Leo Michielsen
Geschiedenis van de Europese arbeidersbeweging
Hoofdstuk 12 van deel 3 - B
AANVULLINGEN omtrent de periode behandeld in deel 1 van dit werk:
- Tweede Internationale:
G. HAUPT. La Deuxième Internationale, 1889-1914, étude critique des sources, Parijs-Den Haag, 1964.
J. JOLL, The Second International 1889-1914, 2de uitg., Londen, 1974.
- Duitse sociaaldemocratie
D. GROH, Integration und re volutionärer Attentismus. Die Deutsche Sozialdemokratie am Vorabend des Ersten Weltkrieges, Frankfurt, 1973.
- Belgische Werklieden Partij:
A. MOMMEN. De Belgische Werkliedenpartij, 1880-1914, Uitg. Masereelfonds, 1980.
M. LIEBMAN, Les socialistes belges, 1885-1914, Brussel, 1979.
ALGEMENE GESCHIEDENIS VAN HET SOCIALISME.
C. LANDAUER, European Socialism, 2 dln., Los Angeles, 1959.
Een COLLECTIEF werk onder leiding van J. DROZ, Histoire génerale du socialisme deel III, 1919-1945, Parijs, 1977.
DUITSLAND.
- Algemene geschiedenis:
G. BADIA, Histoire de l’Allemagne contemporaine, 2 dln., Parijs, 1962.
A. ROSENBERG, Geschichte der Deutschen Republik, Karlsbad, 1935.
G. CASTELLAN. L’Allemagne de Weimar, 1918-1933, Parijs, 1969.
- De Duitse arbeidersbeweging wordt in haar geheel behandeld in twee collectieve werken opgesteld door het “Institut für Marxismus-Leninismus” van het CK der SED in de DDR:
Geschichte der Deutschen Arbeiterbewegung, 8 dln., Berlijn, 1966.
Geschichte der Deutschen Arbeiterbewegung. CHRONIK, 2 dln., Berlijn, 1966.
- Heel omvangrijk is de literatuur over de revolutionaire beroeringen in Duitsland in de periode na de Eerste Wereldoorlog:
Illustrierte Geschichte der Deutschen Revolution, door de KPD in 1929 uitgegeven, te Berlijn bij Dietz Verlag herdrukt in 1973.
P. BROUE, La Révolution en Allemagne, 1917-1923, Parijs, 1971.
F.L. CARSTEN, Revolution in Central Europe 1918-1919, Londen, 1972.
G. BADIA, Les Spartakistes, Parijs, 1966.
G. BADIA, Rosa Luxemburg, journaliste, polémiste, révolutionnaire, Parijs, 1975.
- Over de KPD:
O.K. FLECHTHEIM, Die KPD in der Weimarer Republik, Frankfurt, 1969.
H. DUHNKE, Die KPD von 1933 bis 1945, Keulen, 1972.
- Over de SPD:
R.N. HUNT, German Social Democracy, 1918-1933, Londen, 1964.
OOSTENRIJK.
- Algemene geschiedenis:
Een COLLECTIEF werk onder leiding van H. BENEDIKT, Geschichte der Republik Oesterreichs, München, 1955.
F. KREISSLER, De la révolution à l’annexion. L’Autriche de 1918 à 1938, Parijs, 1971.
- Arbeidersbeweging:
J. HANNAK, Im Sturm eines Jahrhunderts. Volkstümliche Geschichte der Sozialistische Partei Oesterreichs, Wenen, 1952.
R. REVENTLOW. Zwischen Alliierten und Bolchewiken. Arbeiterräte in Oesterreich, Wenen, 1969.
L. SPIRA, Die Oesterreichische Arbeiterbewegung von Ersten Weltkrieg bis 1927, Wenen, 1952.
F. WEST, Die Oesterreichische Arbeiterbewegung von Juli 1927 bis zu Feber 1943, Wenen, 1955.
HONGARIJE.
- Een algemene geschiedenis met een uitgebreid hoofdstuk (IX) over de revoluties van 1918-1919, een COLLECTIEF werk onder redactie van E. PAMLENYI, Histoire de la Hongrie des origines à nos jours, Boedapest, 1974.
- Een COLLECTIEF werk gewijd aan de revolutie van 1918 onder redactie van A.C. JANOS & W.B. SLOTTMAN, Revolution in Perspective. Essays on the Hungarian Soviet Republic, Londen, 1971.
ITALIE.
- Algemene geschiedenis:
S. BERSTEIN & P. MILZA, L’Italie contemporaine, 1871-1971, Parijs, 1972.
- Over het fascisme:
R. PARIS, Histoire de fascisme en Italie, tI: des origines à la prise du pouvoir, Parijs, 1962.
M. GALLO, L’Italie de Mussolini, vingt ans d’ère fasciste, Parijs, 1964.
- Over de socialistische partij:
G. ORFE, Storia del socialismo italiano, Turijn, 1965.
- Over de communistische partij:
P. SPRIANO, Storia del partita communista italiano, 5 dln., Turijn, 1967 en volgende.
- Omtrent Gramsci:
P. SPRIANO, Gramsci, 1891-1937, Turijn, 1976 (Nederlandse vertaling uitgegeven door SUN, Nijmegen.)
A. POZZOLINI, Antonia Gramsci, an introduction to his thought, Londen, 1970.
D. GRISONI & R. MAGGIORE, Lire Gramsci, Parijs, 1973.
FRANKRIJK.
- Algemene geschiedenis:
F. GOGUEL, La politique des partis sous la IIIde Republique, Parijs, 1958.
A. COBBAN, A History of Modern France, deel III: 1871-1962, Penguin Book, 1967.
J. MADAULE, Histoire de la France, deel III, Parijs, 1966.
J.P. AZEMA & M. WINOCK, La IIIe République, 1870-1940, Parijs, 1970.
- Over de socialistische beweging:
P. LOUIS, Histoire de socialisme en France, 1789-1945, Parijs, 1946.
F. LEFRANC, Le mouvement socialiste sous la Troisième République, 1875-1940, Parijs, 1963.
COLLECTIEF werk, Histoire du réformisme en France depuis 1920, Parijs, 2 dln., 1976.
- Over de communistische partij:
COLLECTIEF werk (officiële publicatie van PCF), Manuel d’Histoire du Parti Communiste Français, 1920-1964, Parijs, 1964.
J. FAUVET, Histoire du PCF, I, de la guerre à la guerre, 1917-1939, Parijs, 1964.
N. RACINE & L. BODIN, Le parti communiste français pendant l’entre-deux-guerres, Parijs, 1972.
R. TIERSKY, Le mouvement communiste en France, 1920-1972, Parijs, 1973.
- Over de figuur van Maurice Thorez:
M. THOREZ, Fils du Peuple (autobiografie), Parijs, 1949.
Ph. ROBRIEUX, Maurice Thorez, vie secrète et vie publique, Parijs, 1975.
- Syndicale geschiedenis:
G. LEFRANC, Le mouvement syndical sous la Troisième République, Parijs, 1967.
- Over het Volksfront:
L. BODIN & J. TOUCHARD, Front Populaire, 1936, Parijs, 1961.
G. LEFRANC. Histoire de Front Populaire, Parijs, 1965.
In “Le Mouvement social”, revue trimestrielle de l’Institut français d’Histoire sociale, nummer 54, jan.-maart 1966, een reeks studies gewijd aan het Front Populaire (Kriegel, Asselin, Bourdet, Bouvier, Broué, Labrousse, Lefranc, Prost, Racine).
INSTITUT M. THOREZ et CERM: een reeks studies (van Willard, Chambaz, Bruhat, Cogniot, Gindin) onder de titel Le Front Populaire, la France de 1934 à 1939, Parijs, 1972.
In “Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis”, 1976, 2, een recensie van werken over het “Volksfront in Frankrijk” door A. PLETINCKX.
GROOT-BRITTANNIE.
- Algemene geschiedenis:
A.J.P. TAYLOR, English History, 1914-1945, Oxford, 1965.
D. THOMSON, England in the Twentieth Century, 1914-1963, Penguin Book, vijfde uitgave, 1969.
E.E. REYNOLDS & N.H. BRASHER, Britain in the Twentieth Century, 1900-1964, Cambridge, 1966.
- Over de Labour Party:
G.D.H. COLE, A History of the Labour Party from 1914, Londen, 1948.
R. MILIBAND, Parliamentary Socialism, 2de uitg., Londen, 1972.
R. McKIBBIN, The Evolution of the Labour Party, 1910-1924, Londen, 1975.
COLLECTIEF werk onder redactie van Al. BRIGGS & J. SAVILLE, Essays in Labour History, 1918-1939, Londen, 1977.
- Over de communistische partij:
W. KENDALL, The Revolutionary Movement in Britain, 1900-1921, Londen, 1969.
H. PELLING, The British Communist Party, Londen, 1958.
H. DEWAR, Communist Politics in Britain: the CPGB from its Origins to the Second World War, Londen, 1976.
- Over het syndicalisme:
H. PELLING, A Historv of British Trade Unionism, Londen, 1963.
- Over de grote staking van 1926:
G. NOEL, The Great Lock-Out of 1926, Londen, 1976.
D.F. CALHOUN, The UNITED FRONT, the TUC and the Russians, 1923-1928, Londen, 1976.
SPANJE.
HET KAPITALE WERK dat al de rest in de schaduw stelt:
Georges SORIA, Guerre et révolution en Espagne, 1936-1939, 5 dln., Parijs, Livre du Club Diderot, 1975-1977.
Belangrijk zijn ook:
P. BROUE & E. TEMINE, La révolution et le guerre d’Espagne. Parijs, 1961.
G. BRENAN, Le labyrinthe espagnol (vertaling uit het Engels), Parijs, 1962.
R. CARR, Spain, 1808-1939, Oxford, 1966.
R. CARR, The Republic and the Civil War in Spain, Londen, 1971.
G. THOMAS, Histoire de la guerre d’Espagne (Vertaling uit het Engels), 2 dln., Parijs, 1971.
M. GALLO, Histoire de l’Espagne franquiste, 2 dln., Parijs, 1969.
- Omtrent de Belgische bijdrage tot de “Internationale Brigades”:
W. ADRIAENS, Vrijwilligers voor de Vrijheid, Leuven, 1978.
NEDERLAND.
- Algemene geschiedenis:
Na het COLLECTIEF werk Algemene Geschiedenis der Nederlanden, (12 delen, deel XII begint met 1914) Utrecht-Antwerpen, 1914-1958, werd in 1979 een nieuw COLLECTIEF werk aangevat, eveneens genoemd Algemene Geschiedenis der Nederlanden, (15 delen, deel 14 beslaat de periode 1914-1940) Haarlem, Fibula-Van Dieshoek.
L. de JONG. Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, I, Voorspel, Den Haag, 1969.
- Economische en sociale geschiedenis:
I.J. BRUGMANS. Paardenkracht en mensenkracht. Sociaal-economische geschiedenis van Nederland, 1795-1940, Den Haag, 1961.
F.A.G. KEESING. De conjuncturele ontwikkeling van Nederland en de evolutie van de economische overheidspolitiek, 1918-1939, Utrecht, 1947.
Onder redactie van P.W. KLEIN & G.J. BORGER, De jaren dertig. Aspecten van crisis en werkloosheid, Amsterdam, 1979.
Belangrijk tijdschrift (voor Nederland en België):
Tijdschrift vuur sociale geschiedenis, vanaf 1975, o.a. in nummer 10 maart 1978: H. BAKKER & E. NIJHOG, Het “Jordaen-oproer”, Verzet tegen de steunverlaging in juli 1934.
- Geschiedenis van de sociaaldemocratie:
H. VAN HULST, A. PLEYSIER, A. SCHEFFER, Het Roode Vaandel volgen wij. Geschiedenis van de SDAP, 1880-1940, Den Haag, 1969.
H. DE VOS, Geschiedenis van het socialisme in Nederland in het kader van zijn tijd, 2 dln. Baarn, 1976.
- Geschiedenis van de communistische partij:
A.A. DE JONGE, Het communisme in Nederland. De geschiedenis van een politieke partij, Den Haag, 1972.
P. DE GROOT. De dertiger jaren, herinneringen en overdenkingen, 2 dln., Amsterdam 1965.
Tot de strijd ons geschaard. Beeldverhaal over het communisme in Nederland, Amsterdam, 1979.
- Vakbondsgeschiedenis:
G. HARMSEN & B. REINALDA, Voor de bevrijding van de arbeid. Beknopte geschiedenis van de Nederlandse vakbeweging, Nijmegen, 1975.
BELGIE.
-Algemene geschiedenis:
De beide reeds vermelde reeksen Algemene Geschiedenis der Nederlanden betreffen ook België. Cfr. deel XII en deel XIV.
Th. LUYCKX, Politieke geschiedenis van België, 4de uitg., Brussel, 1979.
J. BARTIER, F. BAUDHUIN, H. HAAG, e.a., Histoire de la Belgique contemporaine, 1914-1970, Brussel, 1974.
F. BAUDHUIN, Histoire économique de la Belgique, 2 dln., Brussel, 1946.
- Bibliografie:
D. DE WEERDT & A. VAN LYSEBETTEN, Socialisme en Socialistische Arbeidersbeweging in België, Brussel, 1979. (Een 1200 titels, een overzicht van wat er tussen 1944 en 1978 over het onderwerp verscheen.)
De werken, geciteerd in deel I, van J. D’HONDT, S.H. SCHOLL, P. JOYE & R. LEWIN en B.S. CHLEPNER slaan ook op de periode tussen de beide wereldoorlogen.
- Algemene geschiedenis van de arbeidersbeweging:
COLLECTIEF werk. Wat zoudt ge zonder ’t Werkvolk zijn? Anderhalve eeuw arbeidersstrijd in België, Leuven, 1977.
- Over de BWP
M. CLAEYS-VAN HAEGENDOREN, 25 jaar Belgisch socialisme, 1914-1940, Antwerpen, 1967 (nog steeds het belangrijkste werk).
E. VANDERVELDE, Le cinquantenaire du POB, 1885-1935, Brussel, 1936. – Over de KPB
R. VAN DOORSLAER, De kommunistische partij van België en het Sovjet-Duits niet-aanvalspact, Brussel, 1975.
COLLECTIEF werk (M. Liebman, R. van Doorslaer, J. Gotovitch, J. Turf, B. Dandois). Een geschiedenis van het communisme in België, 1921-1945, Gent, F. Masereelfonds, 1980 (VMT cahier, 2).
- Syndicalisme
C. MERTENS. Le mouvement syndical en Belgique, Amsterdam, 1925.
L. DELSINNE, Le mouvement syndical en Belgique, Brussel, 1936.
J. BONDAS, Un demi-siècle d’action syndicale, 1898-1948. Brussel, 1949.
- Coöperaties
R. MIRY. Essai sur la société anonyme ouvrière, Gent, 1930.
- Omtrent Vandervelde en zijn theoretisch werk:
A. WAUTERS. Vandervelde et la doctrine socialiste, Brussel, 1928.
R. ABS. Emile Vandervelde, Brussel, 1973.
E. VANDERVELDE, Le socialisme contre l’Etat, Parijs, 1918.
E. VANDERVELDE, Faut-il changer notre programme? Brussel, 1923.
E. VANDERVELDE. Etudes marxistes, Brussel, 1930.
E. VANDERVELDE, L’alternative: capitalisme d’Etat ou socialisme démocratique, Brussel, 1933.
- Omtrent H. de Man:
M. CLAEYS-VAN HAEGENDOREN, Hendrik de Man, een biografie, Antwerpen, 1972.
Onder de titel Hendrik de Man, persoon en ideeën werden de voornaamste geschriften van H.d.M. uitgegeven in 6 delen, Antwerpen, 1974-1976, deel 1. Autobiografie (samengesteld door M. Claeys-Van Haegendoren, met een algemene inleiding van Henk Brugmans).
deel 2. Psychologie van het Socialisme en Opbouwend Socialisme (ingeleid door L. Magits).
deel 3. De socialistische Idee (ingeleid door L. Hancké).
deel 4. Het Planisme (samengesteld en ingeleid door P. Frantzen).
deel 5. Verspreide geschriften (samengesteld en ingeleid door H. Balthazar).
deel 6. Massificatie en cultuurverval (ingeleid door W. de Brock).
- Geschriften en memoires:
E. VANDERVELDE, Carnets, 1934-1938, Parijs, 1966.
Ach. DELATTRE, Souvenirs, Cuesmes, 1957.
STICHTING CAMILLE HUYSMANS, Antwerpen, een lopende reeks Huysmans-documenten.
P.H. SPAAK, Combats inachevés. De l’indépendance à l’alliance, Brussel, 1969.
J. JACQUEMOTTE, Articles et interpellations parlementaires, Brussel, 1969.
ISABELLE BLUME, Entretiens recueillis et présentés par José Gotovitch, Brussel, 1976.
- Belangrijk tijdschrift:
BELGISCH TIJDSCHRIFT VOOR DE NIEUWSTE GESCHIEDENIS (BTNG). In de hoofdstukken over België werd verwezen naar volgende studies:
L. WILS, Bormsverkiezing en “Compromis des Belges”, (BTNG, 1973, 3-4, 343-330)
M. NAUWELAERTS, De socialistische syndikale beweging na de eerste wereldoorlog, 1919-1921, (BTNG, 3-4, 343-376)
M. SERTIJN, Avondstemmming bij de jonge avant-garde in Vlaanderen na 1918: inspiratiebron voor purito-flaminganten en marginale wereldverbeteraars, (BTNG, 1974, 3-4, 547-580)
L. VOS, Ideologie en idealisme. De Vlaamse studentenbeweging te Leuven tussen de twee wereldoorlogen, (BTNG, 1975, 3-4, 263-328)
H. SCHOETERS, Les interventions de crise et les collusions politico-financières en Belgique entre 1930 et 1940, (BTNG, 1976, 3-4, 426-443)
D. WALLEF, Les collusions devant l’opinion, (BTNG, 1976, 3-4, 444-472)
A. PLETINCKX, Le Parti Ouvrier Belge dans la première phase de la crise économique, 1930-1933. (BTNG, 1976, 3-4, 273-327 en in BTNG, 1977, 1-2, 137-289)
E. DEFOORT, Le courant réactionnaire dans le catholicisme francophone belge, 1918-1926, (BTNG, 1977, 1-2, 81-153)
L. VOS, De ideologische oriëntering van de katholieke studerende jeugd in Vlaanderen, 1936-1940, (BTNG, 1977, 1-2, 207-233)
G. VANTHEMSCHE, De val van de regering Poullet-Vandervelde: een “samenzwering der bankiers”? (BTNG, 1978, 1-2, 165-214)
P. SCHOLLIERS, Koopkracht en indexkoppeling: de Brusselse levensstandaard tijdens en na de Eerste Wereldoorlog, 1914-1925, (BTNG, 1978, 3-4, 333-382)
DE INTERNATIONALES.
Opmerking: de meeste werken over de Internationales bevatten veel gegevens over de arbeidersbewegingen in de verschillende landen; ook het omgekeerde is waar.
Het enige belangrijke boek dat de geschiedenis van de Tweede en Derde Internationales als geheel behandelt:
J. BRAUNTHAL, Geschichte der Internationale, deel II. Hanover, 1963. Braunthal behoorde tot het secretariaat van de SAI en behandelt de KI in functie van zijn functie.
Omtrent de SAI zijn geen aparte overzichtswerken verschenen; des te meer vindt men er over de KI.
Een officiële geschiedenis van de Komintern, een “korte historische schets” genoemd, maar toch 718 blz. tellend, werd opgesteld door het Moskouse INSTITUUT VOOR MARXISME-LENINISME. In Duitse vertaling: Die Kommunistische Internationale. Kurzer historischer Abriss, Berlijn, 1970.
Praktisch alle andere schrijvers staan, zoals Braunthal, kritisch om niet te zeggen vijandig tegenover de Komintern. Dat geldt o.m. voor:
D. DESANTI, L’Internationale Communiste, Parijs, 1969.
F. CLAUDIN, La crise du mouvement communiste. Du komintern au kominform, Parijs, 1972.
Vele gegevens vindt men ook in:
I. DEUTSCHER, Trotsky, 3 dln., Londen, 1954-1963.
L. TROTSKY, The first five Years of the Communist International, 2 dln., New York, 1945-1953.
De volgende twee boeken bevatten ook zeer belangrijke documenten en studies voer episodes uit de Kominterngeschiedenis:
Samengesteld door J. FREYMOND, Contributions à l’histoire du Comintern, Genève, 1965.
Samengesteld door H. GRUBER, International Communism in the Era of Lenin, New York, 1967.
Omtrent het IVV zijn een paar overzichten opgesteld door secretarissen van deze organisatie:
J. SASSENBACH, Twenty-Five Years of International Trade Unionism, Amsterdam, 1926.
W. SCHEVENELS, Quarante cinq années de Fédération Syndicale Internationale, Brussel, 1955.