Geschreven: een datum of jaar
Bron: La Gauche nr. 35, september 1960
Vertaling: Valeer Vantyghem
Oorspronkelijke titel: L’anarchie de la production capitaliste
HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
Laatste bewerking: 27 september 2009
| Verwant: • De ontwikkeling van het socialisme van utopie tot wetenschap • Ter verdediging van de socialistische planning |
Friedrich Engels, de metgezel van Karl Marx, heeft het socialisme als volgt omschreven: ‘Het moderne socialisme is in de eerste plaats de uiting van de tegengestelde belangen van de bezitters en de proletariërs, van de arbeiders en de bourgeois, en in de tweede plaats het resultaat van de anarchie die in de productie heerst’.
(...)
Laten we die anarchie van de productie even van naderbij bekijken.
Winst is het doel van elk bedrijf. Het produceert geenszins om in de behoeften te voorzien, maar om winst te maken. Het kan de productie inperken om duurder te verkopen. Het kan rotzooi produceren waaraan de verbruikers geen behoefte hebben. Zoiets lijkt hen heel handig want rotzooi verslijt snel en dient te worden vervangen. Door de reclame worden de geesten gestuurd om hen te laten geloven in fictieve behoeften. Hierbij legt men de nadruk op ondergeschikte behoeften opdat men zou denken dat ze essentieel zijn. Er zijn in de Verenigde Staten honderdduizenden moeders die buitenhuis werken om een televisietoestel te kunnen kopen, alsof de zorg voor de kinderen niet belangrijker zou zijn en alsof het vermaak door een spektakel van twijfelachtige kwaliteit niet bijkomstig is.
Deze jacht op winst ligt aan de basis van de economische crisissen. De bedrijven of de maatschappijen die een zeker aantal bedrijven groeperen produceren meer dan de verbruiker kan kopen. Plots ontstaat er binnen een industriële sector een recessie die overslaat op andere sectoren. Gezien nu de fabrikanten van auto’s teveel wagens op de markt brengen vertraagt niet enkele de productie van deze voertuigen maar ook deze van staal, banden, rubber en ruiten.
Na iedere recessie die heden om de drie jaar in de Verenigde Staten opduikt, heeft men dan te maken met een ‘heropleving’ van de verkoop van auto’s. Door de tegengestelde belangen tussen de Amerikaanse industriële ondernemingen is het niet mogelijk om een economisch plan op te stellen.
De holdings (financiële groepen die de industriële ondernemingen controleren daar ze aandelen bezitten die hen toelaten om over de meerderheid te beschikken in de vergaderingen van de aandeelhouders) zijn de eigenaars die op diverse terreinen actief zijn maar die geenszins het geheel van de productie controleren. Geen enkele kan een globaal plan opstellen dat zou kunnen instaan voor de normale ontwikkeling van het economisch leven.
Een bestaat nochtans een verlangen naar zulk een globaal plan. Elk bedrijf tracht zoveel als mogelijk zich intern te organiseren. Doch elke activiteit is gericht op welke de economische situatie zal zijn tijdens de komende jaren, tijdens de komende maanden. Bij gebrek aan een globaal plan kan niemand voorzien wat er zal gebeuren. Met het vormen van monopolies, ondanks alle antitrust wetten blijkt nog eens dat men door het beheersen van de markt een algehele harmonie in de productie wel zou willen. Toch is er een niet minder belangrijk aspect. Een monopolie of bijna monopolie is er ook om de winst op te drijven. In een kapitalistisch systeem is het niet mogelijk om te zien of deze toename van de winst wordt gerechtvaardigd door de noodzaak om over fondsen te beschikken om nieuwe fabrieken op te richten, dan wel of deze bijkomende winst beantwoordt aan een dorst naar nog meer profijt.
Een ander aspect van dit verlangen naar een plan. In de grote Amerikaanse ondernemingen worden de afschrijvingen (de fondsen die voorbehouden worden voor het vervangen van gebouwen of versleten of technische achterhaald materiaal) niet langer besteed in het bedrijf dat deze afschrijvingen heeft voortgebracht. Deze komen in een fonds terecht van alle ondernemingen van de maatschappij, om te worden gebruikt voor de fabrieken die in uitbreiding zijn.
Doch deze manier van doen is enkel kinderspel naast wat er zou moeten gebeuren indien men wil instaan voor een normale economische ontwikkeling.
Daardoor is de Amerikaanse economie, model voor de kapitalistische landen, langzaam de eerste plaats in de wereld aan het verliezen. Het dient tot niks om over immense staalfabrieken te beschikken als tijdens periodes die sneller op elkaar volgen meer dan 50 % van de capaciteit ongebruikt blijft.
De anarchie van de kapitalistische productiewijze is ook de reden waarom fabrieken definitief worden gesloten. De installaties worden immers niet voorzien om van nieuwe producten te maken.
Dit aspect van de anarchie van het kapitalisme kennen onze lezers helaas maar al te goed. Toch dienen ze zich af te vragen waarom er mensen zonder besef bestaan die durven te beweren dat het proletariaat niet langer bestaat, waar er zoveel arbeiders en bedienden zijn die zich proletariërs voelen daar ze in de onzekerheid leven over wat de dag van morgen zal brengen.
In een tijdschrift kunnen we niet alle aspecten van de kapitalistische economie aanroeren en dan in het bijzonder het imperialisme. Het is juist dat de meeste bourgeois het bestaan van een Belgisch imperialisme ontkennen, doch zo denken de negers er niet over.
Zo onze (socialistische) voormannen het imperialistisch karakter hadden onderkend dat aan Congo gedurende vele lange jaren is opgelegd dan waren ze meer bij de pinken geweest om er een stokje voor te steken. Helaas, onschuldige mensen hebben de prijs voor hun domheid betaald.