Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren? — Graag bronvermelding !
Bron: De Internationale, Nederlandstalig theoretisch orgaan van de IVe Internationale, maart, 1991, nr. 38
Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren? — Graag bronvermelding !
Het misdadige karakter van het Baath-bewind in Irak heeft veel mensen uit de internationale vredesbeweging aan het twijfelen gebracht en heeft er mede toe geleid dat ook delen van links weigeren duidelijk stelling te nemen tegen de imperialistische oorlog.
Maar zoals we vanaf het allereerste begin hebben gesteld: ons onvoorwaardelijk verzet tegen de verwoestende oorlog van het imperialisme en hun bondgenoten in de Golf betekent geen enkele steun aan het bloedige regime van Saddam Hoessein. Het beulsregime van Saddam is juist een groot obstakel voor een effectieve verdediging van Irak en van de andere onderdrukte naties in het Midden-Oosten tegen het imperialisme en hun voorpost Israël. Scherpe kritiek op Saddam Hoessein is geen verzwakking, maar een versterking van de antioorlogsbeweging.
Om de achtergronden van de oorlog in de Golf beter te begrijpen, moeten we de geschiedenis en de aard van de huidige machtsstructuur in Irak kennen.
We publiceren daarom een (door de redactie bewerkt) interview met Samira Haj. Zij is een Palestijnse activiste en feministe, die woont in de VS. Samira bestudeert de geschiedenis van het moderne Irak. Het interview werd gehouden voor het uitbreken van de oorlog door het Amerikaanse blad Against the Current.[1]
Kun je beginnen met iets te zeggen over de wortels van het huidige regime en wat dat vertegenwoordigt?
Samira Haj: In 1958 was er een nationalistische revolutie in Irak van een eenheidsfront van verschillende nationale groepen, waaronder de Baath-partij. De Baath-partij is een pan-Arabische niet-religieuze nationalistische beweging, met een socialistische retoriek. Deze revolutie leidde tot de vernietiging van het Hashemitische koninkrijk, dat de Britten daar in 1914 hadden geïnstalleerd. Het was het begin van het postkoloniale tijdperk.
Dit eenheidsfront viel uiteen. De eersten die uit het centrum van de macht verdwenen waren de pan-Arabische groepen, waaronder de Baath, en kort daarna de communisten. Onder Abdul Karim Kassem werd het regime een militaire dictatuur. Uit die periode stamt Iraks claim op Koeweit.
Het klopt dat Koeweit, en in feite alle natiestaten in de regio, geschapen zijn door de Europeanen, in dit geval door de Britten. Er bestonden geen grenzen tussen Koeweit en de zuidgrens van de provincie Basra in Irak. Koeweit was een Brits protectoraat tot 1961 en daarna weigerde Irak het als afzonderlijke natiestaat te erkennen. Kassem trok zijn troepen samen aan de grens, maar de Engelsen dreigden terug te slaan. Daarop trok Kassem zich terug, vanwege zijn vele binnenlandse problemen. Zijn regime werd in 1963 omver geworpen, waarbij Kassem het leven liet.
De Baath-partij kwam in 1963 kort even aan de macht. Maar pas in 1968 lukte het Saddam door een coup om vast in het zadel te komen. Sinds die tijd is het Baath-regiem de belangrijkste macht in Irak.
De Baath-partij is echt een militaire organisatie, die steunt op haar eigen milities. En het regime vormt een echte politiestaat, zonder democratie. Maar het regime heeft ook een infrastructuur opgebouwd in het land. De landbouw is echter grotendeels verwoest, wat het voor Saddam nu zo moeilijk maakt met het embargo. Irak kan niet overleven met alleen de eigen productie.
Wat voor maatschappij is Irak? Hoe karakteriseer je de sociale en economische structuur, die het Baath-bewind in het leven heeft geroepen?
Samira: In het begin hebben ze alle belangrijke industrieën genationaliseerd en de landbouw gecollectiviseerd. Daarmee werd het regime een zeer bureaucratische vorm van staatskapitalisme. Maar in 1978, toen Saddam door een interne coup president werd – daarvoor was hij vicepresident – zijn ze begonnen de landbouw te privatiseren. Want onder de collectivisatie was de productie zo ver ineengestort, dat de bevolking niet meer gevoed kon worden.
De resultaten van de privatisering werden gedeeltelijk zichtbaar in het begin van de jaren tachtig, tijdens de oorlog met Iran. Gedurende de eerste fase van de oorlog had de bevolking veel te lijden, omdat alles naar de oorlog ging. Maar na 1982 kwam de productie goed op gang. De boeren hadden de prikkel om voor de markt te produceren en dat betekende dat er lokaal geproduceerde eieren, groente e.d. te koop waren.
De industrie had ook te lijden van de oorlog, hoewel die gesteund werd met geld van Saoedi-Arabië en Koeweit. De industrie uit de publieke sector werd verkocht aan particuliere eigenaars, die vaak rijk waren geworden als onderaannemers van de staatsindustrie, bijvoorbeeld in de bouw. Er bestonden ook wel enkele traditionele rijke families. Maar het grootste deel van de accumulatie is in handen van een nieuwe bourgeoisie, die in feite geschapen is door de oliestaat en die nu onafhankelijk wordt van die staat.
Is deze nieuwe bourgeoisie loyaal aan het regime van Saddam Hoessein?
Samira: Ja, absoluut, want zij profiteren van Saddam. Maar het is waar dat de inval in Koeweit hun wellicht ongerust heeft gemaakt. Want die is van invloed op de stabiliteit van Irak, zeker als het rampzalig afloopt. Ze hebben daarom waarschijnlijk een ambivalente houding.
En wat is de houding van de Iraakse arbeidersklasse in deze situatie?
Samira: Er bestaat onvrede, maar die wordt alleen individueel geuit vanwege de politieke repressie. Dat is de meest gehate kant van het regime. Economisch gezien hebben veel arbeiders geprofiteerd. De bouwvakkers hebben het bijvoorbeeld heel goed.
Misschien praten ze over de noodzaak van politieke vrijheid, maar ze zijn niet georganiseerd. Er bestaat geen politieke organisatie waarbinnen ze politieke standpunten kunnen verkondigen en er naar kunnen handelen. De vakbonden zijn opgericht door de staat en worden gecontroleerd door de Baath. Wie een oppositioneel geluid laat horen wordt uitgeschakeld.
De communistische partij was historisch een sterke macht in Irak. Is die nog een potentiële politieke factor nu, en zo nee, waarom niet?
Samira: Helaas kent de communistische partij een lange geschiedenis van rampspoed. Het was de sterkste communistische partij in het Midden-Oosten in de jaren vijftig en zestig en de communisten waren een belangrijke factor in de revolutie van 1958. Maar ze sloten zich aan bij Kassem, de militaire leider, en bij de nationale bourgeoisie.
Na 1958 waren de pan-Arabische groepen de eersten die van het toneel verdwenen, omdat ze opriepen tot eenheid met Egypte, wat niet in het belang was van de minder ontwikkelde Iraakse bourgeoisie. De communistische partij steunde de nationale bourgeoisie en koos de kant van het regime tegen de pan-Arabische groepen. Maar daarna keerde het regime zich tegen de communisten, vooral in verband met de radicale landhervorming, die de communisten eisten. Dat was de eerste ramp voor de communisten. De tweede was de coup in 1963, toen de pan-Arabische groepen uit wraak een slachting aanrichtten onder de communisten. De periode van 1958 tot 1963 was een bloedige. Er waren straatgevechten tussen Baath-aanhangers, communisten en de nationale bourgeoisie.
Vanaf 1963 begonnen de communisten zich te hergroeperen en de nieuwe situatie te beoordelen. Een vleugel van de partij stond kritisch tegenover het bondgenootschap met de nationale bourgeoisie en ten opzichte van het stalinisme van de partij. Ze ontwikkelde de meer maoïstische lijn van een bondgenootschap met de boeren. De partij scheurde in 1967. Met het verdwijnen van haar kaders en leiding, na die scheuring, was de partij bijna vernietigd. Toch bleef ze bestaan en steunde ze sterk de Koerdische nationale strijd in het noorden.
De laatste ramp voltrok zich in 1973, toen de communisten de Koerden steunden. De Baath-regering, die niet in staat was in eigen land alle macht aan zich te trekken, bood de Koerden autonomie aan. De werkelijke bedoeling van de regering was om de Koerden in een zogenaamd proces van autonomie te betrekken en dat als voorwendsel te gebruiken om hun gewapende beweging te vernietigen. Maar het voorstel van de regering kreeg steun van de communisten, die opriepen tot samenwerking met de Baath-partij.
De verschillende partijen kwamen bij elkaar. Een deel van de Koerden – nota bene de rechtervleugel van de Koerdische beweging onder leiding van Barzani – gingen niet op de uitnodiging in, omdat zij de regering niet vertrouwden. Maar de communisten vertrouwden het wel!
Toen keerde de Baath zich opnieuw tegen de communisten, met meer executies. Wie kon ontsnappen ging terug naar de bergen in het Koerdisch gebied. De communisten scheurden opnieuw en sommigen gingen het rivaliserende Baath-regime in Syrië steunen. Het is cynisch dat arrestaties en executies van communisten zowel voor als na ondertekening van het vriendschapsverdrag tussen Irak en de Sovjet-Unie plaats vonden. In juli 1973 nam de communistische partij deel aan een ‘Progressieve Nationaal Front’-regering, die geheel gedicteerd werd door de Baath. Nadat de Koerdische beweging in 1974-75 neergeslagen was, kreeg de communistische partij opnieuw met repressie te maken. In 1979 was het hele centraal comité van de partij dood, gevangen of in ballingschap. Iraakse dissidenten die in Koeweit woonden zijn tijdens de inval in augustus meegevoerd naar Irak en waarschijnlijk gedood.
Wat er nu nog aan oppositie over is in Irak bestaat vooral uit de Koerdische nationale beweging en de sjiietische religieuze oppositie.
Wat betreft de huidige crisis, wat denk je dat Saddams doel is en wat is zijn strategie?
Samira: Ik denk dat hij zich verrekend heeft en dat hij niet verwachtte dat de VS troepen zouden sturen naar Saoedi-Arabië. De Iraakse economie heeft het hard te verduren, omdat Irak zoveel schulden heeft aan de Golfstaten en aan Frankrijk. Toen hij Koeweit binnen viel, probeerde hij werkelijk een diplomatieke oplossing voor de lange termijn te bereiken. Er was de bijeenkomst in Jedda en in Caïro om te proberen de olieprijs te verhogen en de productie van Koeweit te verminderen.
Saddam zag ook een mogelijkheid voor binnenlands gebruik, omdat er een sterk sentiment bestaat dat Koeweit bij Irak hoort. Dus hij dacht aan een snelle overwinning, dezelfde fout die hij maakte toen hij Iran binnen viel.
Saddam was niet populair onder de Arabische bevolking en hij probeert nu zijn populariteit te vergroten door de Amerikanen te weerstaan. Bovendien zijn de Golfstaten niet populair bij de Arabische bevolking. Vooral Koeweit niet, vanwege haar systeem waarin 60 procent van de bevolking uit migranten bestaat, die geen politieke rechten hebben en die niet meedelen in de rijkdom. Maar misschien heeft Bush zich ook wel verrekend, wat betreft de gevolgen op langere termijn. De enige manier waarop de VS controle op de regio kunnen blijven uitoefenen is het handhaven van een militaire aanwezigheid in Saoedi-Arabië of de militaire en economische macht van Irak vernietigen.
De situatie lijkt zeer nadelige gevolgen te hebben voor de Palestijnen. Ben je het daarmee eens? En zie je nog een sprankje licht in deze hele situatie?
Samira: Het is verschrikkelijk voor de Palestijnen. Zij laten natuurlijk verschillende geluiden horen, want er bestaat een Palestijnse bourgeoisie die profiteert van de olierijkdom in de Golf. Uiteindelijk liggen hun klassebelangen bij de VS, hoewel ze verschil van mening hebben over het Palestijnse vraagstuk. Wat betreft de PLO, denk ik dat Yasser Arafat een grote fout heeft gemaakt door voor Saddam te kiezen.
Het wordt een ramp voor de Intifada. Binnen Israël zijn de Vrede Nu-beweging en de linkse zionistische beweging bereid de Palestijnen te laten schieten omdat de opkomst van Saddam hun bedreigt. En in deze fase waren de Israëli’s tot op zekere hoogte succesvol in het binnen de perken houden van de Intifada.
De enige hoop die ik heb is dat de crisis de status quo heeft verbroken en dat oppositiekrachten in de verschillende bevolkingen de mogelijkheid krijgen naar voren te komen en zich te organiseren. Maar ik weet niet of die opposities progressief zullen zijn.
Als de oorlog uitbreekt, zal dat een ramp zijn voor de bevolking van de hele regio.
In Irak worden duizenden politieke gevangenen zonder vorm van proces vastgehouden. Onder hen mensen, waarvan aangenomen wordt dat ze lid zijn van verboden politieke partijen en van de Communistische Partij.
Er is niets bekend over het lot van zo’n 200 militairen en leidende figuren van de Baath-partij, die in december 1988 gearresteerd werden op beschuldiging van het smeden van een complot tegen de staat.
Systematisch worden gevangenen gemarteld of slecht behandeld. Volgens Amnesty International zijn onder andere kinderen die wegens politieke redenen gearresteerd werden, gemarteld. Het gaat met name om acht scholieren tussen 13 en 16 jaar, die in mei 1987 opgepakt werden in de provincie Suleimaniah en zonder vorm van proces vijftien maanden werden vastgehouden.
In 1989 werden ‘verdwijningen geregistreerd’. Onbekend is het lot van duizenden verdwenen ‘politieke gevangenen’ uit voorgaande jaren, met name 178 sjiitische familieleden en 8000 Koerden van de Barzani-clan. Volgens Amnesty verdwenen na legeraanvallen met chemische wapens in augustus 1988 353 Koerden in Ammadiyya in de provincie Duhol nadat ze door het leger gearresteerd waren. Hieronder zijn 33 gewapende strijders van de Democratische Partij van Koerdistan. De overigen waren burgers en boeren, waaronder 52 kinderen tussen 11 en 17 jaar.
_______________
[1] Zie voor meer achtergronden over Irak het boek Republic of Fear. The Polities of Modem Iraq van Samir al-Khalil, uitgegeven bij Berkeley, University of California Press, VS.