Првпат објавено: New English Weekly, July 29 and September 2, 1937.
Извор: George Orwell "Spilling the Spanish Beans"
Превод: Мартин Спасовски
Техничка обработка: Здравко Савески
Онлајн верзија: септември 2009
Шпанската војна можеби создаде поголемо количество лаги од кој било друг настан од Големата војна од 1914-18, но јас искрено се сомневам, и покрај сите оние жртвувани калуѓерки кои беа силувани и распнати пред очите на репортерите на „Дејли мејл“, дали профашистичките весници се оние кои го нанесоа поголемиот дел од штетата. Напротив, токму левоориентираните весници како „Њус Хроникл“ и „Дејли Воркер“, со нивните далеку попрефинети методи на изобличување се оние кои оневозможија британската јавност да ја сфати вистинската природа на борбата.
Фактот што толку внимателно избегнуваат да го соопштат претходно споменатите весници е дека шпанската влада (вклучувајќи ја и полуавтономната каталонска влада) е далеку повеќе исплашена од револуцијата отколку од фашистите. Сега е речиси сигурно дека војната ќе заврши со некаков вид на компромис, а дури постои и причина за сомнеж дали владата, која дозволи Билбао да падне без да мрдне со прст, навистина посакува да биде победничка; но нема никакво сомнение за темелноста со која таа ги задушува сопствените револуционери. Веќе подолго време таму владее терор – насилно забранување на политички партии, задушувачка цензура врз печатот, непрекината шпионажа и масовно затворање на лица без претходно судење. Кога ја напуштив Барселона кон крајот на јуни затворите беа преполни; всушност, регуларните затвори веќе подолго време беа исполнети, а затворениците беа натрупани во испразнети продавници и во која било привремена дупка која би можела да послужи за таа цел. Но она што треба да се забележи е тоа што луѓето кои сега се во затвор не се фашисти туку револуционери; тие се таму не поради тоа што нивните ставови се премногу десничарски, туку поради тоа што се премногу левичарски. А луѓето кои се одговорни за нивното ставање таму се оние ужасни револуционери при чие спомнување Гарвин[1] се стресува до петици – комунистите.
Во меѓувреме, војната против Франко продолжува но, освен кутрите бедници кои се наоѓаат на првите борбени ровови, никој во шпанската влада не гледа на ова како на вистинска војна. Вистинската борба се одвива помеѓу револуцијата и контрареволуцијата; помеѓу работниците кои безуспешно се обидуваат да го задржат она малку што го добија во 1936 година и помеѓу либерално-комунистичкиот блок кој толку успешно им го одзема тоа од нив. Жално е што толку малку луѓе во Англија успеаја да го сфатат фактот дека комунизмот сега претставува контрареволуционерна сила; дека комунистите насекаде се во сојуз со буржоаскиот реформизам и ја користат целата нивна моќна машинерија за да ја задушат или дискредитираат секоја партија која покажува знаци на револуционерни тежнеења. Поради тоа е гротескна глетката како комунистите се напаѓаат како изопачени „црвени“ од страна на десничарските интелектуалци кои во суштина се согласуваат со нив. На пример, господинот Виндам Луис[2] треба да ги сака комунистите, барем привремено. Во Шпанија комунистичко-либералниот сојуз е речиси целосно победнички. Од сето она што работниците во Шпанија го освоија во 1936 година ништо покрупно не им остана, освен неколку колективни фарми и одредена количина земја освоени од селаните минатата година, а можно е и дури и селаните да бидат жртвувани подоцна кога веќе нема да има потреба истите да се смируваат. За да видиме како се дојде до сегашната ситуација, мора да се вратиме на причините за граѓанската војна.
Франковиот стремеж да ја освои власта се разликуваше од оној на Мусолини и Хитлер по тоа што овде се работеше за воен бунт, што може да се спореди со странска инвазија, и оттука истиот немаше масовна народна поддршка, иако Франко оттогаш се обидува да обезбеди поддршка. Неговите главни поддржувачи, покрај одредените делови на Големиот Бизнис, беа земјопоседничката аристократија и огромната, паразитска Црква. Очигледно, востание од овој вид од другата страна ќе обедини различни сили кои за други прашања не се сложуваат. Селанецот и работникот го мразат феудализмот и клерикализмот; но истото е случај и со „либералниот” буржуј кој во најмала рака не се спротивставува на некоја помодерна верзија на фашизам, барем сè додека тоа не се нарекува фашизам. „Либералниот” буржуј е изворно либерален до моментот кога неговите интереси престануваат. Тој се залага за оној степен на напредок кој се подразбира во изразот "la carrière ouverte aux talents" [кариерите отворени за талентираните]. Јасно е дека тој нема можност да се развива во едно феудално општество каде работникот и селанецот се премногу сиромашни за да купат добра, каде индустријата е оптоварена со огромни даноци за да се платат мантиите на бискупите и каде секоја профитабилна работа обично му се дава на пријателот на љубовникот на нелегитимниот син на војводата. Оттука, во пресрет на ваква бесрамна реакционерност како Франковата, на одредено време добиваме ситуација во која работникот и буржујот, во стварноста смртни непријатели, се борат еден покрај друг. Овој непријатен сојуз е познат како Популарен фронт (или, во комунистичкиот печат, за да се даде лажна демократска привлечност, Народен фронт). Тоа е комбинација со толкава виталност и која има онолку право да постои, колку што има една свиња со две глави или некоја друга грдотија [од циркусот] на Барнум и Бејли.
При секоја сериозна ситуација противречноста која е содржана во Народниот фронт мора да излезе на виделина. Дури и кога работникот и буржујот се борат заедно против фашизмот, тие не се борат за истите работи; буржујот се бори за буржоаската демократија, т.е. капитализам, работникот, онолку колку што го разбира проблемот, за социјализам. А, во раните фази на револуцијата шпанските работници разбираа многу добро за што се бореа. Во областите каде фашизмот беше победен тие не се ограничија само на протерување на фашистичките трупи надвор од градовите; тие исто така ја искористија приликата за да ја заземат земјата и фабриките и да ги воспостават основите за формирање на работничка влада по пат на локални комитети, работнички милиции, полициски сили итн. Сепак, тие направија грешка (веројатно поради тоа што повеќето од активните револуционери беа анархисти кои имаа недоверба во сè парламентаристичко) што и’ ја оставија номиналната контрола на републиканската влада. И дополнително тоа што, и покрај различните персонални промени, секоја следна влада горе-долу го имаше истиот буржоаско-реформистички карактер. На почетокот ова не делуваше дека е значајно, бидејќи владата, посебно каталонската влада, беше речиси немоќна и буржоазијата мораше да ја наведне главата или дури (ова сè уште се случуваше кога стигнав во Шпанија во декември) да се маскираат во работници. Подоцна, кога власта се измолкна од рацете на анархистите во рацете на комунистите и десното крило на социјалистите, владата ја поврати својата моќ, буржоазијата престана да се крие и повторно се воспостави, во не многу изменет облик, старата поделба на општеството на богати и сиромашни. Оттука па натаму, секој потег, освен некои кои беа диктирани од воената опасност, беше насочен кон тоа да се врати назад тоа што се направи во првите неколку месеци на револуцијата. Од многуте илустрации кои би можел да ги одберам, ќе наведам една, распуштањето на старите работнички милиции кои беа организирани врз основа на вистински демократски систем, со офицери и луѓе кои примаа иста плата организирани врз основа на целосна еднаквост, и замената на Популарната војска (уште еднаш, според комунистички жаргон, „Народната војска”), моделирана колку што е можно повеќе како регуларна буржоаска војска, со привилегирана офицерска каста, со огромни разлики во примањата итн. итн. Не е потребно да се каже дека ова е направено како резултат на воената нужност, и речиси е сигурно дека има свое влијание врз воената ефикасност, барем на краток период. Но, вистинската намера на промената беше да се удри врз егалитаризмот. Во секоја област се применуваше истата политика, што резултираше со тоа што само една година по избувнувањето на војната и револуцијата реално се создаде една стандардна буржоаска држава, дополнета со владеење на теророт за да се сочува статус квото.
Овој процес веројатно нема да отидеше толку далеку ако борбата можеше да се одвива без странско мешање. Но воената слабост на владата го направи тоа невозможно. Соочувајќи се со француските платеници, тие беа принудени да и’ се обратат за помош на Русија, а и покрај тоа што количеството на оружје што Русија го обезбеди беше многу увеличено (во моите први три месеци во Шпанија видов само еден вид руско оружје, само еден осамен пушкомитралез), самата вест за нивното доаѓање ги доведе комунистите на власт. Пред сè, руските авиони и пушки и добрите воени квалитети на Интернационалните бригади (кои не беа нужно комунистички, но кои беа под комунистичка контрола), неизмерно го зголеми комунистичката престиж. Но, уште поважно, бидејќи Русија и Мексико беа единствените кои отворено доставуваа оружје, Русите беа во позиција не само да добиваат пари за доставеното оружје, туку исто така и да ги диктираат условите. Во нивната најлоша форма, условите гласеа: „Задушете ја револуцијата или нема повеќе да добивате оружје.” Причината која обично се дава за рускиот став е дека ако Русија изгледаше дека ја помага револуцијата, Француско-советскиот пакт (и посакуваниот сојуз со Велика Британија) би бил загрозен; можеби, исто така, постоењето на изворна револуција во Шпанија би предизвикало несакан одглас во Русија. Секако, комунистите одрекуваа дека врз нив се вршело каков било притисок од страна на руската влада. Но дури и ако ова е вистина, тешко дека може да се земе како релевантно, поради тоа што за сите комунистички партии може да се рече дека се следбеници на руската политика; а сигурно е дека Шпанската комунистичка партија плус десните социјалисти кои тие ги контролираа, плус комунистичкиот печат низ целиот свет, го искористија своето огромно и секој ден сè поголемо влијание на страната на контрареволуцијата.
Во првата половина на оваа статија укажав дека вистинската борба во Шпанија, на страната на владата, се одвиваше помеѓу револуцијата и контрареволуцијата; дека владата, иако до одредена мера загрижена да не биде поразена од Франко, беше уште позагрижена да ги поништи револуционерните промени кои го придружуваа избувнувањето на војната.
Секој комунист ова би го отфрлил ова укажување како погрешно или злонамерно. Тој би ти рекол дека е апсурдно да се говори дека шпанската влада ја задушува револуцијата, бидејќи револуцијата никогаш не се ни случила; и дека наша работа сега е да го победиме фашизмот и да ја одбраниме демократијата. А во овој контекст мошне важно е да се види како функционира комунистичката антиреволуционерна пропаганда. Погрешно е да се мисли дека во Англија ова нема значење, зашто Комунистичката партија е мала и компаративно слаба. Ние брзо би ја согледале нејзината релевантност доколку Англија стапи во сојуз со СССР; или можеби дури и порано, зашто влијанието на Комунистичката партија сигурно ќе порасне – очевидно тоа расте – онолку повеќе и повеќе колку капиталистичката класа сфаќа дека доцниот комунизам ја игра нејзината игра.
Говорејќи во пошироки рамки, комунистичката пропаганда зависи од заплашувањето на луѓето со (доста вистинските) ужаси на фашизмот. Таа исто така опфаќа преправање – не многу речито, туку имплицитно – дека фашизмот нема никаква врска со капитализмот. Фашизмот е само еден вид на бесмислена изопаченост, отстапување, „масовен садизам”, такво нешто што би се случило ако одеднаш се изгуби контрола над некоја душевна болница полна со убиствени манијаци. Денешниот фашизам има таква форма што можеш да го мобилизираш јавното мислење против него, барем на одредено време, без да предизвикаш какво било револуционерно движење. Можеш да му се спротивставиш на фашизмот преку буржоаската демократија, односно преку капитализмот. Но во меѓувреме мораш да се ослободиш од проблематичното лице кое истакнува дека фашизмот и буржоаската демократија се браќа близнаци. Тоа ќе го направиш на почетокот со тоа што ќе го наречеш непрактичен визионер. Ќе му кажеш дека ги побркува работите, дека ги разбива антифашистичките сили, дека ова не е време за расфрлање со револуционерни фрази, дека во овој момент мораме да се бориме против фашизмот без премногу детално да потпрашуваме за што всушност се бориме. Подоцна, ако тој сè уште одбива да замолчи, го менуваш тонот и го нарекуваш предавник. Поточно, го нарекуваш троцкист.
А, што е тоа троцкист? Овој страшен збор – во Шпанија во овој момент можеш да бидеш фрлен во затвор и да бидеш задржан таму неограничено време, без судење, врз основа на најмала гласина дека си троцкист – е на почетокот од своето жигосување во Англија. Подоцна ќе слушнеме повеќе околу тоа. Зборот „троцкист“ (или „троцко-фашист“) обично се употребува за да означи маскиран фашист кој настапува како ултра-револуционер со цел да ги подели левоориентираните сили. Но тој збор се стекнува со својата особена моќ од фактот што истиот означува три одделни нешта. Тој може да опише некој кој, како Троцки, посакува светска револуција; или може да означува член на самата организација на чие чело е Троцки (тоа е единствена легитимна употреба на зборот); или претходно споменатиот маскиран фашист. Трите значења можат да се префрлаат едно во друго по желба. Што значи дека значењето под број 1 може, но и не мора да го содржи во себе значењето број 2, а значењето број 2 речиси секогаш во себе го содржи значењето број 3. Оттука: „Лицето АБ е слушнато како зборува позитивно за светската револуција; според тоа тој е троцкист; и следствено на тоа тој е фашист. Во Шпанија, а до одреден степен и во Англија, СЕКОЈ кој се искажува за револуционерен социјализам (т.е. секој кој се залага за работите за кои се залагаше Комунистичката партија само до пред неколку години) е под сомнение дека е троцкист на платниот список на Франко или Хитлер.
Се работи за многу суптилно обвинување, поради тоа што во кој било друг случај, освен ако некој не го знае спротивното, тоа би можело да биде вистинито. Фашистичкиот шпион веројатно БИ се маскирал како револуционер. Во Шпанија, секој чиишто ставови се полево од оние на Комунистичката партија порано или подоцна е разоткриен дека е троцкист или, барем, предавник. На почетокот на војната ПОУМ,[3] опозициска комунистичка партија која главно соодветствува на англиската ИЛП,[4] беше прифатена партија и имаше министер во каталонската влада, а подоцна беше избркана од владата, потоа беше обвинета дека е троцкистичка; а подоцна беше забранета и секој член на партијата кој полицијата ќе го фатеше беше фрлан во затвор.
До пред неколку месеци, покрај комунистите, анархо-синдикалистите беа опишувани дека „работат лојално“ рамо до рамо со комунистите. Подоцна анархо-синдикалистите беа отстранети од владата; потоа излезе дека не работеле толку лојално колку што се мислеше, а сега се на добар пат да бидат прогласени за предавници. Потоа ќе им дојде редот на левите социјалисти. Кабаљеро, лево-социјалистичкиот поранешен премиер, кој до мај 1937 година им беше идол на комунистичките весници, веќе е обвиен во темен мрак, прогласен за троцкист и „непријател на народот”. И така, играта продолжува. Логичниот крај е режим во кој секоја опозициска партија и весник ќе бидат забранети и секој дисидент од поголема важност ќе биде во затвор. Секако, ваквиот режим би претставувал фашистички режим. Тој нема да биде ист со режимот што би го наметнал Франко, тој дури и ќе биде подобар од Франковиот фашизам, во смисла дека не би вредело да се бориш против него, но ќе биде фашизам. Со таа разлика што, бидејќи ќе биде раководен од комунистите и либералите, ќе биде наречен некако поинаку.
Во меѓувреме, дали војната може да биде добиена? Комунистичкото влијание беше насочено против револуционерниот хаос и настојуваше, независно од руската помош, да постигне поголема воена ефикасност. Ако анархистите ја спасија владата од август до октомври 1936 година, тогаш комунистите ја спасуваа од октомври па натаму. Но, организирајќи ја одбраната тие успеаја да го убијат ентузијазмот (во Шпанија, не надвор од Шпанија). Тие ја направија можна милитаризираната регрутна армија, но тие исто така ја направија и неопходна. Забележливо е дека веќе од јануари оваа година доброволната регрутација практично замре. Една револуционерна армија некогаш може да победи како резултат на ентузијазмот, но една регрутна армија мора да победи со оружје, а не е веројатно е дека владата ќе има голема надмоќ во вооружувањето, освен ако Франција не интервенира или ако Германија и Италија не одлучат да ги грабнат шпанските колонии и да го остават Франко на цедило. Во целост земено, најверојатна работа што би можела да се случи е запаѓање во ќорсокак.
А дали владата има сериозна намера да победи? Сигурно е само дека нема намера да изгуби. Од друга страна, потполна победа, со Франко во бегство и со Германци и Италијанци отфрлени в море, би предизвикало тешки проблеми, дел од нив премногу очигледни за да има потреба од нивно спомнување. Нема вистински докази и може да се суди само според настаните, но се сомневам дека она на што игра владата е компромис кој во суштина би ја оставил состојбата на војна да тлее. Сите предвидувања се погрешни, па така и ова, но ќе ризикувам и ќе речам дека иако војната може да заврши доста брзо или да се влечка со години, истата ќе заврши со поделба на Шпанија, било согласно фактичките граници или по економски зони. Се разбира, ваквиот компромис можно е да биде сметан за победа од секоја од страните, или пак од двете страни.
Сè што напишав во оваа статија би изгледало комплетно познато во Шпанија, па дури и во Франција. Сепак, во Англија и покрај огромниот интерес што го предизвика Шпанската војна, многу малку луѓе слушнале за енормната борба која се одвива зад владините линии. Се разбира, ова не е случајно. На сцена е еден прилично намерен заговор (можам да наведам подробни примери) за да не се разбере вистинската природа на она што се случува во Шпанија. Луѓето кои треба да знаат подобро до крај се препуштија на измамата дека ако ја кажеш вистината за Шпанија, таа ќе биде искористена како фашистичка пропаганда.
Лесно е да се види каде води ваквиот кукавичлук. Ако на британската јавност и’ беше презентирана вистинската слика за Шпанската војна, истата би имала можност да дознае што всушност претставува фашизмот и како може да се бориме против него. Онаква каква што е, верзијата на фашизмот на „Њуз Хроникл“ како еден вид на манија за убивање, карактеристична за вревењата на полковниците Блимп[5] во услови на економски вакуум, е утврдена поцврсто од кога и да е. И така ние сме еден чекор поблиску до големата војна „против фашизмот“ (спореди со 1914 година, „против милитаризмот“), која ќе му овозможи на фашизмот, од британски вид, да ни се прикрадне зад грб во текот на првата недела.
Забелешки на уредувачот
[1] Џејмс Луис Гарвин (1868-1947) е британски новинар, долгогодишен уредник на весникот „Опсервер“. Пред Втората светска војна беше приврзаник на политиката на договарање со Хитлер и Мусолини.
[2] Виндам Луис (1882-1957) е англиски сликар и писател. Во 1931 година ја издава својата книга „Хитлер“, во која го прикажува Хитлер како човек на мирот, а во 1937 година го издава својот роман „Одмазда за љубов“, во кој е критички настроен кон делувањето на комунистите во текот на Шпанската граѓанска војна.
[3] ПОУМ, Работничката партија за марксистичко обединување, беше опозициска комунистичка партија, формирана во 1935 година од противниците на сталинизмот во Шпанија. Настана со обединување на троцкистичката Комунистичка левица на Шпанија (предводена од Андрес Нин) и Работничко-селанскиот блок на Хоакин Маурин, близок со советската десна опозиција на Сталин.
[4] ИЛП, Независната лабуристичка партија, беше лево-социјалистичка партија од Британија, формирана во 1893 година. ИЛП учествуваше во формирањето на Лабуристичката партија и беше дел од неа, но поради нејзиниот реформизам, со почетокот на Првата светска војна, се дистанцира од неа. Помеѓу двете светски војни стои на лево-социјалистички позиции, а во 1930-тите е дел од Интернационалниот марксистички револуционерен центар (познат и како Лондонско биро или Трета и пол интернационала), чија членка беше и ПОУМ.
[5] Полковник Блимп е лик од стриповите на британскиот карикатурист Дејвид Лоу. Овој лик е карактеристичен претставник на милитаристички и империјалистички настроените Британци.