Determinisme
(lett. déterminer = bepalen, vastleggen)= leer volgens dewelke de menselijke wilsbeschikkingen en handelingen door voorafgaande en uiterlijke omstandigheden bepaald worden (vb. door de erfelijkheid). De vrijheid van de wil wordt door de deterministen dus ontkend.
Tegengestelde = indeterminisme: geloof in de absolute vrijheid van willen en handelen.
Dialectisch determinisme
= de maatschappij vormt het globaal kader van de menselijke betrekkingen. De basisbetrekkingen die voortvloeien uit de gemeenschappelijke productie van de stoffelijke levensvoorwaarden, en de aard van de productieverhoudingen bepalen alle andere maatschappelijke betrekkingen, gedragingen en ideeën. Op die manier is de maatschappij geen toevallig samenraapsel van individuele uitingen, maar een systeem waarvan de onderdelen in een bepaalde wisselwerking tot elkaar staan. Het onderzoek naar deze wisselwerking – dat uiteindelijk tot de productieverhoudingen moet leiden – is de inhoud van de marxistische sociologie.
(-> infrastructuur)
MWBEL 2010