Првпат објавено: Le livre noir du capitalisme., Pantin, France: Le temps des cerises, 1998, 427 pp.;
Превод: Томислав Захов (од француски)
Техничка обработка: Томислав Захов
Онлајн верзија: јануари 2024
Светот во кој доминира капитализмот е слободниот свет. Капитализмот, кој сега го нарекуваме либерализам, е модерниот свет. Тоа е единствениот модел на општество, ако не е идеален, тогаш барем е задоволителен. Немало и никогаш нема да има друг.
Ова е едногласната песна што ја пеат не само економските лидери и повеќето политички лидери, туку и интелектуалците и новинарите со пристап до главните медиуми: аудиовизуелни, печатени, големи издавачки куќи, генерално во рацете на индустриски или финансиски групи. Дисидентската мисла не е забранета (либерализмот обврзува!), но се канализира во полутајност. Толку од слободата на изразување со која се фалат поборниците на нашиот либерален систем.
Врвната вредност на капитализмот лежи во неговата економска ефикасност. Но, за чија корист и по која цена? Да ги испитаме фактите во западните земји, кои се лицето на капитализмот, додека остатокот од светот е неговата опачина.
По неговиот голем период на експанзија во 19-ти век, поради индустријализацијата и жестоката експлоатација на работниците, движењето кое се засили во последните децении доведе до буквално исчезнување на малото селанство проголтано од големите фарми, што резултираше со загадување, уништување на животната средина и деградација на квалитетот на земјоделските производи (а сето тоа на сметка на даночниот обврзник, бидејќи земјоделството продолжи да се субвенционира), буквално исчезнување на малите бизниси, особено прехранбените, во корист на големите трговци на мало и супермаркетите, концентрација на индустриите во големи национални, а потоа и транснационални фирми кои добиваат такви размери што понекогаш имаат поголеми буџети од државите и ги пишуваат законите (или тврдат дека го прават тоа), преземајќи чекори во однос на државите за да ја зајакнат својата неконтролирана моќ, како што се случува со Мултинационалниот договор за инвестиции (MAI). (United Fruit Company е покровител на неколку држави од Латинска Америка.)
Капиталистичките водачи можеа да се плашат дека исчезнувањето на малото селанство, занаетчиството и индустриската и комерцијалната ситна буржоазија ќе ги зголеми редовите на пролетаријатот. Но, „модернизмот“ го даде решението со автоматизација, минијатуризација и информатичка технологија. По депопулацијата на нивите, бевме сведоци на овој феномен во фабриките и канцелариите. Бидејќи капитализмот ниту знае ниту сака да дели профит и да работи (за тоа сведочат непристојните и хистерични реакции на газдите за 35-часовната работна недела, мерка која сепак е многу умерена), неминовно нè води до невработеноста и нејзините катастрофални социјални последици.
Колку повеќе невработени има, толку помалку се обештетуваат и за помалку време. Колку помалку работници, толку повеќе се очекува намалување на пензиите. Ова изгледа логично и неизбежно. Да, ако ја распределиме солидарноста на сметка на платите. Но, ако се земе предвид дека бруто националниот производ порасна за повеќе од 40% за помалку од дваесет години, додека платите продолжија да опаѓаат, ситуацијата е сосема поинаква! Но, ова не е според капиталистичката логика!
Скоро дваесет милиони невработени во Европа. Ова е позитивниот биланс на капитализмот!
А, најлошото допрва доаѓа. Големите европски и американски компании, чии профити никогаш не биле поголеми, најавуваат стотици илјади отпуштања. Мора да го „рационализираме“ производството, конкуренцијата нè обврзува!
Го поздравуваме зголемувањето на странските инвестиции во Франција. Покрај опасностите за националната независност, може да се запрашаме дали падот на платите не ги привлекува инвеститорите.
Француските апологети на либерализмот, на „модернизмот“, (како еден Ален Мадлен, 1946-,!) се заколнуваат во Англија и САД, како лидери на економскиот просперитет и борбата против невработеноста. Ако уништувањето на социјалната заштита, несигурноста на работните места, ниските плати и краткорочното необештетување на невработените што ги тера да исчезнат од статистиката, се идеалот на г-дин Мадлен, не мислам дека тоа е идеалот на работниците во оваа земја.
Во Соединетите Американски Држави, рајот на капитализмот, 30 милиони жители (повеќе од 10% од населението) живеат под прагот на сиромаштија, од кои мнозинството се црнци.
Надмоќта на Соединетите Држави во светот, империјалистичкото и униформистичко ширење на нивниот начин на живот и нивната култура, можат само да ги задоволат сервилните умови. Би било добро Европа да биде внимателна и да реагира, бидејќи сè уште има економски средства. Но, за тоа потребна е и политичка волја.
За да промовира продуктивни инвестиции, во индустријата или услугите, капитализмот сака да ги направи конкурентни во однос на краткорочните финансиски и шпекулативни инвестиции. Како да се постигне тоа? Со оданочување на вторите? Никако, ги намалуваме платите и социјалните давачки!
Тоа е и начин да се направи Западот конкурентен на Третиот свет. И во Велика Британија повторно ги тераме децата да работат. Овој вазал на Соединетите Држави, како и неговиот господар, не ја ратификуваше Повелбата со која се забранува детскиот труд.
Заробен во пеколниот круг на конкуренцијата, Третиот свет ќе мора дополнително да ги намали трошоците за производство и со тоа втурнувајќи ги своите жители малку повеќе во сиромаштија; тогаш повторно ќе дојде редот на Западот...
Кога целиот свет ќе биде во рацете на неколку транснационални корпорации, главно северно-американски, практично ќе нема потреба од работници, освен елитни техничари. Проблемот на капитализмот тогаш ќе биде да најде потрошувачи надвор од оваа елита и нејзините акционери и да ја контролира деликвенцијата произлезена од бедата.
Акумулацијата на пари – што е само апстракција – го спречува производството на капитални добра и елементарни добра од општа корист.
Црната книга на капитализмот е веќе напишана пред нас во неговиот „рај“. Што е со неговиот пекол, Третиот свет?[1]
Пустошот на колонијализмот и неоколонијализмот веќе за еден и пол век е непроценлив, исто како што не може да се избројат милионите смртни случаи што му се припишуваат. Виновни се сите големи европски земји и САД. Ропство, безмилосна репресија, тортура, присвојување, кражба на земјиште и природни ресурси од страна на големи западни, американски или транснационални компании или од локални моќници на нивен платен список, вештачко создавање или распарчување на држави, наметнување диктатури, монокултури кои ги заменуваат традиционалните прехранбени култури, уништување на начините на живот и културите на предците, уништување на шумите и опустинување, еколошки катастрофи, глад, егзил на населението во метрополите, каде што ги чека невработеност и беда.
Структурите што меѓународната заедница ги усвои, за да го регулира развојот на индустријата и трговијата, се целосно во рацете и во служба на капитализмот: Светската банка, Меѓународниот монетарен фонд, Организацијата за економска соработка и развој, Светската трговска организација. Овие организации служеа само за да ги задолжат земјите од Третиот свет и да им го наметнат либералното верување. Иако им е дозволено да развиваат безобразно големи локални богатства, тие само ја зголемуваат бедата на населението.[2]
Поради автоматизацијата, за неколку децении меѓународниот капитализам практично нема да има потреба од работна сила. Американските лаборатории ги проучуваат културите ин витро, што дефинитивно ќе го уништи земјоделскиот Трет свет (а можеби и француското земјоделство, вториот најголем извозник во светот). Наместо да делат добра, тоа ќе биде невработеноста која дефинитивно ќе ја делат работниците од целиот свет.[3]
Сепак, основните услуги кои се однесуваат на образованието, здравството, животната средина, културата и социјалната помош, повеќе нема да се обезбедуваат затоа што не создаваат профит и не се од интерес за приватниот сектор, бидејќи тие можат да бидат обезбедени само од државите или заедницата на граѓани, од кои либерализмот сака да ја отстрани сета нивна моќ и ресурси.
Кои се средствата за експанзија и акумулација на капитализмот? Војна (или заштита, како мафијата), репресија, грабеж, експлоатација, лихварство, корупција, пропаганда.
Војната против непослушните држави кои не ги почитуваат западните интереси. Она што некогаш беше привилегија на Англија и Франција, во Африка и Азија (последните потреси на колонијализмот во Индија, Мадагаскар, Индокина и Алжир предизвикаа милиони смртни случаи), денес е тоа на Соединетите Држави, нација која тврди дека го владее светот. За таа цел, Соединетите Држави продолжија да практикуваат политика на прекумерно вооружување (што им го забрануваат на другите). Видовме дека овој империјализам се применува во сите директни или индиректни интервенции на Соединетите Држави во Латинска Америка, а особено во Централна Америка (Никарагва, Гватемала, Ел Салвадор, Хондурас, Гренада); во Азија во Виетнам, во Индонезија во Тимор (пропорционално поголем геноцид од оној на Црвените Кмери во Камбоџа – скоро две третини од населението – геноцид извршен во рамнодушност – ако не и со соучесништво – на Западот), Заливската војна итн.[4]
Војната не се води само со оружје, туку може да има нови форми: на пример, за борба против комунизмот, Соединетите Држави не се двоумеле да `и помогнат на сектата Месечина во Кореја, на фашистите во Италија по војната, не се двоумеле да вооружат или финансираат исламистички фундаменталисти како Муслиманското братство или Талибанците во Авганистан. Војната може да има и форма на ембарга против непослушните држави (Куба, Либија, Ирак), кои се мошне смртоносни за населението (неколку стотици илјади, дури и милиони мртви во Ирак).
Ограбувањето е очигледна причина за употребата на сила. Ако сакате да провалите семејна куќа, подобро е да имате оружје.
Практиките на капитализмот се слични на оние на мафијата, што е несомнено причината зошто таа толку многу се размножува во својата област.
Како и мафијата, капитализмот ги штити послушните лидери кои бесрамно дозволуваат нивната држава да биде експлоатирана од големите американски и транснационални корпорации. На овој начин, тој ги консолидира – кога не ги поставува – диктатурите, кои се поефикасни од демократиите во заштитата на капиталот на корпорациите.
Неговото оружје е или демократија или диктатура, трговија или гангстеризам, заплашување или убиство. Така, ЦИА е несомнено најголемата криминална организација во светот.
Лихварството е уште еден мафијашки процес: исто како што мафијата му позајмува на некој трговец кој никогаш не може да го отплати долгот и на крајот го губи својот бизнис (или својот живот), ние ги охрабруваме државите да инвестираат, честопати вештачки, им продаваме оружје за да помогнат во борбата против непослушните држави, и тие мора вечно да ја враќаат пресметаната камата на долгот, со што ние ќе станеме господари на нивната економија.
Репресијата и експлоатацијата одат рака под рака: репресија против синдикатот (која некогаш беше легална), сега непризнаена, но која сè уште се спроведува во компаниите, репресивен надзор, криминални милиции на работодавачи,[5] синдикати спонзорирани од газдите (CFT) и репресија против секој радикален протест на работниците.[6] Можноста за експлоатација ја има таа цена. А, уште од Маркс знаеме дека експлоатацијата на трудот е моторот на капитализмот. Западните економии профитираат во Третиот свет, од најлошата форма на експлоатација: ропството, а во нивните земји од крепосништвото на илегалните имигранти.
Корупција: Мултинационалните компании имаат такво влијание или таков финансиски и политички притисок врз сите јавни или приватни службеници што го задушуваат секој отпор со нивните октоподски пипала.
Пропаганда: за да го наметне своето кредо и да го оправда прекумерното вооружување, своите криминални дела и крвави злосторства, капитализмот секогаш се повикува на великодушни идеали: одбрана на демократијата, на слободата, борба против „комунистичка“ диктатура, одбрана на вредностите на Западот, кога генерално всушност ги брани само интересите на владејачката класа, која сака да заплени суровини, да го регулира производството на нафта или да контролира места од стратешка важност. Оваа пропаганда ја шират некои економски и политички лидери, сервилниот печат и медиуми. Тоа се Les Chiens de Garde веќе обвинети од Пол Низан (1905–1940), La Trahison des Clercs оцрнети од Жилиен Бенда (1867–1956).[7]
Поддржувачи на либерализмот, фалбаџии на Соединетите Држави, не го слушнав вашиот глас да се крене против уништувањето на Виетнам, индонезискиот геноцид, злосторствата извршени во име на либерализмот во Латинска Америка, против американската помош за пучот на Пиноче, кој беше еден од најкрвавите во историјата,[8] убиството на турските синдикалци; вашата огорченост беше донекаде селективна: Solidarność, но не и DISK,[9] Будимпешта, но не и Алжир, Прага, но не и Сантијаго, Авганистан, но не и Тимор. Не ве видов огорчени кога убивавме комунисти или едноставно оние кои сакаа да му дадат власт на народот или да ги бранат сиромашните. Не слушам да барате прошка за вашето соучесништво или за вашето молчење.
Забелешки
[1] Во Dictionnaire du XXIe siècle (Fayard), Жак Атали ја изнесува бројката дека секој четврти човек во Соединетите Држави живее под прагот на сиромаштија. Во светот, речиси 3 милијарди луѓе имаат помалку од 2 долари дневно, 13 милиони умираат од глад секоја година, а две третини од луѓето немаат никаква корист од социјална заштита.
[2] Види Philippe Panure, Le Village monde et son château, Le Temps des Cerises, 1995 година.
[3] Види Jeremy Rifjin, La Fin du travail, La Découverte, 1996.
[4] Види Noam Chomsky, Les Dessous de la politique de l’Oncle Sam, Écosociété, EPO, le Temps des Cerises, 1996.
[5] Види Marcel Caille, Les Truands du patronat, Éditions sociales, 1977.
[6] Види Maurice Rajsfus, La Police hors la loi. Le Cherche-midi, 1996.
[7] Види Serge Halimi, Les Nouveaux Chiens de garde, Liber — Raison d’agir, 1997.
[8] Види Chili, Le Dossier noir, Gallimard, 1974.
[9] Конфедерацијата на прогресивните синдикати на Турција (турски: Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu, DİSK) е една од четирите најголеми национални синдикални организации во Турција. Основана е во 1967 година како отцепен синдикат од Конфедерацијата на турските синдикати и има 327 000 членови. (Заб.на прев.)