Првпат објавено: Jean-Paul Sartre, «Élections, piège à cons», Les temps modernes n° 318, janvier 1973
Превод: Томислав Захов, од француски
Онлајн верзија: октомври 2021
Во 1789 година, се воспоставил изборен цензус: тоа значи дека правото на глас било дадено не на народот, туку на нивните недвижности, на буржоаската сопственост, која секако гласала за себеси. Тој систем беше длабоко неправеден, бидејќи го исклучил поголемиот дел од француското население, но сепак тој не бил апсурден. Се разбира, гласачите гласале индивидуално и во тајност. Ова било со цел да се разделат едни од други и да се дозволи само надворешна врска меѓу нивните гласови. Но, тие гласачи беа сопственици, значи веќе изолирани преку сопственоста, која се споила со нив и со нејзината материјална непропустливост одбиваше сè, вклучително и народот. Гласачките ливчиња беа дискретни збирови што одразуваа само одвојување на гласачите. Имало надеж дека кога ќе се пребројат гласовите, тие ќе го откријат заедничкиот интерес на мнозинството, односно нивниот класен интерес. Скоро во исто време, Уставотворното национално собрание го усвоило законот на Ле Шапелие, чија наводна цел била да стави крај на корпорациите, но кој, освен тоа забранувал секакво обединување на работниците против нивните работодавачи. Така, на несопствениците, пасивните граѓани кои не само што немале никаков пристап до индиректна демократија, со други зборови, до правото на глас што богатите го користеа за да ја изберат својата влада, но исто така им беше ускратено правото да се организираат и да остваруваат народна или директна демократија, единствено соодветна форма на демократија за нив, бидејќи не беа разделени едни од други според нивната сопственост.
Четири години подоцна, кога Конвентот го укина изборниот цензус и воведе општо право на глас, законот на Ле Шапелие остана во сила, така што работниците, еднаш засекогаш лишени од директна демократија, требале да гласаат како сопственици, без да поседуваат ништо, а многубројните народни групирања станале нелегални, останувајќи легитимни. Она што се појави како опозиција на собранијата избрани со општо право на глас, прво во 1794 година, потоа за време на Втората република во 1848 година, и последен пат во самиот почеток на Третата република во 1870 година, беа спонтани иако понекогаш многу големи собири на она што може само да се нарече обични класи, или народот. Ова е евидентно особено во 1848 година, кога на Претставничкиот дом, избран со неодамна вратеното општо право на глас, му се спротивстави работничката власт, формирана на улиците и во националните работилници. Исходот е добро познат: во мај-јуни 1848 година, легалноста ја масакрираше легитимноста. Преместеното од Бордо во Версај наполно законско Национално собрание требаше само да го повтори тој пример спрема легитимната Париска Комуна.
На крајот на минатиот век и почетокот на дваесеттиот век, се чинеше дека работите се сменија – работниците имаа право да штрајкуваат, синдикалните организации беа толерирани. Но, претседателите на Советот, законодавците, не ги толерирале наизменичните удари од страна на народната власт. Особено Клемансо стана познат како штрајкбрехер. Сите беа опседнати со страв од двете сили. Сите, опседнати со стравот од двете сили, го отфрлија соживотот на легитимната власт, родена овде и таму од реалното единство на народните сили, со лажно неделивата власт којашто тие ја практикуваа и којашто реално се потпираше на бесконечно широката дисперзија на гласачите. Всушност, тие паднаа во контрадикција што можеше да се реши само со граѓанска војна, бидејќи функцијата на граѓанска војна беше да ја смири оваа контрадикција.
Кога гласаме утре, ние уште веднаш ќе ја замениме легалната власт со легитимна власт. Првата со својата точност и привидно совршена јасност ги атомизира гласачите во името на општото право на глас. Втората е сè уште во зародиш, дифузна и нејасна за самата себеси: засега таа не се разликува од широкото ослободително и антихиерархиско движење, кое се шири насекаде, но кое сè уште не е организирано. Сите гласачи прават дел од најразлични групи. Но, за гласачките кутии тие не се членови на оваа или онаа група, туку граѓани. Изолираното гласачко место, поставено во школската или општинската сала, е симбол на сите предавства што поединецот може да ги направи против групите на кои тој припаѓа. На секого таа му вели: „Никој не може да те види, зависиш само од себе; ќе бидеш целосно изолиран кога ќе ја донесеш својата одлука, а потоа ќе можеш да ја скриеш или да лажеш за неа.“ Ништо повеќе не е потребно за да се трансформираат сите гласачи што влегуваат во таа сала во потенцијални предавници еден спрема друг. Недовербата го зголемува растојанието што ги дели. И ако ние сакаме да се бориме против атомизацијата, прво треба да се обидеме да ја разбереме.
Луѓето не се раѓаат изолирани: тие се раѓаат во семејство што ги формира во текот на нивните први години. Потоа тие ќе припаѓаат на различни социо-професионални заедници и самите ќе основаат семејство. Тие се атомизираат кога големите општествени сили – работните услови под капиталистичкиот режим, приватната сопственост, институциите и така натаму – прават притисок врз групите во кои припаѓаат, ги разбиваат и ги сведуваат на единиците што наводно ги сочинуваат. Армијата, на пример, да се послужам само со еден пример за институција, никогаш не ја разгледува конкретната личност на регрутот, која може да се разбере единствено на основата на неговото припаѓање кон некаква постоечка група. Војската гледа во него само маж, т.е. војник, едно апстрактно битие што се дефинира преку должностите и малкуте права што ги претставуваат неговите односи со воената власт. Тој „војник“, каков што регрутот не е, но на којшто воената служба се надева да го сведе, е друг во себеси, освен себеси, и идентично друг спрема останатите регрути. Всушност, идентичноста ги разделува, бидејќи за секој од нив таа го претставува неговиот однапред воспоставен општ однос со армијата. Така завреме на обуката, секој е различен од себеси и истовремено идентичен со сите Други, кои се други на себеси. Тој не може да има вистински односи со своите другари, освен ако за време на оброците или навечер кога се во касарната тие заедно го отфрлат својот идентитет на војници. Сепак, толку често употребуваниот збор „атомизација“ не ја открива вистинската состојба на луѓето кои се расфрлани и отуѓени од институциите. Тие не можат да бидат сведени до апсолутна осаменост на атомот, иако се прават обиди нивните конкретни односи да бидат заменети со прости надворешни врски. Тие не можат да бидат исклучени од целиот општествен живот: војникот се качува во автобус, купува весник, гласа. Сето ова претпоставува дека тој се „социјализира“ со другите. Всушност, заедниците се однесуваат со него како со член на инертна серија – таа на купувачите на весници, на гледачите на телевизија итн. Така тој станува во суштина идентичен со сите други членови, разликувајќи се од нив само по својот сериски број. Ние ќе го определиме како „сериjализиран“. Серијализацијата може да се пронајде во практико-инертниот сектор,[1] каде што материјата посредува меѓу луѓето до таа мера што луѓето посредуваат помеѓу материјалните предмети. (На пример, штом еден човек го земе воланот на својот автомобил, тој е само еден од многуте други возачи и, поради тоа, помага да се намали неговата брзина, како и на сите други, што е токму спротивното на она што тој го посакува, бидејќи сака да го владее сопствениот автомобил.)
Од тој момент, во мене се раѓа асоцијативната мисла, којашто не е моја сопствена мисла, туку на Другиот којшто сум јас, како и на сите останати Други; треба да ја наречеме мислата на немоќта, затоа што јас ја создавам до степен што сум Друг, непријател на самиот себеси и на Другите, и затоа што го носам Другиот насекаде со себеси. Да го земеме случајот со бизнис каде што немало штрајк дваесет или триесет години, но каде што куповната моќ на работникот постојано опаѓа поради „високите трошоци за живот“. Секој работник започнува да размислува за синдикално организирање. Но, дваесетгодишниот „социјален мир“ постепено воспостави асоцијативни односи меѓу работниците. Секој штрајк – дури и да го има само за дваесет и четири часа – ќе бара прегрупирање на тие луѓе. Во тој момент асоцијативното размислување – што ги раздвојува – енергично се спротивставува на првите знаци на групно размислување. Асоцијативното размислување ќе има неколку форми: ќе биде расистичко („Работниците имигранти нема да бидат со нас“), сексистичко („Жените не би нè разбрале“), непријателски настроено кон другите категории на општество („Ситните пазарџии не би ни помогнале повеќе отколку што би ни помогнале луѓето од селото“), недоверливо („Човекот во моја близина е Друг, затоа не знам како тој би реагирал“), итн. Сите сепаратистички аргументи не го претставуваат размислувањето на самите работници, туку размислувањето на Другите кои тие станаа и кои сакаат да го задржат својот идентитет и дистанцираност. Доколку прегрупирањето успешно се оствари, нема да остане трага од оваа песимистичка идеологија. Нејзината единствена функција беше да го оправда одржувањето на асоцијативниот ред и импотенцијата што делумно беше толерирана и делумно прифатена.
Општото право на глас е институција, и затоа една заедница што ги атомизира или серијализира конкретните луѓе, се однесува со нив како со апстрактни битија, граѓани, кои се дефинирани преку низа политички права и должности, т.е. според нивниот однос кон Државата и нејзините институции. Државата ги прави граѓани со тоа што им дава, на пример, право да гласаат еднаш на секои четири години, под услов тие да исполнуваат некои сосема општи барања – да бидат Французи, да бидат над 21 година – што во реалноста сосема не карактеризираат никој од нив.
Од таа гледна точка, сите граѓани, независно од тоа дали се родени во Перпињан или во Лил, се апсолутно идентични на истиот начин, како и војниците во армијата – никој не се интересира за нивните конкретни проблеми, произлезени од нивните семејства или од социо-професионални групи. Од нивната апстрактна осаменост и одделеност се појавуваат групи или партии коишто ги бараат нивните гласови. Кажано им е дека ќе ја делегираат својата власт на една или на неколку политички групи. Но, за да ја „делегираат својата власт“, потребно е серијата, формирана од институцијата на гласање, да поседува барем честичка од неа. Сега, идентичните, исфабрикувани од законот граѓани, разоружани и разделени од меѓусебната недоверба, измамени, но свесни за сопствената немоќ, не можат, додека го имаат својот статус на серија, да ја формираат таа суверена група, за којашто ни е кажано, дека е извор на целата власт – Народот. Бидејќи, како што видовме, општото право на глас им беше дадено само за да бидат атомизирани и да бидат спречени да формираат групи.
Единствено партиите, кои првобитно беа групи – впрочем повеќе или помалку бирократизирани и серијализирани – може да се смета дека поседуваат честичка од власта. Во таа смисла, класичната формула треба да се обрне и кога една партија вели „Изберете ме мене!“, од тоа не следи дека гласачите ќе ѝ ја делегираат својата власт, туку дека гласачите, откажувајќи се од обединување во група за да ја добијат власта, ќе назначат една или повеќе од веќе формираните политички заедници, со цел да ја прошират власта, којашто веќе ја имаат, до национални граници. Ниту една партија нема да може да ја претставува серијата од граѓани, бидејќи партијата ја црпи својата власт од самата себе, односно, од својата заедничка структура; серијата на немоќта во никој случај не може да ѝ делегира честичка од власта. Токму обратното, партијата, која и да е, ја користи својата власт за да влијае врз серијата, барајќи ги нејзините гласови; власта на партијата врз серијализираните граѓани е ограничена единствено од власта на сите други партии, земени заедно.
Со еден збор, кога гласам, јас се откажувам од сопствената власт – т.е. од можноста секој да образува заедно со сите останати една суверена група, за која ќе нема потреба од претставници – и потврдувам, дека ние, гласачите, сме секогаш различни од нас самите и дека никој од нас при никакви околности не може да ја напушти асоцијативноста на групата освен преку посредници. Бидејќи серијализираниот граѓанин да гласа несомнено значи да даде поддршка за некоја партија. Но, тоа е уште повеќе да се гласа заради гласање, како што вели Марк Кравец; односно да гласаме за политичката институција која нè држи во состојба на немоќна серијализација.
Ова го видовме во јуни 1968 година, кога Де Гол побара од народот на Франција, кој се крена и формираше групи, да стане на нозе и организирано да гласа – со други зборови, повторно да си легне на брашното и да се повлече во асоцијативност.[2] Неинституционалните групи се распуштија, а гласачите, идентични и разделени, гласаа за Сојузот на демократите за Република, партија којашто вети дека ќе ги заштити од aкциите на групите на кои самите гласачи припаѓале неколку дена порано. Го гледаме пак истото денес кога тој бара три месеци социјален мир за да не ги вознемирува гласачите, но всушност за да бидат можни избори. Зашто тие веќе нема да бидат можни, ако петнаесет милиони посветени штрајкувачи, подучени од искуството од 1968 година, одбија да гласаат и продолжеа со директна акција. Гласачот треба да остане соборен и да биде импресиониран од сопствената немоќ; така, тој ќе избере партии, коишто ќе ја практикуваат својата власт, а не неговата. На тој начин, секој, ограничен од своето право на глас, исто како што сопственикот е ограничен од својата сопственост, ќе ги избере своите господари за четири години, без да разбере дека таканареченото право на глас е забрана за обединување со другите за практично решавање на вистинските проблеми.
Методот на гласање, секогаш избран од групите во Собранието и никогаш од гласачите, само ги влошува работите. Пропорционалната застапеност не ги спасува гласачите од асоцијативност, но барем ги искористува сите гласови. Собранието точно ја даде вистинската слика на политичка Франција, со други зборови, серијализирана Франција, бидејќи партиите беа пропорционално претставени, по бројот на гласови што секоја партија ги доби. Обратно, нашата застапеност се инспирира од спротивен принцип – кој, како што со право забележал еден новинар, е 49%=0. Ако во вториот круг во еден изборен округ кандидатите на Сојузот на демократите за Република добијат 50% од гласовите, сите тие се избрани. 49-те проценти на опозицијата се сведени на ништо: тоа одговара приближно на половината од населението, кое нема право да биде застапено.
Нека во рамките на тој систем земеме еден гласач, кој во 1968 година гласал за Француската комунистичка партија, чиишто кандидати не беа избрани. Да претпоставиме дека тој ќе гласа за Француската комунистичка партија и во 1973 година. Ако резултатите бидат различни од 1968 година, тоа нема да зависи од него, бидејќи и во двата случаи тој гласал за исти кандидати. За да биде корисен неговиот глас, треба одреден број од гласачите кои гласале за тогашното мнозинство во 1968 година, изморени, да се одвојат од него и да гласаат за левицата. Но, прво, не е работа на нашиот човек да ги убеди, освен тоа, тие веројатно припаѓаат на една сосема различна општествена средина и тој воопшто не ги познава. Сè се одвива на друго место и на поинаков начин: преку пропагандата на партиите и органите на печатот. На гласачот – приврзаник на Француската комунистичка партија, не му останува ништо друго освен да гласа, и тоа е сè што се бара од него – тој ќе гласа, но нема да учествува во акциите што имаат за цел да ја изменат смислата на неговиот глас. Освен тоа, повеќето од оние чие мислење би можело да биде променето, се непријателски настроени кон Сојузот на демократите за Република, но длабоко во себе се антикомунисти: тие попрво би избрале „реформатори“, кои на тој начин ќе станат господари на ситуацијата. Малку веројатно е тогаш тие да се приклучат на левицата; затоа тие ќе ја дадат својата поддршка на Сојузот на демократите за Република која, како и тие, сака да го одржи капиталистичкиот режим. Алијансата на Сојузот на демократите за Република и на реформаторите, ете тоа е објективната смисла на гласот на комунистот-избирач: неговиот глас навистина е неопходен за да може Француската комунистичка партија да ги задржи своите гласови и дури да ги зголеми, со што ќе го намали бројот на избрани кандидати од мнозинството и ќе ги принуди да се фрлат во прегратките на реформаторите. Нема што да се каже во случајот, ако ги прифатиме правилата на оваа игра за глупаци.
Но, доколку нашиот избирач е самиот себеси, т.е. конкретен човек, резултатот, којшто тој ќе го примени во својата особина на идентичен Друг, воопшто нема да го задоволи. Неговите класни интереси и неговите индивидуални карактеристики се совпаѓаат и го тераат да избере левичарско мнозинство. Но, тој ќе помогне да се испрати во Националното собрание мнозинство од десницата и од центарот, каде што најважната партија одново ќе биде Сојузот на демократите за Република. Така што кога овој човек ќе го пушти своето гласачко ливче во кутијата, другите ливчиња ќе ѝ дадат значење различно од она што овој гласач сакал да ѝ го даде: тука одново доаѓаме до истото асоцијативно делување, коешто го откривме во практико-инертниот сектор.
Можеме да одиме уште подалеку. Бидејќи со гласање јас ја потврдувам својата институционализирана немоќ, воспоставеното мнозинство не се двоуми да го исече, дотера и манипулира избирачкото тело во корист на селата и градовите кои „гласаат на вистински начин“ – на сметка на предградијата и оддалечените региони кои „гласаат на погрешен начин“. Со тоа се менува дури и асоцијативноста на електоратот. Да беше совршен, еден глас ќе беше еднаков на кој било друг. Но, во реалноста, потребни се 120.000 гласови за да се избере комунистички пратеник, додека само 30.000 можат да испратат кандидат на Сојузот на демократите за Република во Националното собрание. Еден мнозински гласач вреди четири гласачи на Комунистичката партија. Поентата е дека мнозинскиот избирач го дава својот глас против она што ние би требало да го наречеме супер-мнозинство, што значи мнозинство кое има намера да остане присутно со други средства освен обичната асоцијативност на гласовите.
Зошто ќе гласам? Бидејќи бев убеден дека единственото политичко дејствие во мојот живот се состои во тоа да го пуштам гласачкото ливче во кутијата еднаш на секои четири години? Но, тоа е точно обратното од дејствието. Јас само ја откривам мојата немоќ и се покорувам на власта на една партија. Освен тоа, јас имам глас, чијашто вредност се менува во зависност од тоа дали јас се покорувам на оваа или онаа партија. Затоа, мнозинството во идното Национално собрание ќе се заснова само на коалиција, а одлуките, што ќе ги носи, ќе бидат компромиси, кои во никој случај нема да ги одразуваат желбите изразени преку моето гласање. Во 1959 година мнозинството гласаше за Гај Моле, бидејќи тој тврдеше дека може да склучи мир во Алжир порано од било кој друг. Социјалистичката влада, која дојде на власт, одлучи да ја засили војната, и ова предизвика многу гласачи да ја напуштат серијата – која никогаш не знае за кого или за што таа гласа – и да се приклучат на тајни акциони групи. Ова беше она што тие требаше да го направат многу порано, но всушност неверојатниот резултат на нивните гласови беше она што ја разоткри немоќта на општото право на глас.
Всушност, сè е сосема јасно ако размислиме добро околу индиректната демократија и ќе дојдеме до заклучокот дека таа е една измама. Се тврди дека избраното Национално собрание најдобро го одразува јавното мислење. Но, не постои друго јавно мислење, освен асоцијативното. Глупоста на мас-медиумите, изјавите на владата, пристрасниот и нецелосниот начин, на којшто весниците известуваат за настаните, сето ова нè достигнува во нашата асоцијативна осаменост и нè преоптоварува со скаменети идеи, формирани од она што ние мислиме дека другите го мислат. Длабоко во нас несомнено има барања и протести, но бидејќи другите не одговараат на нив, тие венеат и нè оставаат со „столчен дух“ и чувство на фрустрација. Така, кога сме повикани да гласаме, јас, Другиот, ја имам главата исполнета со скаменети идеи што печатот или телевизијата ми ги натрупаа. Тие се асоцијативни идеи што се изразуваат преку мојот глас, но тие не се мои идеи. Системот од институциите на буржоаската демократија ме раздвојува: тоа сум јас и сите Други, за коишто ми кажуваат дека сум (Французин, војник, работник, даночен обврзник, граѓанин и така натаму). Ова разделување нè тера да живееме во состојба којашто психијатрите ја нарекуваат вечна криза на идентитетот. На крајот на краиштата, кој сум јас? Некој Друг идентичен со сите други, опфатен од мисли за немоќ, кои се појавуваат насекаде, но не се мислат никаде, или тоа сум јас самиот? А кој гласа? Таму повеќе јас не можам да се препознам.
Има некои луѓе кои ќе гласаат, велат тие, „само за да ги сменат старите измамници со нови“, што значи дека, како што тие го сфаќаат тоа, соборувањето на мнозинството на Сојузот на демократите за Република има апсолутен приоритет. И јас можам да разберам дека би било убаво да се исфрлат овие сомнителни политичари. Но, дали некој размислил за фактот дека за да се соборат, треба да се заменат со друго мнозинство што ќе ги задржи истите изборни принципи?
Сојузот на демократите за Република, реформаторите и левицата се во конкуренција. Овие партии стојат на заеднички терен кој се состои од индиректна застапеност, нивната хиерархиска моќ и немоќта на граѓаните, со други зборови, „буржоаскиот систем“. Сепак, тоа треба да нè натера на размислување дека Комунистичката партија, која тврди дека е револуционерна, од почетокот на мирниот соживот, се сведе на барање власт на буржоаски начин со прифаќање на институцијата на буржоаско право на глас. Се работи за тоа кој може најдобро да ја постави над граѓаните. Сојузот на демократите за Република зборува за поредок и социјален мир, а Комунистичката партија се обидува да ги натера луѓето да ја заборават нејзината револуционерна слика. Во моментов, комунистите успеваат многу добро во ова, со силна помош на социјалистите, па ако комунистите ја преземат власта поради нашите гласови, тие ќе ја одложат револуцијата на неодредено време и ќе станат најстабилна од сите други изборни партии. Дали има толку многу предност во промената? Во секој случај, револуцијата ќе биде удавена во гласачките кутии – што не изненадува, бидејќи тие беа направени за таа цел.
Сепак, некои луѓе се обидуваат да бидат макијавелисти, со други зборови, се обидуваат да ги искористат своите гласови за да добијат резултат што не е асоцијативен. Тие имаат за цел да испратат мнозинство на левицата во Националното собрание со надеж дека ќе го принудат Помпиду да стави крај на преправањето – односно, да го распушти Претставничкиот дом, да нè принуди во активна борба, класа против класа или поточно група против група, можеби во граѓанска војна. Каква чудесна идеја – да нè серијализира, во согласност со желбите на непријателот, така што тој ќе реагира со насилство и ќе нè принуди да се здружиме. А, тоа е погрешна идеја. За да некој биде макијавелист, мора да се справи со непобитните факти чиј ефект е предвидлив. Тоа не е случај овде: не може со сигурност да се предвидат последиците од серијализираното гласање. Она што може да се предвиди е дека Сојузот на демократите за Република ќе загуби пратенички места, а левицата и реформаторите ќе добијат места. Ништо друго не е доволно веројатно за да засноваме една стратегија на тоа. Има само еден знак: анкета направена од францускиот Институт за јавно мислење и објавена во „Франс-Соар“ на 4 декември 1972 година, која покажа 45 проценти за левицата, 40 проценти за Сојузот на демократи за Република и 15 проценти за реформаторите. Исто така, таа откри еден интересен факт: има многу повеќе гласови за левицата отколку што има луѓе кои се убедени дека оваа коалиција меѓу комунистичката и социјалистичката партија ќе победи. Затоа – и секогаш земајќи ја предвид грешноста на анкетите – многу луѓе се чини дека претпочитаат да гласаат за левицата, но очигледно се чувствуваат сигурни дека таа нема да го добие мнозинството гласови. И има уште повеќе луѓе за кои елиминацијата на Сојузот на демократите за Република е најважното нешто, но кои не се особено желни да ја заменат оваа партија со левицата.
Додека ги пишувам овие забелешки на 5 јануари 1973 година, сметам дека најверојатно Сојузот на демократите за Република и реформаторите ќе имаат мнозинство. Ако е така, Помпиду нема да го распушти Собранието; лажгото ќе претпочита да се снајде со реформаторите. Мнозинската партија ќе стане донекаде еластична, ќе има помалку скандали – односно, владата ќе ги прави така што тие ќе бидат потешко да се откријат – и Жан-Жак Серван-Шрајбер и Лекане ќе влезат во владата. Тоа е сè. Затоа, макијавелизмот ќе се сврти против малите макијавелисти.
Ако сакаат да се вратат на директната демократија, демократијата на луѓе што се борат против системот, на индивидуалните луѓе кои се борат против асоцијативноста што ги трансформира во предмети, зошто да не започнат овде? Да се гласа или да не се гласа е едно и исто нешто. И навистина, да се воздржува всушност одново означува потврдување на новото мнозинство, какво и да е тоа. Што и да правиме во врска со него, нема да направиме ништо ако не се бориме истовремено – а тоа значи да започнеме уште денес – против системот на индиректна демократија, кој намерно нè сведува на немоќ. Ние мора да се обидеме, секој според своите ресурси, да го организираме огромното антихиерархиско движење кое се бори против институциите насекаде.
Забелешка на преведувачот
[1] Во егзистенцијалистичката филозофија на Сартр терминот „практико-интертен сектор“ го има следното значење: област на практични активности и материјални структури научени или наследени од претходните генерации, кои имаат ефект на ограничување или поништување на вистинската слобода на делување.
[2] Терминот е даден од Сартр и означува ансамбл на поединци кои немаат ништо повеќе заедничко од она што го прават во моментот, како што се луѓето што стојат во ред да одат во кино. Спротивно на групата, поединците во серијата се отуѓуваат еден од друг. Клучен концепт во неговиот magnum opus "Critique de la Raison Dialectique" (1960), асоцијативноста означува состојба на работи којашто политиката треба да се обиде да ја надмине.