Извор: Le Monde diplomatique, Décembre 1997, pages 22 et 23.
Превод: Томислав Захов (од француски)
Онлајн верзија: август 2024
Оценката за „злосторствата на комунизмот“ што ја утврди францускиот историчар Стефан Куртоа во неговата „Црна книга“ звучи како обвинение. Авторот повлекува скандалозна паралела меѓу комунизмот и нацизмот и се повикува на идејата за нов Нирнбершки трибунал со цел да им се суди на одговорните. Не е важно што наведените бројки се изманипулирани, па дури и лажни, што неколку коавтори се оградиле од Стефан Куртоа; многу новинари, без да се потрудат да ја прочитаат книгата, `и дадоа ентузијастична пофалба.
После долго време, бројките остануваат приближни и само едвај даваат фиксен размер. За репресијата во Сетиф (1945), проценките се движат од 6000 до 45 000 смртни случаи. Во Мадагаскар (1947) имало 80 000 жртви. Во Индокина (1946-1954), бројките варираат според изворите од 800 000 до 2 милиони смртни случаи, а во Алжир (1954-1962) од 300 000 до 1 милион. Дури и без да ги земеме предвид Тунис и Мароко, и да се воздржиме од спомнување на француските одговорности во поновите катастрофи, како што е геноцидот во Руанда, ова вознемирувачко броење потврдува дека, ако ја поврземе бројката на нејзините жртви со – просечниот – број на нејзиното население, Франција е меѓу водечките земји кои извршија масакри во втората половина на векот.
Таа истраја со таква тврдоглавост што очевидците можеа да заклучат дека злосторството е онтолошки поврзано со политичкиот режим што владеел. Затоа што навистина се работи за криминал за кој мора да зборуваме. Репресијата што се вршеше две децении на два континента ги прикажува карактеристиките на злосторството против човештвото, дефинирано со новиот француски кривичен законик: „Масовно и систематско практикување на брзи егзекуции, киднапирања на луѓе проследени со нивно исчезнување, тортура или нехумани дејствија (…)“
Единствената значајна политичка организација што се спротивстави на овој след на настани, колку и сурови, толку и безобразни, беше Француската комунистичка партија (PCF). Сеќавањето на нејзините ветерани е исполнето со сеќавања на тешката борба водена во речиси апсолутна осаменост. Од друга страна, ова минато поминува многу лесно, а г-дин Франсоа Бајру, политички наследник на христијанската демократија вклучена повеќе од која било друга партија во колонијалистичката репресија, не се оптоварува со несакани сеќавања кога мавташе во Националното собрание со копија од Црната книга на комунизмот кон спротивната страна на полукругот. Меморијата може да биде и променлива геометрија.
Извртување на фактите
Една книга? Станува збор за повеќе книги во една книга. Хетерогена колекција чиј вовед и заклучок од Стефан Куртоа, менаџерот на проектот, енергично се трудат да ѝ дадат смисла. Издавачот ни кажува дека покојниот Франсоа Фуре се согласил да го напише предговорот. Во секој случај ќе беше интелигентен предговор. Стефан Куртоа е дел од една поинаква практика: неговиот текст го одредува упадот на рекламната техника во историскиот пристап. (Исто така, ценејќи ја нејзината вистинска вредност со „шокот од фотографиите“, тој долго ја осудува иконографската сиромаштија на делото.) Неговите постулати без напор ја постигнуваат ефективноста на слоганот. Комунизмот носи ужас во себе како облак што носи бура. Ова секогаш и засекогаш било запишано во неговиот генетско-политички код.
Зарем Томас Мор, автор на Утопија, обезглавен во 1535 година за време на Хенри VIII, нема споменик на неговата слава под ѕидовите на Кремљ?[1] Наместо да се вбројува депортацијата на Германците од Волга во 1941 година во билансот на злосторства, притоа без да се даде било каков коментар, зарем не беше подобро да се укаже на очигледните стратешки мотиви кои би можеле да ѝ дадат на депортацијата барем основа за оправдување во време кога земјата се бореше за својот опстанок? На крајот на краиштата, Соединетите Држави интернираа без судски процеси, за време на војната, илјадници јапонски имигранти, честопати доселeни долго време претходно и кои секако не ја претставуваа истата потенцијална опасност.
Таквата опсесивна немилосрдност е вознемирувачка. Зарем нема доволно причини за згрозување? Зарем пропагандната експлоатација на жртвите не покажува презир кон нивното страдање?
Тоа е затоа што Стефан Куртоа имаше амбициозна цел за својата кампања. Знаејќи дека нацистичките злосторства, а особено обидот за истребување на европските Евреи, се врежани во колективната меморија како апсолутна одвратност, тој сака да воспостави аналогија меѓу нацизмот и комунизмот. Со 25 милиони жртви за едната идеологија и проценка од 100 милиони за другата, би се обезбедил доказ дека втората е четири пати покриминална од првата. Се разбира, жртвите не се споредуваат. Евреите и Циганите беа убиени поради тоа што беа Евреи и Цигани. Цитирајќи ги говорите на болшевиците, чија револуционерна реторика ги разликуваше во нијанса, Стефан Куртоа мора да признае дека, ако тие ги осудуваа своите буржоаски непријатели, кулаците итн., на ликвидација, тоа било „како класа“[2]. Затоа тој го воведува концептот на „класен геноцид“ што би бил точен еквивалент на „расен геноцид“. Интелектуалната измама запрепастува со својата дрскост. Во очите на нацистите, еден Евреин останал од зачнувањето до смртта дефиниран од неговото еврејство.
Експроприраната буржоазија не е повеќе буржоазија. Француската револуција сакаше, и до одреден степен ја оствари, ликвидацијата на аристократијата како класа или каста. Но, поранешните благородници, лишени од нивните титули и привилегии, не беа автоматски испратени на губилиште, каде што беа испратени помалку на број од работниците или селаните. Стефан Куртоа пишува: „Смртта од глад на дете на украински кулак намерно принудено на гладување од сталинистичкиот режим „вреди“ колку и смртта од глад на некое еврејско дете од варшавското гето принудено на гладување од нацистичкиот режим.“ Споредбата е безвредна затоа што на украинското дете кое преживеало глад, која зависела само од околностите, му претстоело живот, додека еврејското дете кое преживеало глад немало иднина освен гасната комора во Треблинка.
Во својата решеност да ги изврти фактите, Стефан Куртоа оди дотаму што се повикува на водачот на СС Рудолф Хес, чии разузнавачи му испратиле упатства за работата на советските логори. Но, Рудолф Хес требаше да создаде логор без преседан или еквивалент – Аушвиц – за кој ниту еден разумен човек не би сонувал дека ќе се спореди со најлошите логори на Гулаг. Што и да кажуваат, Стефан Куртоа и неговите слични секогаш ќе се сопнуваат на несмаливата единственост на Холокаустот.
Историја извлечена од времето и просторот
Со Никола Верт, кој посветува повеќе од двесте и педесет страници – книга во книгата – на „насилството, репресијата и теророт во Советскиот Сојуз“, оставаме зад себе литература што оживува спомени за најлошиот агитпроп од 1930-тите и се враќаме со олеснување на историјата. Но, зошто ова извонредно дело мора да се појави под толку сомнително знаме? Зошто, пред сè, залута во толку поедноставен проект? Менаџерот на проектот, Стефан Куртоа, кој е љубител на спектакуларното, ни го дава своето предвидување за Сталин: „Тој несомнено ќе се појави, во очите на историјата, како најголемиот политичар на 20 век, кој ќе успее да го издигне малиот Советски Сојуз од 1922 година на ранг на светска суперсила.“
Најмалку што можеме да кажеме е дека придонесот на Никола Верт не го дава клучот за неспорен прогрес. Никој не се сомнева дека советското општество било насилно и маченичко општество што тој го опишува толку детално. Но, не беше само тоа, бидејќи ниту присилната работа во Гулаг, со повеќе од просечни економски перформанси, ниту принудата што се применувала врз умовите не може да биде причина за динамика што ефективно ја трансформираше земјата. Ограничувањето на историјата на СССР на онаа на теророт е исто толку симплифицирање, земајќи ги предвид нивните разлики, како и историјата на четвртата република која се занимава само со своите колонијални премрежја, притоа занемарувајќи го фактот дека овој несреќен режим исто така знаел да заживее и да ја лансира исцрпената од војна и окупација Франција на патот кон просперитетот.
Далеку од тоа да ни помогне да го разбереме минатото, таквиот избор го замаглува, па дури и ја прави сегашноста енигма. Слепата несериозност на западњаците, пред сè на интелектуалците, е сериозно стигматизирана во книгата, при што Стефан Куртоа оди дотаму што изразува чудење од фактот што, во денешно време, „отворено револуционерни групи се активни и се изразуваат во целосна легалност (наше подвлекување), третирајќи го со презир и најмалото критичко размислување за злосторствата на нивните претходници (...)“.
На исток, засегнатите популации секако се полуцидни и се сеќаваат на минатото. Ако режимот што го претрпеа беше сведен на лоша низа крвави репресии, како можеме да разбереме дека комунистичката идеја задржува толку многу следбеници меѓу нив? Како можеме да објасниме дека Полска, „непријателската нација“ на чии многу сурови судски процеси нè потсетува Анджеј Пачковски, неколку години по имплозијата на советскиот блок, на најдемократски начин во светот избра за претседател и парламентарно мнозинство од неокомунисти?
На крајот, што можеме да кажеме за системскиот менталитет кој ги излекува настаните од времето и просторот? За главниот уредник на книгата, комунистичката идеологија мора секогаш и секаде да биде единствено одговорна за монотониот терор. Противник на лепени резимеа, Жан-Луј Марголин укажува на важноста на конфучијанската традиција во комунистичките земји во Азија, освен Камбоџа, и ја нагласува нејзината специфична улога во нивната понова историја, вклучително и во нејзините најтрагични аспекти. Паскал Фонтен, во однос на Куба, можеше да потсети на регионалната традиција на каудилизам што Франсоа Масперо совршено ја истакна во однос на Фидел Кастро. Со која лудост можеме на крајот да ги вклучиме во истата осуда никарагванските сандинисти кои демократски ја вратија својата власт и гневните лудаци на Сендеро Луминосо?
Она што очевидно недостасува е противникот. Секој комунистички експеримент е опишан како да се одвивал изолирано, отсечен од надворешниот свет.[3] Зошто Никола Верт се воздржува од спомнување на странскиот интервенционизам решен да ја задуши младата болшевичка револуција? Ако постои централен настан во историјата на Куба, тоа е обидот за десант во 1961 година на инвазивна сила инспирирана и вооружена од најмоќната нација во светот. Овој настан го објаснува, на пример, прекривањето на островот од страна на Комитетите за одбрана на револуцијата (CDR). Но, главната епизода од Заливот на свињите се споменува само за да ни се каже дека Кастро ја искористил како „изговор“ за да го забрани... списанието La Quincena!
Американската желба по секоја цена да се стави крај на сандинистичкиот експеримент, вклучително и со блокирање на пристаништата со мински полиња, не се споменува ниту еднаш. Сепак, знаеме како комбинацијата од опкружување, странска интервенција и блокада обезбедуваат плодна почва за репресивна параноја. Исклучувањето на овие фактори несомнено им дозволува на авторите да ги опишат силите на злото откривајќи ја нивната природно перверзна суштина пред светот кој строго се ограничува на улогата на ужаснат или пасивен гледач. Но, затајувањето ја поништува дијалектиката која ја формира самата структура на приказната и без која таа станува оваа „приказна раскажана од идиот, полна со звук и бес и која не значи ништо“.
Друго отсуство: човечкиот фактор. Дали после толку други треба да повториме дека комунистичките активисти се придржуваа до проект кој требаше да биде универзален и ослободителен? Тоа што овој идеал бил изопачен, не одзема ништо од мотивациите. Само тие би биле доволни за да ги одвојат од нивните нацистички противници чија јавно декларирана програма се состоеше од потчинување спрема една прогласена супериорна „раса“ на цели народи кои се сметаа за инфериорни и осудени на ропство кога не беа осудени на истребување. Нацизам прифатлив за човештвото не може да се замисли: постои контрадикција во термините.
Дури и застрашувачкиот број на жртви акумулиран од изопачувањето на комунистичкиот идеал не може да ја укине надежта што ја донесе низ целиот свет. Без сомнение, историјата на Комунистичката Интернационала има свои темни поглавја, но нејзиното сведување на резимето дадено од Стефан Куртоа и Жан-Луј Пане е карикатура. Има повеќе вистина во „уличните продавачи на револуцијата“ кај Андре Малро, Артур Кестлер или дури и Јан Валтин отколку на овие страници кои би сакале да ги заклучат во улогата на машини за убивање, но нема да ги спречат да патуваат долго време во имагинацијата на луѓето.
Историската и дефинитивна санкција на нацизмот беше неговиот пораз: таканаречените надлуѓе беа разоружани и испратени дома. Честа и иднината на комунизмот се активисти како Артур Лондон кој, откако го посвети својот живот на дарежлива кауза, претрпе тортура и депортација од рацете на непријателот, ја доживеа трагедијата да биде маченик од оние за кои веруваше дека се негови другари, скршен од безмилосна машина, а сепак излегувајќи верен на идеалот на својата младост.
Бремето на сегашноста
Што се однесува до Црната книга на капитализмот, таа се пишува секој ден пред нашите очи и во нашите животи. Населението свиткано под диктатурата на финансиските пазари; катастрофална невработеност; племенските војни започнаа цинично да ја преземат контролата, преку локалните марионети, врз подземните богатства; економски диктати наметнати од меѓународни институции кои, со драстично намалување на јавната потрошувачка за здравство, предизвикуваат пад на животниот век; безброј мигранти осудени на егзил за да избегаат од очајна состојба... И ако секој систем мора да се оценува според бројот на неговите невини жртви, каква вина сносат 40 000 деца кои, според УНИЦЕФ, умираат секој ден од неухранетост во Третиот свет?
Човечката несреќа заслужува подобро од скандалозна книга. Надежта за нејзино санирање бара повеќе од пропагандна операција.
Фусноти
[1] Она што беше познато како Стела на слободата или Обелиск на револуционерните мислители, е демонтирано за да биде повторно инсталирано за неколку месеци како споменик на династијата Романов. Овој историски симболичен чин беше извршен на 2 јули 2013 год. целосно ненајавено. Обелискот беше една од најинтересните историски и идеолошки статуи поради имињата што ги имаше на статуата. Ова не беше само случај на Маркс, Енгелс, Ленин. Тоа беше (изгледа) првиот револуционерен споменик што беше отворен по револуцијата во 1917 година и, во недогматски дух, ги вклучуваше имињата на анархистите, реформистичките социјалисти, па дури и она на Томас Мор. Тоа беше најмалку советски од сите споменици (ако се зборува за советски во сталинистичка, бирократска и догматска смисла) и, сигурно, најрадикален. Намерата на оние кои го водеа шоуто во Русија за време на третиот мандат на Путин да се свртат кон политика на национална, протомонархистичка и клерикалистичка реакција не можеше да биде појасна.
[2] Историчарот специјализиран за СССР Жан-Жак Мари го осуди фактот дека оваа споредба се заснова на лажен цитат од Сталин: „На страница 19 од Црната книга на комунизмот, Стефан Куртоа пишува: „Официјалниот збор на Сталин [...] беше да ги истреби кулаците како класа.“ Стефан Куртоа го заменува „ликвидации кулачества“ со „истребления кулачества“ и се потпира на овој изменет цитат за да тврди: овде „геноцидот на „класата“ се придружува на геноцидот на „расата““. Затоа, „комунизмот“ преку Сталин и нацизмот се близнаци бидејќи едната идеологија се обидува да истреби општествена класа, а другата раса. Жално е што Стефан Куртоа за да го поддржи ова тврдење започнува со мешање на формулата на Сталин. Наводниците и зборот „официјален“ не менуваат ништо.“ Како аргумент од уште посилна причина, според Жан-Жак Мари, не може да има класен геноцид. Ленин всушност многу пати ја повторил својата спротивна желба, особено на 9 јули 1919 година, „неуморно да се бори против оваа дрска идеја (...) дека работниците се способни да го победат капитализмот и буржоаскиот поредок без да научат ништо од буржоаските специјалисти“ (имено офицери, лекари, инженери, научници итн.) „без да ги користат, без да одат низ долгата „работна школа“ покрај нив“. Авторите на Црната книга на комунизмот би можеле на овој аргумент да контра-аргументираат со Лениновата наредба за бесење (11 август 1918), но треба да им се реплицира дека оваа Ленинова наредба била издадена како одговор на бунтот на кулаците во регионот на Пенза. Додатно може да им се реплицира со изјавата на Ленин дадена во контекст на Новата економска политика од 1921 година: „Дали не е опасно да се покануваат капиталисти, не значи ли тоа дека развиваме капитализам? – Да, тоа значи дека развиваме капитализам, но тоа не е опасно, затоа што власта останува во рацете на работниците и селаните, додека сопственоста на спахиите и капиталистите не се реставрира.“ (Ленин, Дела, том 34, Скопје, 1983, стр. 134)
[3] Иако Црнатa книга на анти-комунизмот (Editions Delga, 316 рр., 2017) е наменета само да биде делумен придонес - за таква тема би биле потребни неколку библиотеки - таа јасно открива што антикомунизмот и антисоветизмот веќе го чинеа човештвото, општествениот напредок, мирот, интелигенцијата и демократијата; таа покажува дека претстојат најсериозни последици од антикомунизмот и дека тие се закануваат на самиот опстанок на човештвото, загрозено со смрт и/или деградација од капиталистичкиот систем сè повеќе склон да ги жртвува условите за фундаментално постоење на луѓето во лов за максимална добивка. Види исто Иван Бабановски, Југославија како објект на специјалната војна, Млад Борец, Скопје, 1982 год. во која се изложени хибридните елементи на странската и внатрешната реакција коишто се служеле со најрационални видови на субверзија и терор во послевоена Југославија.