Z pewnością teraz już prawie każdy widzi, że bolszewicy nie utrzymaliby się u władzy nie tylko 2 i pół roku, lecz nawet 2 i pół miesiąca bez jak najsurowszej, prawdziwie żelaznej dyscypliny w naszej partii, bez najzupełniejszego i bezgranicznego poparcia jej przez całą klasę robotniczą, wziętą w swej masie, tj. przez to wszystko, co w niej jest myślącego, uczciwego, ofiarnego, wpływowego, zdolnego do poprowadzenia za sobą lub porwania warstw zacofanych.
Dyktatura proletariatu jest to najbardziej ofiarna i najbardziej nieubłagana wojna, prowadzona przez nową klasę przeciw potężniejszemu wrogowi, przeciw burżuazji, której opór został udziesięciokrotniony przez jej obalenie (chociażby w jednym kraju) i której potęga tkwi nie tylko w sile kapitału międzynarodowego, w sile i trwałości międzynarodowych stosunków burżuazji, ale i w sile przyzwyczajenia, w sile drobnej produkcji. Albowiem drobnej produkcji, niestety, pozostało na świecie jeszcze bardzo, bardzo dużo, a drobna produkcja stale, co dzień, co godzina, żywiołowo i w skali masowej rodzi kapitalizm i burżuazję. Z tych wszystkich przyczyn dyktatura proletariatu jest konieczna, a zwycięstwo nad burżuazją jest niemożliwe bez długotrwałej, uporczywej, zaciekłej wojny na śmierć i życie - wojny, wymagającej wytrzymałości, dyscypliny, hartu, nieugiętości i jedności woli.
Powtarzam: doświadczenie zwycięskiej dyktatury proletariatu w Rosji pokazało naocznie tym, którzy nie umieją myśleć, lub którzy nie zastanawiali się nad daną kwestią, że bezwzględna centralizacja i najsurowsza karność w szeregach proletariatu - to jeden z podstawowych warunków zwycięstwa nad burżuazją.
Często się ludzie nad tym zastanawiają. Ale zgoła niedostatecznie wnikają, co to oznacza? w jakich warunkach jest to możliwe? Czy nie należałoby wyrazów pozdrowień, słanych pod adresem władzy Radzieckiej i bolszewików, wiązać częściej z gruntowną analizą przyczyn, wskutek których bolszewicy mogli wytworzyć dyscyplinę niezbędną dla rewolucyjnego proletariatu?
Bolszewizm istnieje, jako prąd myśli politycznej i jako partia polityczna, od roku 1903. Tylko historia bolszewizmu, dotycząca całego okresu jego istnienia, może wyjaśnić w sposób zadowalający, dlaczego mógł on wytworzyć i utrzymać w najtrudniejszych warunkach żelazną karność, niezbędną dla zwycięstwa proletariatu.
A przede wszystkim powstaje pytanie, na czym opiera się karność rewolucyjnej partii proletariatu? Co jest jej sprawdzianem? Co ją umacnia? Po pierwsze, uświadomienie awangardy proletariackiej i jej wierność rewolucji, jej hart, ofiarność, bohaterstwo. Po drugie, jej umiejętność powiązania się, zbliżenia się, jeśli chcecie, do pewnego stopnia zespolenia się z najszerszymi masami ludu pracującego, przede wszystkim z masami proletariackimi, lecz również i z nie proletariackimi masami pracującymi. Po trzecie, słuszność kierownictwa politycznego, urzeczywistnianego przez tę awangardę, słuszność jej strategii i taktyki politycznej, pod warunkiem, by jak najszersze masy z własnego doświadczenia przekonały się o tej słuszności. Bez spełnienia tych warunków nie podobna urzeczywistnić karności w partii rewolucyjnej, rzeczywiście zdolnej do tego, aby być partią klasy przodującej, która ma obalić burżuazję i przekształcić całe społeczeństwo. Bez spełnienia tych warunków próby stworzenia karności nieuchronnie stają się czczym dźwiękiem, frazesem, błazeństwem. Z drugiej zaś strony warunki te nie mogą powstać od razu. Tworzą się one jedynie dzięki długotrwałej pracy i ciężkiemu doświadczeniu; do stworzenia ich przyczynia się słuszna teoria rewolucyjna, która ze swej strony nie jest dogmatem, lecz ostatecznie kształtuje się jedynie w ścisłym związku z praktyką ruchu rzeczywiście masowego i rzeczywiście rewolucyjnego.
Jeżeli bolszewizm mógł wytworzyć i skutecznie urzeczywistnić w latach 1917-1920, w niesłychanie ciężkich warunkach, jak najściślejszą centralizację i żelazną dyscyplinę, to przyczyna tego tkwi po prostu w szeregu historycznych osobliwości Rosji.
Z jednej strony, bolszewizm powstał w r. 1903 na jak najtrwalszej podstawie teorii marksizmu. Słuszności zaś tej - i tylko tej - teorii rewolucyjnej dowiodło nie tylko światowe doświadczenie całego XIX wieku, ale w szczególności doświadczenie wynikające z błąkania się i wahań, błędów i rozczarowań myśli rewolucyjnej w Rosji. Około pół wieku, mniej więcej od piątego do ostatniego dziesięciolecia ubiegłego wieku, postępowa myśl w Rosji pod uciskiem niesłychanie bestialskiego i reakcyjnego caratu chciwie szukała słusznej teorii rewolucyjnej, śledząc z podziwu godną gorliwością i starannością każde „ostatnie słowo” Europy i Ameryki w tej dziedzinie. Marksizm, jako jedynie słuszną teorię rewolucyjną, Rosja przyswoiła sobie zaiste w cierpieniach w ciągu pół wieku niesłychanych mąk i ofiar, niebywałego bohaterstwa rewolucyjnego, nieprawdopodobnej energii i bezgranicznej ofiarności w poszukiwaniach, uczenia się, doświadczeń w praktyce, rozczarowań, prób, zestawienia z doświadczeniami Europy. Dzięki spowodowanej przez carat przymusowej emigracji Rosja rewolucyjna posiadała w drugiej połowie XIX wieku tak bogate stosunki międzynarodowe, tak wspaniałą znajomość form i teorii światowego ruchu rewolucyjnego, jak żaden kraj na świecie.
Z drugiej strony bolszewizm, powstały na tej granitowej podstawie teoretycznej, przeszedł w praktyce piętnastoletnią (1903-1917) historię, która pod względem bogactwa doświadczenia nie ma sobie równej na całym świecie. W żadnym bowiem kraju w ciągu tych 15 lat nawet w przybliżeniu nie przeżyto tak wiele pod względem doświadczenia rewolucyjnego, szybkości i różnorodności zmian rozmaitych form ruchu - legalnego i nielegalnego, pokojowego i burzliwego, podziemnego i jawnego, kółkowego i masowego, parlamentarnego i terrorystycznego. Żaden kraj nie skoncentrował w tak krótkim przeciągu czasu takiego bogactwa form, odcieni, metod walki wszystkich klas współczesnego społeczeństwa, a przy tym walki, która wskutek zacofania kraju i ciężkiego ucisku ze strony caratu szczególnie szybko dojrzewała, szczególnie chciwie i owocnie przyswajała sobie odpowiednie w każdej sytuacji „ostatnie słowo” amerykańskiego i europejskiego doświadczenia politycznego.