Напишано: септември 1843
Извор: Karl Marx/Friedrich Engels
“Werke”, (Karl) Dietz Verlag (Berlin) 1976, Band 1. S. 337-346.
Превод: Здравко Савески, од германски и англиски јазик.
Онлајн верзија: мај 2005.
Кројцнах, септември 1843
Се радувам што се одлучи и што, без да гледаш назад во минатото, ги насочуваш своите мисли напред кон нов потфат. Исто во Париз, стариот универзитет на филозофијата - absit omen! [нека тоа не биде лош знак] - и новата престолнина на новиот свет! Она што е нужно, тоа си се поврзува. Поради тоа не се сомневам дека ќе биде можно да се надминат сите пречки, чија важност не ја потценувам.
Но без разлика дали потфатот ќе се оствари или не, во секој случај до крајот на месецот ќе бидам во Париз, зашто воздухот тука те прави слуга и во Германија не гледам простор за каква било слободна активност.
Во Германија, сé насилно се потиснува, вистинска анархија на умот, владеење на самата глупавост тука преовладува и Цирих се покорува на наредбите од Берлин. Поради тоа сé повеќе станува јасно дека мора да се бара нова собирна точка за навистина мислечките и независни умови. Уверен сум дека нашиот план ќе одговори на една вистинска потреба и на крајот на краиштата мора да е можно вистинските потреби да бидат задоволени во стварноста. Не се сомневам во врска со потфатот, ако биде преземен сериозно.
Внатрешните потешкотии изгледа дека речиси се поголеми од надворешните пречки. Зашто иако нема сомнение околу прашањето “од каде”, преовладува голема збрка околу прашањето “на каде”. Не само што изби состојба на сеопфатна анархија помеѓу реформаторите, туку и секој мора да си признае дека нема прецизна идеја каква треба да биде иднината. Од друга страна, токму предноста на новиот правец е во тоа што ние догматски не го предвидуваме светот, туку само сакаме да го најдеме новиот свет преку критиката на стариот. Досега филозофите го имаа решението за сите загатки во своите работни маси и глупавиот, егзотеричен свет требаше само да ја отвори устата за печениот гулаб на апсолутното знаење да влета во него. Сега филозофијата стана световна и најубедливиот доказ за тоа е што самата филозофска свест е вовлечена во маката на борбата, не само надворешно, туку и внатрешно. Но, ако конструирањето на иднината и давањето конечни решенија за сите времиња не е наша работа, тогаш уште појасно е што треба да направиме во сегашноста: мислам на безобѕирна критика на сé постоечко, безобѕирна во таа смисла, што критиката нема да се плаши од своите резултати и исто толку малку ќе се плаши од судирот со постоечките сили.
Поради тоа не сум за тоа да кренеме догматско знаме. Напротив, мораме да се обидеме да им помогнеме на догматичарите да си ги разјаснат своите претпоставки. Така, особено комунизмот е догматска апстракција, во врска со што јас сепак не мислам на некој измислен и можен комунизам, туку на стварно постоечкиот комунизам каков што го шират Кабе, Дезами, Вајтлинг итн. Овој комунизам по себе е само посебен израз на хуманистичкиот принцип, израз кој е заразен од својата антитеза - приватното битие. Надминувањето на приватната сопственост и комунизмот во никој случај не се идентични и не е случајно туку нужно тоа што комунизмот се гледа себеси дека стои наспроти другите социјалистички учења, како она на Фурие, Прудон итн., зашто самиот тој е само посебно, еднострано остварување на социјалистичкиот принцип.
И целиот социјалистички принцип е само еден аспект што се однесува на реалноста на вистинското човечко битие. Но ние мораме да му посветиме исто толкаво внимание на другиот аспект, на теоретското постоење на човекот и поради тоа религијата, науката итн. да ги направиме предмет на нашата критика. Покрај тоа, сакаме да влијаеме врз нашите современици, особено врз нашите германски современици. Се поставува прашање, како ќе го оствариме тоа? Постојат два вида факти кои се непорекливи. Прво, религијата, а потоа политиката, која е антитеза на религијата, претставуваат главен интерес во денешна Германија. Ним, какви што се, не треба да им спротивставуваме некој готов систем како “Патувањето во Икарија”.
Умот секогаш постоел, само не секогаш во умен облик. Критичарот поради тоа може да почне од секој облик на теоретска и практична свест и од сопствените облици на постоечката стварност може да ја развие вистинската стварност како своја должност и своја крајна цел. Што се однесува до стварниот живот, токму политичката држава - во сите свои модерни облици - која, дури и кога сé уште не е свесно задоена со социјалистички барања, ги содржи барањата на умот. И политичката држава не запира тука. Таа насекаде претпоставува дека умот е реализиран. Но таа токму поради тоа насекаде е вмешана во противречноста помеѓу својата идеална функција и своите реални претпоставки.
Поради тоа, од овој судир на политичката држава со самата себе насекаде е можно да се развие општествената вистина. Исто како што религијата е индекс на теоретските борби на човештвото, така политичката држава е на неговите практични борби. Политичката држава така ги изразува, во границите на својот облик sub specie rei publicae [како посебен вид држава], сите општествени борби, потреби и вистини. Поради тоа, да се земе како предмет на критика најпосебното политичко прашање - како разликата помеѓу сталешкиот и претставничкиот систем - во никој случај не е под hauteur des principes [нивото на принципите]. Зашто ова прашање само во политичка смисла ја изразува разликата помеѓу владеењето на човекот и владеењето на приватната сопственост. Поради тоа критичарот не само што може, туку и мора да се вклучи во овие политички прашања (кои според крајните социјалисти како целина се невредни за внимание). При анализирањето на предноста на претставничкиот пред сталешкиот систем тој го побудува интересот на практичен начин на една голема партија. Преку подигањето на претставничкиот систем од неговиот политички облик до општиот облик и истакнувањето на вистинската важност што лежи втемелена во него, тој истовремено ја принудува оваа партија да оди потаму од своите граници, зашто неговата победа истовремено е и негов пораз.
Поради тоа, ништо не нé спречува нашата критика да ја направиме критика на политиката, на партиските имиња во политиката и на стварните борби и да се идентификуваме со неа. На таков начин не се судираме со светот доктринарно со нов принцип: “Тука е вистината, клекни пред неа!” Ние ги развиваме новите принципи за светот од принципите на светот. Не му велиме на светот: “Престани со твоите борби, тие се глупава материја; ние ќе ти ја дадеме вистинската парола за борба.” Ние само му покажуваме за што всушност се бори, а свеста е нешто што тој мора да го стекне, дури и кога тоа не го сака.
Реформата на свеста се содржи само во тоа светот да се направи свесен за својата свест, во будењето од неговиот сон за самиот себе, во објаснувањето на неговите сопствени акции. Сета наша намера може да биде - како и во случајот со Фојербаховата критика на религијата - на религиозните и политичките прашања да им се даде облик кој соодветствува на човекот што станал свесен за самиот себе.
Оттука, нашето мото мора да биде: реформа на свеста не преку догми, туку преку анализирање на мистичната свест, која сама за себе е неумна, без разлика дали се пројавува религиозно или политички. Тогаш ќе стане јасно дека светот долго време имал сон да поседува нешто за што само требал да биде свесен за стварно да го поседува. Ќе стане јасно дека тоа не се состои во повлекувањето на голема умствена линија помеѓу минатото и иднината, туку во остварувањето на мислите на минатото. На крајот, ќе стане јасно дека човештвото не започнува нова работа, туку свесно ја спроведува својата стара работа.
Исто така, можеме да ја формулираме тенденцијата на нашето списание во еден збор: себе-разбирање (критичка филозофија) на времето како негова борба и желба. Тоа е работа за светот и за нас. Таа единствено може да биде дело на обединети сили. Тоа е прашање на убеденост и ништо друго. За да ги добие простување за своите гревови, човештвото треба само да ги објави за она што тие се.