика во „течна" смисла „чекори по својот пат незапирливо, победоносно и сигурна во победата", кога во врска со некое прашање најпрвин тврди дека го открила неговото „вистинско и општо значење", веднаш потем признава дека „не сакала и не смеела да ja надмине критиката", и најпосле изјавува дека „би морала да направи уште еден чекор, но тој бил невозможен, бидејќи . .. бил невозможен" („Свето семејство" стр. 184)? дека од „течно" становиште, „иднината е cè уште дело" на критиката, дури и ако „судбината може да решава како што си сака"? дека од течно становиште критиката не сторила ништо натчовечко кога „со своите вистински елементи дошла во противречност која во тие елементи веќе го нашла своето решение"?
Навистина, авторите на „Свето семејство" беа толку лекомислени што сиве овие и стотици други реченици ги разбраа како реченици што изразуваат цврста „кристална" бесмислица,меѓутоа, синоптичарите треба да ce читаат во „течна" форма, т.е. да ce види смислата која нивните автори им ja давале, a во никој случај во „кристална" форма, т.е. да ce видат нивните вистински бесмислици, ако човек сака да дојде до вистинската вера и да и ce восхитува на хармонијата во домаќинството на критиката.
„Ете зошто Енгелс и Маркс знаат само за критиката на „LiteraturZeitung". Taa свесна лага која докажува колку „течно" светиот човек ja прочитал книгата во која неговите последни трудови ce прикажуваат само како круна на сите негови „трудови во минатото". Но, црковниот отец немаше спокојство да чита „кристално", бидејќи страхуваше од своите противници како од конкуренти кои му ja оспоруваат канонизацијата, кои „сакаат да" му го „симнат ореолот на неговата светост за себеси да ce прогласат за свети".
Патем да го констатираме фактот дека според сегашниов исказ на свети Бруно, неговиот весник „Literatur-Zeitung" воопшто немаше намера да формира „општествено општество" или да ja „прикаже" „така да ce рече последната тажна солза" на германската идеологија, ниту духот да го доведе во најостра спротивност со масата и критичката критика да ja развие во сета нејзина чистота, туку - „либерализмот и радикализмот на 1842 година и нивните одѕиви да ги изложи во нивната половичност и фразерство", т.е. да ce бори против „одзивот" на нешто што е веќе замрено. Tant de bruit pour une omelette! (Толкава врева за еден омлет! — Прев.) Впрочем, токму во тоа ce покажува во својот „најчист" вид сфаќањето на историјата што и е својствено на германската теорија. 1842 г. ce смета за најблескавиот период на либерализмот во Германија, бидејќи тогаш филозофијата учествуваше во политиката. За критичарот либерализмот исчезнува со прекинот на излегувањето на „Deutsche Jahrbücher" и „Rheinische-Zeitung" 36, органите на либералната и радикалната теорија. Од него остануваат уште само „одзиви", — додека, всушност, дури сега кога германското граѓанство чувствува вистинска, од економските односи предизвикана потреба за политичка власт и ce стреми неа да ja оствари, дури сега либерализмот во Германија практично постои, a co тоа и има изгледи на успех.
Длабоката огорченост на свети Бруно од „Свето семејство" му оневозможи ова дело да го критикува „од самото себе, низ самото себе и со самото себе". За да беше во состојба да го совлада својот бол, мораше ова дело да го набави во „течна" форма. Таа течна форма ja најде во конфузната рецензија во списанието „Das Westphälische Dampfboot" 37, бројот од мај, стр. 206—214, рецензија која врие од неразбирање. Сите негови цитати ce земени од пасажите цитирани во списанието „Westphälisches Dampfboot" и освен тие места ништо не е цитирано што е цитирано.
Јазикот на светиот критичар е исто така условен од јазикот на
вестфалскиот критичар. Прво, сите реченици што Вестфалецот
(„Dampfboot", стр. 206) ги наведува од предговорот ce пренесуваат
Wigandische Vierteljahrsschrift" стр. 140, 141. Ова пренесување го
сочинува главниот дел на Бауеровата крктика според стариот принцип што
уште Хегел го препорачуваше:
„Да ce смета на здравиот човечки разум
и, за да ce држи чекор со времето и филозофијата, да ce читаат рецензии
на филозофски дела, можеби дури и предговорите и нивните први
параграфи, бидејќи овие ги даваат општите принципи од кои зависи ce, a
онне првите, покрај историските белешки, уште и оценка која токму затоа
што е оценка ce издига над ока што го оценила. По тој обичен пат може
да ce оди во домашен фустан; но високото чувство за вечното, светото,
бескрајното чекори по пат во првосвештеничка одежда", по кој, како што
видовме, умее да „чекори" и Свети Бруно „правејќи патем
колеж". — Хегел, „Феноменологија" стр. 54.
По неколку цитати од предговорот, вестфалскиот критичар продолжува:
„Така, самиот предговор води до боиштето на книгата" итн. стр. 206.
Пренесувајќи ги овие цитати во „Wigand'sche
Vierteljahrsschrift", светиот критичар ги истакнува суптилните нијанси
и вели:
„Таков е теренот и непријателот што Енгелс и Маркс си го создадоа за битка."
Вестфалскиот критичар дава само збиен заклучок од расправањето за критичката теза: „Работникот не создава ништо."
Светиот критичар навистина верува дека е ова cè што е речено за оваа теза, на стр. 141 го препишува вестфалскиот цитат и му ce радува на откритието дека на критиката и ce спротивставени само „тврдења".
Од објаснувањата за критичките изливи за љубовта вестфалскиот критичар го препишува од стр. 209 прво делумно corpus delicti (состав на престапот. — Прев.), a потем од побивањето препишува неколку реченици без каква било врска со кои сака авторитативно да ja оправда својата разводнета, сладникава сентименталност.
Светиот критичар на стр. 141—142 буквално препишува ce од него, реченица по реченица, по оној ист ред според кој нив ги цитира неговиот претходник.
Вестфалскиот критичар воскликнува над трупот на господин Јулиус Фаухер: „Таква е судбината на убавото на земјава!".
Светиот критичар не смее да ja заврши својата „тешка работа", a на стр. 142 неумесно да не го повтори тој восклик.
Вестфалскиот критичар на стр. 212 дава божем краток преглед на изложувањата кои во „Свето семејство" ce вперени против самиот свети Бруно.
Светиот критичар ги копира сиве овие ситнурии спокојно и буквално заедно со сите вестфалски восклици. Ниту на сон не помислува на тоа дека никаде во целото полемичко дело не му ce префрла „дека тој прашањето на политичката еманципација го претвора во прашање на човековата еманципација", дека „сака да ги убие Евреите", дека „Евреите ги претвора во теолози", дека „Хегел го преобрнува во господин Хинриш" мтн. Светиот критичар лекомислено пелтечи повторувајќи го тврдењето на вестфалскиот критичар дека Маркс во „Свето семејство" пројавил готовност да напише схоластичко трактатче „како одговор на Бауеровата будалеста самоапотеоза". Меѓутоа, „будалестава самоапотеоза" што свети Бруно ja наведува како цитат никаде во „Свето семејство" не ce споменува, но затоа ce јавува кај вестфалскиот критичар. И трактатчето како одговор на „самоапологијата" на критиката не е во „Свето семејство" понудено на стр. 150—163, туку дури во следното поглавје, на стр. 165, кога е поставено светскоисториското прашање: „зошто господин Бруно мораше да ce занимава со политика?"
На крајот, на стр. 143 свети Бруно го прикажува Маркс како „забавен комедијант", откако неговиот вестфалски образец „светскоисториската драма на критичката критика", веќе на стр. 213, ja претвори во „најзабавна комедија".
Ете, така противниците на критичката критика „смеат и можат" „да знаат како критичарот работеше и како cè уште работи"!
„Што Енгелс и Маркс не можеа, тоа го заврши М. Хес".
Таков е големиот божествен премин, што, благодарение на релативното „можно" и „неможно" кај евангелистите, на светиот човек толку му ce заврте во главата што тој мора да фигурира, умесно или неумесно, во секоја статија на црковниот отец.
„Што Енгелс и Маркс не можеа, тоа го заврши M. Xec". A што е тоа „што" „Енгелс и Маркс не можеа"? Ни помалку ни повеќе туку — да го критикуваат Штирнер. A зошто Енгелс и Маркс уште не можеа да го критикуваат Штирнер? Од таа достатна причина што книгата на Штирнер cè уштe не беше излегла кога тие го пишуваа „Свето семејство".
Оваа спекулативна мајсторија — да ce
исконструира cè и да ce доведе во божем каузална врска и
она што е најдиспаратно — навистина му влезе на нашиов светец од
главата во крвта. Кај него таа достигнува целосна бессодржајност и ce
изродува во бурлескен манир да зборува тавтологии со важен израз. На
пример, веќе во „Allgemeine LiteraturZeitung" (I, 5) стои:
„Разликата меѓу мојот труд и листовите кои на пр. ги испишува
некојси Филипсон" (значи, празните листови по кои пишува „на пр.
некојси Филипсон") „мора да биде таква каква што таа всушност
е"!!!
„М. Хес", за чии трудови Енгелс и Маркс не преземаат воопшто никаква одговорност, за светиот критичар претставува толку чудна појава што тој е во состојба единствено да препишува долги цитати од „Последните филозофи" и да даде суд дека „оваа критика во одделни точки не го сфатила Фојербах или" (о, теологијо!) дека „грнците сакаат да ce побунат против грнчарот". Сп. Послание до Римјаните 9, 20—21. Повторувајќи ja „тешката работа" на цитирање нашиот свет критичар доаѓа најпосле до заклучок дека Хес го препишува Хегел бидејќи ги употребува следниве два збора „соединет" и „развиток". Ce разбира, свети Бруно морал да ce обиде по заобиколен пат да го насочи против Фојербах доказот за својата целосна зависност од Хегел што е изнесен во „Свето семејство".
„Ете, така мораше да заврши Бауер! Тој, како знаеше и умееше, ce бореше против сите Хегелови категории" со исклучок на самосвеста, a особено за време па славната борба на весникот „Literatur-Zeitung" против господин Хинрикс. Ние веќе видовме како ce бopеше против нив и како ги победи. Ќе го цитираме пак Wigand, стр. 110, каде што тој тврди дека „уште не е најдено вистинското" (1) „решение" (2) „на спротивноста" (3) „во природата и историјата" (4) „вистинското единство" (5) „на односните односи" (6), „вистинската" (7) „основа" (8) „и бездна" (9) „на религијата, вистински бескрајната" (10) „незадржливата, самотворечката" (11) „личност" (12).
Во три реда — не две сомнителни Хегелови категории како кај Хес, туку цела дузина „вистински, бескрајни, незадржливи" Хегелови категории, кои ce покажуваат како такви благодарение на „вистинското единство на одвоените односи — „ете, така мораше да заврши Бруно!" A ако светиот човек смета дека во Хес открива верник-христијанин, не затоа што Хес се „надева", како што вели Бруно, туку затоа што нe ce надева и затоа што зборува за „воскреснувањето", — високиот црковен отец не доведува во состојба, врз основа на таа иста 110 страница, да го докажеме неговото најочигледно јудејство. Тој тука изјавува
„дека стварниот, жив и телесен човек уште не е роден"!!! (ново
објаснување за определбата на единствениот пол") „и дека
создадениот мелез" (Бруно Бауер?!?) „уште не е во состојба да ги
овладее сите догматски формули" итн. —
те. дека Месијата уште не е роден, дека синот човеков допрва треба да
дојде на свет и дека овој свет, како свет на Стариот завет, ce уште е
под ударот на законот, „на догматските формули".
Исто онака како што погоре го искористи „Енгелс и Маркс" за
премин кои Хес, така и овде на свети Бруно Хес му служи за тоа најпосле
Фојербах да го доведе во каузална врска со своите екскурзи за Штирнер,
за „Свето семејство" и за „Последнитс филозофи".
„Ете така мораше да заврши Фојербах!" „Филозофијата мораше да заврши побожно", итн., Wigand, стр. 145.
A вистинската каузална врска се состои по тоа што овој восклик
претставува подражавање на едно место од Хесовите „Последни
филозофи", дело кое, меѓу другото, е вперено и против Бауер.
(Предговор стр. 4) :
„Така (. . .) и никако поинаку мораа да го простат од светот последните потомци на христијанските аскети."
Своето пледоаје против Фојербах и против неговите божемни другари свети Бруно го завршува со обрнување до Фојербах во кое му префрла дека тој умее само „да дува во труба", „да рас, трубува", додека Monsieur Б Бауер или Madame la critique (Госпоѓата критика. — Прев.), a и да не го спомнуваме „создадениот мелез" на непрекинатото „уништување", ce „вози на својата триумфална кола и жнее нови триумфи" (стр. 125), „симнува од престол" (стр. 119), „прави колеж" (стр. 111), „разгромува" (стр. 115), „еднаш засекогаш уништува" (стр. 120), „згмечува" (стр. 121), на природата и дозволува само да „вегетира" (стр. 120), гради „построги" (!) „затвори" (стр. 104) и, најпосле, полн со „убиствена" проповедничка елоквентност на стр. 105 ja изложува пргаво-побожно-весело-слободно идејата за „постојано-цврсто-тврдото-постојното", на стр. 110 на Фојербах му фрла врз глава „камења и карпи", и најпосле, со странично свртување го надминува н свети Макс, дополнувајќи ja „критичката критика", „општественото општество", „камењата и карпите" уште и со „најапстрактна апстрактност" и со „најтврда тврдост" на стр. 124.
Сето тоа свети Бруно го стори „преку самиот себе, во самиот себе и со самиот себе", бидејќи тој е „Тој лично", нешто повеќе тој е „секогаш и самиот најголем и може да биде најголем" (е и може да биде!) „преку самиот себе, во самиот себе и со самиот себе" (стр. 136). Тоа е cè.
Свети Бруно, секако, би бил опасен за женскиот пол, бидејќи е „незадржлива личност", кога „од друга страна" не би ce плашел „исто толку" од „сетилноста како пречка на која ќе ce натакне ли човек нужно си нанесува смртоносен удар". Поради тоа, „преку самиот себе, во самиот себе и со самиот себе" тој и не ќе скине ниту еден цвет, туку ќе ги остави сите цвеќиња да повенат во безграничен копнеж и со хистерична жед за „незадржливата личност", која „го има тој единствен пол и тие единствени, определени полови органи".
Пред да го напуштиме нашиот црковен отец „победоносен и сигурен во победата", да ce вмешаме за миг во заслепената маса која дотрчува со истата ревност кога тој се „вози на својата триумфална кола и жнее нови победи" како кога генерал Том Там изведува диверзија со своите четири пони. Ако чуеме како ce разнесуваат некои улични песни, тоа тогаш значи дека „во поимот" на триумфот е „воопшто содржано" пречекувањето со улични песни.]