Напишано: 1969
Извор: Arhiva Praxisa
Превод: Здравко Савески, од хрватски јазик
Техничка обработка: Здравко Савески
Онлајн верзија: декември 2007
Дали мора филозофијата секогаш да се пишува само во облик на расправи во кои сé систематски се експлицира, аргументира и илустрира? Не се јави ли филозофијата веќе и во облик на епски спевови, романи, приказни и драми, во облик на стихови во проза, дијалози, писма и патеписи? Не се покажа ли дека филозофијата може успешно да се изрази и во облик на тези (Фоербах, Маркс), па дури и проповеди и заповеди (Ниче)? Не треба ли да се направи обид нешто да се каже и исклучиво во облик на прашања? Не е ли прашањето – „прашањето“ (храна) на мислата? Не се токму „филозофијата“ и „револуцијата“ оние што сé останато го доведуваа во прашање, па и самите би морале да ја поднесат острицата на секое прашање?
Дали филозофијата е мисла на бидувањето или таа е мисла на револуцијата? Ако филозофијата е мисла на бидувањето, дали таа е мисла која го мисли бидувањето или таа е мисла која и со која мисли бидувањето? Ако филозофијата е мисла која го мисли бидувањето, дали таа мисла е утврдување на она што е, потрага по она што може да биде или пропишување на она што мора да се случи? Дали нејзиниот позив е да го жигоса она што е штетно, да го велича она што е корисно, да го покажува патот кон она што е пожелно, да го зацврсти верувањето во она што е достижно, да ја подига надежта во она што не е изгубено, да поттикнува на она што е опасно? Дали таа е сосед или туѓинец на бидувањето, негов пастир или ловец, негов сејач или косач, негов ложач или логор, негов пророк, или порок? Дали таа е од сето тоа малку или не е ништо, туку само строга и неумолива мисла, која мислејќи го бидувањето во неговата суштина сите тие сликовити описи ги отфрла како детска облека која не прилегаат на нејзината сериозност, па на сите прашања која е и што е самоуверено одговара дека тоа е таа самата, мисла на бидувањето, лично и без понатамошни додатоци?
Ако бидувањето е она што го мисли филозофската мисла, што е од мислата мисленото бидување? Ако воопшто не е „што“, како тогаш тоа е? Дали тоа е без оглед на тоа дали некој го мисли? И дали тоа е без оглед на тоа како е мислено? Го доживува ли тоа ова мислење како удопство или како неудопство, како обогатување или како осиромашување, како извишување или како понижување, како довршување или како осквернавење? И’ се потсмевнува ли тоа рамнодушно на таа мисла што настојува околу него, не увидувајќи дека секој труд и’ е залуден? Или можеби самото бидување се стреми кон мислата чувствувајќи дека без неа останува нецелосно и недоволно, безимено и безгласно?
Ако филозофијата е мисла која го мисли бидувањето, дали може таа истовремено да биде мисла која ја мисли бидувањето? Не е ли човекот-филозоф оној кој филозофирајќи размислува за бидувањето? Не е човекот едно посебно бидување, а филозофијата една од неговите најспецијални дејности? Или можеби човекот, мислејќи го бидувањето, не мисли како едно посебно бидување што бидува на еден од можните начини на бидување, туку како она бидување што се наоѓа во исклучителен однос кон бидувањето, па во себе ги сумира сите облици на бидување? И дали филозофијата е една помеѓу многуте мисли човекови, или таа е мислата која тој како човек ја мисли, мисла со која бидувањето разговара со себе?
Ако филозофијата е мисла на бидувањето, дали може таа да биде и мисла на револуцијата? Не е ли револуцијата еден посебен општествен феномен, кој може да биде предмет на историјата, социологијата, политикологијата, но никако не и на филозофијата? Не зачекорува ли филозофот не само во подрачјето на социологијата и политикологијата, туку и директно во политиката и политиканството, ако се обидува да каже нешто за револуцијата? Зарем е баш случајно што поимот револуција не доби право на граѓанство во солидните стручни филозофски речници и енциклопедии? Дали филозофот како филозоф (а не да речеме како граѓанин) може на кој било начин да се интересира за револуцијата? Или можеби револуцијата сепак е така важен посебен феномен што филозофијата, покрај многуте други интересни и важни општествени феномени, треба да и’ посвети барем некакво внимание и на овој толку величан и куден, толку возбудлив и стравотен? Уште повеќе, не е ли револуцијата нешто што не е сосема „посебно“, нешто со што филозофот така-речи и според својата стручна обврска мора малку повеќе да се позанимава? Значи, што е револуцијата?
Дали револуцијата е секој „пуч“, секоја промена на поединците и групите на власт, или таа е само таква промена при која власта преминува од една општествена класа на друга? Дали револуцијата е секоја промена на класата на власт или тоа е само таквата промена која е пропратена со изградба на нов општествен поредок? Дали револуцијата е секоја замена на еден општествен поредок со друг или таа е само таква со која еден „понизок“ се заменува со „повисок“? Дали револуцијата е секоја замена на понизок поредок со повисок, или револуцијата во полна смисла е само воспоставувањето на едно суштински поинакво, бескласно општество, едно навистина човечко општество, во кое исчезнува самоотуѓувањето на човекот и односите помеѓу луѓето стануваат навистина човечки?
Дали револуцијата е само промена на овој или оној аспект на општествениот поредок или таа е промена на целиот општествен поредок во сите негови аспекти? Дали револуцијата е само промена на општествениот поредок или таа е промена на човекот? Дали таа е промена во оваа или онаа дејност човекова или таа е промена во целиот човек? Дали е таа секоја промена на човекот или таква со која човекот суштински се менува? Дали таа е само промена во човекот или е промена во „свемирот“, создавање на еден суштински поинаков тип бидување, слободно, творечко бидување, суштински поразлично од секое бидување кое е нечовечко, противчовечко или сè уште не сосема човечко?
Дали револуцијата е врзана за човекот или револуциите се можни и во нечовечката природа? Не треба ли големите и ненадејни промени во природата да се признаат за револуции? Нема ли со тоа револуциите „онтолошки да ги фундираме“ во историјата? Не се ли револуциите во историјата необјасниви, ако се одречат револуциите во природата? Или можеби напротив, одрекувајќи ги револуциите во нечовечката природа, го овозможуваме разбирањето на револуциите во историјата и во природата воопшто? Не е ли човекот токму како битие на револуцијата природно битие кое ја пречекорува својата гола природност? Не се ли револуциите во историјата единствените „природни“ револуции?
Но дали воопшто има револуции во историјата? Дали револуцијата е само премин од една историска состојба во друга, па е и таа, како и сето останато, во историјата, или е таа скок вон историјата, чекор во вечноста и безвременоста? Можат ли „локомотивите на историјата“ да бидат сами свои вагони? Можат ли бабиците на новото општество да помагаат при сопственото раѓање? Дали е можна револуција без одредени историски претпоставки? Дали е можна револуција и без апсолутни, аисториски мерила и без негирање на историски затекнатото? Може ли аисторичноста на револуцијата да се вклопи во историјата како апсурдна подробност, или таа е она суштинското што го овозможува историјата?
Дали револуцијата е законита појава или таа е нарушување на законитоста? Дали револуцијата е пројавување на нужноста или таа е зачекорување во царството на слободата? Дали револуцијата е реализирање на можното или е таа отворање на нови можности? Дали таа е произведување на планираното или е таа спонтано создавање на непретпоставуваното? Не е ли слободното творечко делување важна „одлика“ на револуцијата?
Дали револуциите се згуснати извадоци од општествениот прогрес или прогресот и револуцијата се принципиелно различни, како постојаното повторување на подобреното старо и слободното создавање на принципиелно новото, како контролираниот пораст на човечноста мерена во грамови и како полниот процвет на човечноста која не може да се вага? Дали се револуциите темел на секој прогрес? Дали прогресот е најдобра подготовка за револуцијата? Можат ли револуциите да се инкорпорираат во прогресот? Може ли прогресот да се приклучи кон револуцијата? Или прогресот со своите однапред утврдени цели, методи и патишта нужно се спротивставува на секоја револуционерна визија со нејзината неограниченост и отвореност кон можностите?
Дали е можна револуција без револуционерни организации? Дали е можна револуција со псевдореволуционерни организации? Не дозволува ли револуцијата само таква самоорганизација која овозможува слободно творештво на сите поединци? Не се стреми ли организацијата делувањето на сите да го потчини на општите интереси, онака како што ги сфаќаат одбраните поединци? Дали организацијата е критериум за она што е револуционерно или револуционерното дело е критериум за револуционерноста на која било организација? Дали вистинската револуција е можна само во рамките на институциите или институциите се гробници на револуцијата? Дали „одговорната“ револуција останува во пропишаните граници или секоја револуција е непоштедна критика на сè постоечко и доведување во живот на невиденото. – Дали самоуправувањето е една од целите на револуцијата или секоја револуција е само-делување и само-организирање, само-создавање и само-управување?
Страдаат ли револуциите од илузии? Или „револуционерните илузии“ се вистини од кои се плаши реакцијата? Страдаат ли револуциите од романтика? Или „револуционерната романтика“ е жива реалност од која контрареволуцијата се чувствува несигурно? Страдаат ли револуциите од склоноста кон деструкција? Или револуцијата е „деструктивна“ затоа што не сака да учествува во конструирањето и реконструирањето на експлоататорскиот поредок? – Ги јадат ли револуциите своите деца? Или можеби контрареволуциите ги јадат револуциите?
Дали смееме да зборуваме за револуциите во множина? Или е можна само една единствена револуција со голема буква „Р“? Ако се можни и „релативни“, „мали“ револуции, дали тие се нешто сосема своевидно или се тие револуции само доколку партиципираат во онаа единствено вистинска, апсолутна и тотална, со големо „Р“?
Дали значењето и смислата на револуцијата е во неа самата, или во некои подоцнежни плодови што таа треба да ги донесе, во некоја трајна состојба што таа треба да ја воспостави? Може ли револуцијата да победи? Не значи ли „победата“ на револуцијата нејзин завршеток, значи, нејзин пораз? Што може да следи по револуцијата, ако не контрареволуција? Не е ли единствената вистинска победа на револуцијата – нејзиното понатамошно продолжување? Но може ли револуцијата трајно да се продолжува? Не е ли револуцијата токму различното од она вообичаеното, што секогаш трае и се повторува постојано?
Дали револуцијата е премин од еден облик на бидување во друг, повисок, дали е таа своевиден прекин, скок, „дупка“ во бидувањето или е таа не само највисок облик на бидувањето, туку и бидувањето самото во својата потполност? Не е ли револуцијата најразвиен облик на создавање, најавтентичен облик на слободата? Не е ли таа поле на отворени можности, царство на вистински новото? Не е ли револуцијата самата „суштина“ на бидувањето, на бидувањето во својата суштина? И ако револуцијата е самото бидување, не е ли филозофијата како мисла за бидувањето со самото тоа (а не покрај тоа) мисла на револуцијата?
Дали револуцијата може без филозофијата? – Зошто да не може револуцијата без мислата за револуцијата? Не е ли револуцијата ирационална, хаотична, непосредна, не е ли мислата рационална, средена, посредувана? И’ треба ли мислата на вулканската ерупција, па била таа и ерупција на човечноста? Но зарем навистина може револуцијата без мисли? Не претпоставува ли таа свесно човечко сакање, ангажман и ризик? Не е ли таа водена од проектот на можното идно? Не е ли мисловноста внатрешен облик на вистинската спонтаност?
Дали филозофијата може без револуцијата? – Зошто да не може? Зарем и без помош на револуцијата не се разработени многу логики и методологии, гносеологии и онтологии, етики и естетики? Зарем сè и без револуцијата не се пронајдени и утврдени силни апории и антиномии, финеси и дистинкции? Не е ли таа филозофија која се здружува со револуцијата сепак некоја нова (да не кажеме новаторска), досега непозната и невообичаена? Не претставува ли таа негација на сета досегашна филозофија? Но зарем филозофијата навистина мора да биде и да остане иста? Не треба ли таа да се негира и самата себеси ако тоа е услов вистински да стане мисла? И не е ли мислата на револуцијата сепак поблиску до големите филозофии на минатото отколку псевдонеутралните школски дисциплини што високо стручно се занимаваат со апологија на постојното?
Дали мислата на револуцијата може само да мисли за револуцијата, не учествувајќи во нејзиното остварување? Дали вистинската мисла само проучува, набљудува, разгледува или таа и го руши утврденото, преживеаното, посветеното, отворајќи и создавајќи го новото и невиденото? Пократко кажано, дали вистинската филозофија е само мисла на револуцијата или таа е мисла-револуција?
Не се ли општите умувања за револуцијата пречки за конкретното оживотворување на револуцијата? Или можеби токму тие „апстрактни умувања“ се предуслов за вистинската револуционерност? Дали досегашните револуции закажуваа затоа што во нив премногу се филозофираше или затоа што во нив се задушуваше критичката мисла? Дали револуциите се кршеа под тежината на филозофските книги или под тежината на економските интереси и класните привилегии? Дали се непријатели на социјализмот оние кои ја искористуваат работничката класа или оние кои за тоа гласно зборуваат? Дали се контрареволуционери оние што живеат во велелепни палати или оние што не сакаат да им бидат дворски шутови?