XX

Мајката се тргна од сонот разбудена од силно тропање на вратата од кујната. Тропаа непрекинато, со стрплива упорност. Уште беше темница, тивкото и упорно сипење на ударите во тишината предизвикуваше немир. Откако набрзина се облече, мајката брзо излезе во кујната и стоејќи на врата праша:

—  Кој е таму?   

—  Јас! — одговори непознат глас.

—  Кој?

—  Отворете! — одврати тивко и молежливо зад вратата.

Мајката го поткрена резето, турна со ногата во вратата, — влезе Игнат и радосно рече:

—  Е — не се излагав!

Беше до појас испрскан со кал, лидето му беше посивено, очите пропаднати и само кадравата коса бујно му беше рештркана на сите страни испаѓајќи под капата.

—  Кај нас се случи несреќа! — затворајќи ја вратата прошепоти.

—  Знам ...

Тоа го зачуди младичот. Подзамижувајки со очите, праша:

—  Од каде?

Таа кусо и брзо му раскажа.

—  А оние двајцата дали ги фатија? Оние другарите?

—  Нив ги немаше. Тие беа заминати на преглед — за регрути. Фатија петмина сметајќи го во нив и чичко Михаил...

Тој повлече воздух низ носот и смешкајќи се рече:

—  А јас — останав. Сигурно — ме бараат.

—  Како се спаси ти? — праша мајката. Вратата од собата тивко се подотвори.

— Јас? — седејќи на столот и огледувајќи се извика Игнат. — Минута пред нив дотрча шумарот — тропна на прозорецот — држете се, момчиња, вели, доаѓаат по вас...

Тивко се насмеа, го избриша лицето со крајот од кафтанот и продолжи:

—  А — чичко Михаил ни со увото не мрдна. Туку веднаш: Игнате — в град, брзо! Се сеќаваш ли за онаа, постарата жена? — И напиша белешка. — На, оди!...

—  Јас лазејќи низ грмушките, слушам — доаѓаат! Многу се, се слушаат од сите страни, ѓаволите! Како замка околу работилницата. Легнав во грмушките, — минаа крај мене! Тогаш јас станав и да ме нема! Две ноќи и цел ден одев без почивка.

Се гледаше дека е задоволен со себе, во неговите мрки очи светкаше насмевка, дебелкавите црвени усни му трепереа.

—  Сега јас тебе со чај ќе те напијам! — брзо велеше мајката прифаќајќи го самоварот.

—  Вам еве ви ја белешкава...

Со мака ја крена ногата и, мрштејки се и стенкајки, ја стави на клупата.

На вратата се појави Николај.

—  Здраво другар! — рече Николај подзамижувајќи со очите. — Допуштете да ви помогнам.

И откако се наведна, почна брзо да го одвива калливото објало.

—  Оф! — тивко извика младичот тргнувајќи ја ногата и, зачудено трепкајќи со очите, погледна во мајката.

Незабележувајќи го неговиот поглед, мајката рече:

—  Со вотка треба да му се истријат нозете...

—  Се разбира! — рече Николај.

Игнат вџашено исфуче.

Николај ја најде белешката, ја разви и, откако ја принесе кон лицето таа сива, истуткана хартија, прочита:

„Не оставај ги работите мајко без внимание речи и на високата госпоѓа да не заборава повеќе да се пишува за нашата работа молам. Збогум. Рибин“.

Николај полека ја пушти раката со белешката и тивко прошепоти:

—  Тоа е прекрасно! ...

Игнат ги гледаше, полека мрдаше со калливите прсти на собуената нога, мајката криејќи го лицето влажно од солзи му се приближи со леѓен вода, седна на душемето и ги подаде рацете кон неговата нога— тој брзо ја тргна под столот уплашено извикувајќи:

—  Што?

—  Дај ногата побрзо...

—  Сега ќе донесам шпиртус, — рече Николај.

Младичот ја вовираше ногата се подалеку под столот и мрмореше:

—  Што ви е? Болница ли е ова, што ли.

Тогаш таа почна да му ја собува другата.

Игнат гласно дувна низ носот и несмасно го изви вратот гледајќи ја одозгора со смешно обесени усни.

—  А знаеш ли — почна таа со растреперен глас — дека Михаил Иванович го тепаа ...

—  Зарем? — тивко и плашливо извика младичот.

—  Да. И го донесоа испретепан, и во Никољско го тепаше наредникот, и писарот — и по лице, и го удираа со нозе ... до крв!

—  Тие умеат да го прават тоа! — одговори младичот мрштејќи се. Рамената му затреперија. — То ест— се плашам од нив — како од ѓавол! А селаните — не го тепаа?

—  Еден го удри, писарот му нареди А другите — ништо, дури го бранеа — не треба, велат, да се тепа ...

—  Н-да-а, — селаните почнуваат да разбираат кој каде стои и зошто.

—  Таму исто така има разбрани...

—  Каде ги нема? Мачно! Секаде ги има — само тешко е да се најдат.

Николај донесе шише шпиритус, стави јаглен под самоварот и молчешкум излезе. Следејќи го со испитувачки поглед, Игнат тивко ја праша мајката:

—  Господинот — доктор ли е?

—  Во оваа работа нема господа, сите се — другари...

—  Чудно ми е! — рече Игнат недоверливо и расеано се насмевна.

—  Што ти е — чудно?

—  Па — така. На една страна по муцка бијат, на друга — нозете ти ги мијат, а на средина што е?

Вратата од собата широко се отвори и Николај стоејќи на прагот рече;

—  А во средината стојат луѓето кои им ги лижат рацете на оние што бијат по муцка и што им ја цицаат крвта на оние кои ги бијат — тоа е средината!

Игнат со почитување го погледна и откако помолче проговори:

—  Тоа — така ќе е!

Младичот стана, стоеше де на едната де на другата нога, цврсто потпирајќи се со нив на душемето и забележа:

—  Станаа како нови! Ви благодарам...

Потоа седеа во трпезаријата и пиеја чај, а Игнат со цврст глас раскажуваше.

—  Јас сум бил разнесувач на весници, одам многу добро.

—  Дали народот чита многу? — праша Николај.

—  Сите коишто се писмени, дури и богатите, читаат — тие навистина кај нас не земаат ... Оти тие сфаќаат — селаните земјата со својата крв ќе ја измијат од под господата и богаташите — значи дека сами и ќе ја делат, а тие ќе ја поделат така што повеќе ќе нема ни стопани ни работници — уште како! А заради што влегуваат во борба, ако не заради тоа!

Тој дури како да беше навреден и го гледаше Николаја недоверливо и прашално. Николај молчешкум се потсмевнуваше.

—  А ако се степаат денеска во цел свет и — да надвијат, а утре пак — еден богат, друг сиромав — покорно благодарам! Ние добро знаеме — богатството е како жив песок, тоа не лежи мирно, туку пак ќе се растече на сите страни! Не, што ќе ми го тоа!

—  Само не лути се! — се пошегува мајката.

Николај замислено извика:

—  Како можеме што поскоро таму да го пратиме летокот за апсењето на Рибин?

Игнат ги начули ушите.

—  А имате ли леток? — праша.

—  Да.

—  Дајте го — јас ќе го однесам! — се понуди младичот триејќи ги рацете.

Мајката тивко се расмеа не гледајќи го.

—  Та ти си капнат и се плашиш, така рече?

Игнат мазнејќи ја кадравата коса со широката дланка деловно и мирно рече:

—  Стравот е — страв, а работата — работа! Што се смеете? Гледај, па и вие!

—  Ех, ти — дете мое! — неволно извика мајката предавајќи му се на радосното чувство што во неа се разбуди. Тој вџашено се насмевна.

—  Сега пак — дете!

Разгледувајќи го младичот со добродушно мижуркави очи, се јави Николај:

—  Нема да одите, таму...

—  Ами — што? Каде ќе одам јас? — немирно праша Игнат.

—  Наместо вас ќе оди друг, а вие нашироко ќе му кажете што треба да прави и како — се сложувате ли?

—  Добро! — рече Игнат колебајќи се и не со радост.

—  А вам ќе ви најдеме добар пасош и ќе ве направиме шумар ...

Младичот брзо ја зафрли главата и вознемирено праша:

—  А ако дојдат селаните да сечат дрва или така... воопшто, — што ќе правам? Да ги врзувам? — Тоа — не е работа за мене...

Мајката се насмеа и Николај исто — тоа повторно го вџаши и го нажали младичот.

—  Не вознемирувајте се! — го утеши Николај. — Нема вие да ги врзувате селаните, — имајте доверба!..

—  Е, ако е така! — изусти Игнат и се смири смешкајќи се весело. — Ми се сака во фабрика, таму, велат, момчињата се доста умни ...

Мајката стана зад масата и замислено гледајќи во прозорецот рече:

—  Ех, што ти е животот! Петпати на ден се расмеваш, петпати — заплачуваш! Е, готов ли си, Игнате? Ајде да спиеш ...

—  Ама ваков јас ...

—  Ајде, ајде...

—  Кај вас е строго! Па да одам ... Благодарам за чајот со шеќер — за љубезноста ...

Лежејќи во постелата на мајката мрмореше чешајќи си ја главата:

—  Сега се ќе ви се замириса со катран ... ех! Непотребно е сето тоа ... Мене не ми се спие ... Како го рече тој она за средината ... Ѓаволи ...

И одеднаш откако силно за’рка, заспа со високо кренати веѓи и со полуотворена уста.