Geschreven: 18 maart 1939
Bron: Nederlandstalige Trotski Bibliotheek 14. Revolutionair-Socialistische Publicaties, Groningen 2008. Door Karel ten Haaf. Facsimile-uitgaven van teksten van Trotski in het Nederlands
Vertaling: onbekend
Deze versie: spelling, punctuatie, zinsbouw
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee voor het Marxists Internet Archive, mei 2008
Overgenomen uit “Unser Wort” van begin mei 1939
Sybil Vincent, een correspondent van de Londense Daily Herald, legde Leon Trotski een aantal vragen over de ontwikkeling van de oorlogsmogelijkheden voor. Hieronder brengen wij de antwoorden van kameraad Trotski.
Is een wereldoorlog onvermijdelijk? En zo ja, zou hij het eind van het kapitalistische systeem betekenen?
Ja, een wereldoorlog is onvermijdelijk, tenzij een revolutie hem voor zal zijn. De onvermijdelijkheid van de oorlog is in de eerste plaats af te leiden uit de onherstelbare crisis van het kapitalistische systeem en in de tweede uit het feit, dat de huidige verdeling van onze planeet, d.w.z. voor alles de koloniën, niet meer beantwoordt aan het economisch soortelijk gewicht van de imperialistische staten. Op zoek naar een uitweg uit de dodelijke crisis streven de parvenustaten — en zij zijn daartoe gedwongen — naar een nieuwe verdeling van de wereld. Alleen zuigelingen en beroeps, “pacifisten”, die zelfs uit de ervaring van de ongelukzalige Volkenbond niets leerden, kunnen zich inbeelden, dat een “rechtvaardiger” verdeling van de aardoppervlakte aan de groene tafel der democratie zou kunnen worden doorgevoerd.
Indien de Spaanse revolutie gezegevierd zou hebben dan had dit de revolutionaire beweging in Frankrijk en andere Europese landen een machtige impuls gegeven. In dat geval zou men vol vertrouwen hebben kunnen hopen, dat de zegevierende socialistische beweging de imperialistische oorlog zou voorkomen, hem nutteloos en onmogelijk zou maken. Maar het Spaanse socialistische proletariaat werd door de coalitie Stalin-Azaña-Caballero-Negrin-Garcia Oliver gewurgd, nog voor het door Franco’s benden definitief werd neergeslagen. De nederlaag van de Spaanse revolutie verdrong de revolutionaire perspectieven ten gunste van de imperialistische oorlog. Slechts een blinde kan dit niet zien!
Hoe energieker en moediger nu de bewuste arbeiders in alle landen, trots de ongunstige voorwaarden, tegen militarisme en imperialisme strijden, des te sneller zullen zij in staat zijn de oorlog een einde te doen nemen, als hij eenmaal begonnen is, des te groter zal de hoop op redding van de vernietiging voor onze beschaving zijn.
Ja, ik twijfel er niet aan, of de nieuwe wereldoorlog zal absoluut onvermijdelijk de wereldrevolutie en de ineenstorting van het kapitalistische systeem teweegbrengen. De imperialistische regeringen van alle landen doen, wat zij kunnen om deze ineenstorting te bespoedigen. Het is alleen noodzakelijk, dat het wereldproletariaat zich niet wederom door de grote gebeurtenissen laat overrompelen.
De taak, die de Vierde Internationale zich stelt — ik merk dit terloops op — is juist de revolutionaire voorbereiding van de voorhoede. Daarom noemt zij zich ook de wereldpartij van de socialistische revolutie.
Is de vrees voor Hitler niet te groot?
De democratische regeringen bezien Hitler, die het gelukte het sociale vraagstuk te “liquideren”, met bewondering en vrees. De arbeidersklasse, die anderhalve eeuw lang de beschaafde Europese landen periodiek in opschudding bracht door haar opstanden, werd eensklaps in Italië en Duitsland volledig tot zwijgen gebracht. De officiële heren politici schrijven dit “succes” toe aan de innerlijke, quasi mystieke eigenschappen van het fascisme en nationaalsocialisme. In werkelijkheid berust Hitlers kracht noch op hemzelf, noch op zijn belachelijke filosofie, maar op de vreselijke teleurstelling van de werkende massa’s, op haar verwarring en moeheid.
In de loop van enige tientallen jaren bouwde het Duitse proletariaat een vakbeweging en een sociaaldemocratische partij op. Naast de sterke sociaaldemocratie verscheen later een machtige communistische partij. En al deze organisaties, die zich op de schouders van het proletariaat verhieven, waren op het kritieke moment een nul en smolten weg voor het offensief van Hitler. Zij vonden niet de moed, de massa’s tot de strijd op te roepen, daar zij zelf volledig gedegenereerd en verburgerlijkt waren en de gewoonte hadden prijsgegeven, om aan strijd te denken.
De massa’s komen zulke catastrofen onhandig en langzaam te boven. Het is onjuist, te zeggen, dat het Duitse proletariaat zich met Hitler heeft verzoend! Maar het gelooft niet meer in de oude partijen, in de oude leuzen en heeft daarenboven nog geen nieuwe weg gevonden. Dit en dit alleen geeft een verklaring van de almachtige sterkte van het fascisme. Dit zal zo blijven, totdat de massa’s van hun wonden zijn genezen, nieuwe kracht vinden en het hoofd weer opheffen. Ik denk, dat wij dit binnen niet al te lange tijd kunnen tegemoet zien.
De vrees van Engeland en Frankrijk voor Hitler en Mussolini vindt haar verklaring in het feit, dat de wereldpositie van deze beide koloniale machten, zoals wij reeds zeiden, niet meer in overeenstemming is met hun economisch soortelijk gewicht. De oorlog kan hen niets brengen, maar zeer veel ontnemen. Het is begrijpelijk, dat zij pogen, het ogenblik van een nieuwe verdeling der wereld op te schuiven, en dat zij Hitler en Mussolini een been toewerpen, zoals Spanje en Tsjecho-Slowakije.
De strijd gaat om koloniaal bezit, om de wereldheerschappij. De poging, deze wedstrijd van belangen en honger voor te stellen als een strijd tussen “democratie” en “fascisme” dient alleen, om de arbeidersklasse te bedriegen. Chamberlain zou alle democratieën van de wereld (en er zijn er niet veel meer) prijsgeven voor het tiende deel van India.
De sterkte van Hitler (en gelijktijdig ook zijn zwakte) bestaat hieruit, dat hij onder druk van de hopeloze toestand van het Duitse kapitalisme bereid is, de krachtigste middelen aan te wenden; afpersing en bluf gebruikt hij terloops op gevaar af, dat zij tot oorlog leiden. Hitler heeft de angst van de oude koloniënbezitters voor iedere verstoring op uitstekende wijze begrepen en hij speelde met deze angst; zo niet met al te veel moed, dan toch op zijn minst met niet te weerleggen succes.
Moeten de “democratieën” en de Sovjet-Unie zich aaneensluiten, om Hitler te vernietigen?
Ik beschouw het niet als mijn taak, de imperialistische regeringen, zelfs al noemen zij zich democratisch, een raad te geven, evenmin aan de bonapartistische Kremlinkliek, ook al noemt deze zich socialistisch.
Ik kan alleen de arbeiders een raad geven. Ik geef hen de raad, geen ogenblik te geloven dat de oorlog van de beide imperialistische fronten iets anders kan brengen dan onderdrukking en reactie in beide kampen. Het zal de oorlog der slavenhouders zijn, die zich achter verschillende maskers verbergen: “Democratie”, “beschaving” aan de ene, “ras”, “eer” aan de andere zijde. Alleen de val van alle slavenhouders kan de oorlog eens en voor al doen eindigen en een tijdperk van werkelijke beschaving inluiden.
Vormt Hitler een groot gevaar voor de democratieën?
De “democratieën” zelf vormen een veel groter gevaar voor zichzelf. Het burgerlijk-democratisch regime groeide op de basis van het liberale kapitalisme, d.w.z. de vrije concurrentie. Dit tijdvak ligt nu ver achter ons. Het huidige monopoliekapitalisme, dat de middenstand en het kleinburgerdom oploste en degradeerde, ondermijnde daardoor de bodem voor de burgerlijke democratie. Het fascisme is het product van deze ontwikkeling. Het komt in genen dele “van elders”. In Italië en Duitsland overwon het fascisme zonder vreemde interventie. De burgerlijke democratie is dood, niet slechts in Europa, maar ook in Amerika.
Als het fascisme niet te juister tijd door de socialistische revolutie wordt geliquideerd, zal het onvermijdelijk in Frankrijk, Engeland en de VS aan de macht komen en dan wel zonder hulp van Mussolini en Hitler. Maar het fascisme betekent alleen een termijn. Het kapitalisme is veroordeeld. Niets zal het van de ineenstorting kunnen redden. Hoe meer vastbesloten en moedig de politiek van het proletariaat zal zijn, des te kleinere offers zal de socialistische revolutie opeisen, des te spoediger zal de mensheid een nieuwe weg inslaan.
Mijn mening over de Spaanse burgeroorlog? Ik heb mij over dit onderwerp meermalen in de pers uitgelaten.
De Spaanse revolutie was in wezen socialistisch; de arbeiders probeerden meerdere malen de bourgeoisie ten val te brengen, de fabrieken in hun macht te krijgen; de boeren wilden het land nemen. Het “Volksfront” onder leiding van de stalinisten sloeg de socialistische revolutie neer in naam van de zich overleefd hebbende burgerlijke democratie. Vandaar de ontzetting, neergeslagenheid en moedeloosheid van de arbeiders- en boerenmassa’s, de demoralisatie van het republikeinse leger en daarop aansluitend de militaire ineenstorting.
Verwijzen naar de verraderlijke politiek van Engeland en Frankrijk verklaart niets. Vanzelfsprekend waren de democratische, imperialisten met hun hart bij de Spaanse reactie en hielpen Franco zoveel als zij konden. Dit was zo en zal altijd zo zijn. De Engelsen waren natuurlijk op de hand van de Spaanse bourgeoisie, die volledig naar Franco’s zijde overgelopen was. Alleen aanvankelijk geloofde Chamberlain niet aan Franco’s overwinning en vreesde zich door te vroegtijdige openbaring van zijn sympathieën te zullen compromitteren. Frankrijk bracht, als altijd, de wil van de Franse bourgeoisie ten uitvoer. De Sovjetregering speelde de rol van beul van de Spaanse revolutionaire arbeiders, teneinde Londen en Parijs haar betrouwbaarheid en loyaliteit te bewijzen.
De voornaamste oorzaak van de nederlaag der machtige en heldhaftige revolutie is de verraderlijke antisocialistische politiek van het z.g. “Volksfront”.
Als de boeren het land en de arbeiders de fabrieken zouden hebben genomen, dan zou het Franco nooit gelukt zijn, hen de zege te ontfutselen!
Kan het Franco regime zich handhaven?
Zeker niet voor duizend jaar, zoals het bluffende Duitse nationaalsocialisme belooft. Maar Franco zal zich een bepaalde tijd staande kunnen houden, dankzij dezelfde voorwaarden, waaronder Hitler het houdt. Na grote inspanning en offers, na vreselijke nederlagen trots deze offers moeten de werkende massa’s van Spanje tot het binnenste van hun hart door de oude leidende partijen: socialisten, anarchisten, “communisten”, die met vereende krachten onder de vaan van het “Volksfront”, de socialistische revolutie neersloegen, ontgoocheld zijn. De Spaanse arbeiders zullen nu onvermijdelijk een periode van ontmoediging doormaken, voor zij langzaam en hardnekkig naar een nieuwe weg omzien. De periode, die de massa volkomen onbewegelijk zal doormaken, zal samenvallen met de tijd van Franco’s heerschappij.
U vraagt, of Japan een ernstige bedreiging uitmaakt voor de Sovjet-Unie, Engeland en de VS. Japan is niet in staat een oorlog van groter omvang te voeren, deels uit economische, maar vóór alles uit sociale motieven. Japan, dat zich tot de huidige dag nog niet aan de erfenis van het feodale stelsel ontworsteld heeft, vormt het reservoir van een gigantische revolutionaire uitbarsting. In vele opzichten herinnert het aan het tsarenrijk aan de vooravond van 1905.
De leidende Japanse kringen proberen de innerlijke tegenstellingen door de inbezitneming en plundering van China te ontgaan. Maar de innerlijke tegenstellingen maken, dat de uiterlijke successen van geen waarde zijn. Strategische posities in China veroveren is iets; China onderwerpen is iets anders. Japan zou het nooit wagen, de Sovjet-Unie uit te dagen, als daar niet sprake zou zijn van gapende, voor ieder zichtbare tegenstelling tussen de leidende Kremlinkliek en het Sovjetvolk. Het Stalinregime, dat de Sovjet-Unie verzwakt, kan een Russisch-Japanse oorlog mogelijk maken.
Hoe zou de afloop van deze oorlog zijn?
Ik kan geen moment geloven aan een Japanse overwinning. Ik denk, dat de oorlog zonder twijfel de ineenstorting zowel van het middeleeuwse regime van de Mikado als van het bonapartistische van Stalin ten gevolge zou hebben.
Over mijn leven in Mexico heb ik zeer weinig te zeggen. Van de zijde der autoriteiten heb ik slechts voorkomendheid ondervonden. Ik houd mij absoluut verre van het Mexicaanse politieke leven; echter volg ik de pogingen van het Mexicaanse volk, om een volkomen en werkelijke onafhankelijkheid te veroveren, met warme sympathie.
Ik heb juist een boek over Stalin gereed, dat dit jaar in de VS, Engeland en andere landen zal verschijnen. Het boek is een politieke biografie van Stalin en beoogt een verklaring hierover te geven, hoe een tweede- of derderangs revolutionair aan de top van het land kan komen te staan, als de thermidoriaanse reactie begint. Het boek wil in het bijzonder aantonen, hoe en waarom de vroegere bolsjewiek Stalin nu volkomen rijp is voor een bondgenootschap met Hitler.
Coyoacan, 18 maart 1939