Во текот на оној долг период што го минавме во скривалиштето, бевме во тек со сѐ што се случуваше во надворешниот свет и темелно ја проучувавме силата на олигархијата со која војувавме. Речиси од сиот метеж, што е карактеристичен за секој преоден период, никнуваа нови институции што добиваа сѐ поодреден и попостоен вид. Олигарсите успеаја да изумат управувачка машина, сложена и огромна што работеше и покрај сите наши напори да ја спречиме и запреме.
Тоа беше изненадување за многумина револуционери. Не можеа да сфатат дека е тоа можно. Сепак, работата во земјата продолжуваше. Луѓето работеа во рудниците и полињата — насилно, небаре робови. Што се однесува до главните индустриски гранки, сите напредуваа. Членовите на големите работнички касти беа задоволни и весело работеа. Првпат во својот живот почувствуваа што значи индустриски мир. Повеќе не ги мачеа безработици, штрајкови, локаути и синдикално жигосување. Живееја во поудобни станови и во убави градови што беа нивни и убави во споредба со сиромашните квартови и маала во кои порано живееја. Имаа подобра храна, пократко работно време, повеќе одмор и многубројни различни разоноди и задоволства. А за своите помалку среќни браќа и сестри, непривилегираните работници, оној сотрен народ од бездната, тие и не се грижеа. Над човештвото се зазоруваше добата на себичност. Но, сепак, ова не беше сосема така. Во редовите на работничките касти беа вметнати наши агенти, луѓе чии очи гледаа подалеку од потребата само да се наполни стомакот — во светлиот лик на слободата и братството.
Друга голема институција што добиваше сѐ поодредена форма и што функционираше глатко беа платениците. Ова воено тело беше се развило од старата редовна војска и сега броеше милион војници без да се сметаат колонијалните сили. Платениците беа посебна раса. Живееја во свои градови што беа, практично, самостојни, а уживаа и многу привилегии. Тие трошеа голем дел од оној толку проблематичен вишок. Врската и односите меѓу останатиот свет и нив сѐ повеќе слабееше а, всушност, тие развиваа свој сопствен класен морал и свест. Па сепак и меѓу нив имаше илјадници наши агенти.[108]
Самите олигарси значително и, мора да се признае, неочекувано се развиваа. Како класа, беа необично дисциплинирани. Секој нивни член имаше своја обврска во светот, што беше приморан да ја сврши. Немаше повеќе млади и богати безделници. Нивната сила се користеше во создавањето обединета сила на олигархијата. Служеа како воени водачи и како индустриски поручници и командири. Кариера градеа во областа на применетите науки и многумина од нив станаа големи инженери. Влегоа во многубројни владини сектори, служеа на колонијалните имоти, а десетици илјади работеа за разни тајни полиции. Можам да речам, се обучуваа за служба во разни професии: во образованието и уметноста, црквата, науката, книжевноста и во сите тие области играа важна улога во формирањето и во управувањето со мисловните процеси на нацијата во правец на вечното постоење на олигархијата.
Така ги учеа, а подоцна и сите учеа дека сѐ што прават го прават како што треба. Уште од деца, со првите впечатоци за животот, ја прифаќаа идејата на аристократијата. Идејата на аристократијата се вткајуваше во нивното создавање сѐ додека не стана нивна коска и месо. Себеси се сметаа како дресери на диви животни, како скротители на ѕверови. А под нозете постојано им татнеше револт. Насилната смрт гордо чекореше во нивните редови; бомбата, ножот и куршумот им беа како забите секачи на разриканиот ѕвер од бездната, со кој мораа да владеат ако требаше човештвото да постои и понатаму. Тие беа спасители на општеството, себеси се сметаа како херојски и пожртвувани борци за највисокото добро.
Како класа веруваа дека само тие ја одржуваат цивилизацијата. Веруваа дека ако, воопшто некогаш попуштат, огромниот ѕвер ќе ги проголта во својата голема челуст како пештера од која капе кал, и нив, и сета убавина, и красота, и радост, и добрина. Без нив, би завладеала анархија, а човештвото би западнало во првобитниот мрак од кој со мака се извлекло. Постојано им ја покажуваа на своите деца, ужасната слика на анархијата, а потоа тие, опседнати од тој наметнат страв, им ја покажуваа таа иста слика на поколенијата кои доаѓаа по нив. Тоа беше ѕверот кој требаше да се гази, а највисоката должност на аристократот беше тој да го гази. Накусо речено, само тие, со својата непрестајна работа и пожртвуваност стоеја помеѓу нејакото човештво и овој ненаситен ѕвер; и тие веруваа, цврсто веруваа.
Не можам доволно да ја истакнам ова висока етичка справедливост на сета олигархиска класа. Тоа беше силата на Железната петица, а многумина од нашите другари бавно или пак воопшто не сакаа да го сфатат тоа. Многумина од нив силата на Железната петица му ја припишуваа на нејзиниот систем на наградување и казнување. Тоа е погрешно. Рајот и пеколот можеби се првенствените чинители на религиозната верност на еден занесеник, но за поголемиот број верници рајот и пеколот се споредни во однос на правдата и неправдата. Љубовта кон правдата, желбата за правда, чувството на несреќа што го предизвикува сето она што не значи правда — едноставно, справедливото однесување, е првенствениот религиозен фактор. Таков е случајот и со олигархијата. Затворите, прогонствата и понижувањата, почестите, палатите и прекрасните градови, сето тоа е споредно. Подвижната сила на олигархијата е верувањето дека таа постапува справедливо. Не доаѓаат предвид исклучоците, не доаѓа предвид потиснувањето и неправдата во кои се зачна Железната петица. Со сѐ се согласуваме. Важно е дека силата на олигархијата денеска лежи во сфаќањето што неа ја задоволува. Сфаќањето за нејзината сопствена справедливост.[109]
Заради тоа и силата на револуцијата во текот на овие ужасни дваесет години не лежеше во ништо друго освен во чувството на справедливост. Никако поинаку не би можеле да се објаснат нашите жртви и мачеништвото. Од таа и никоја друга причина Рудолф Менденхол се загреа за Делото и последната ноќ од својот живот ја испеа својата песна за дивиот лебед. Од таа и никоја друга причина Хелберт подлегна на мачењата, одбивајќи до последниот момент да ги предаде своите другари. Од таа и никоја друга причина Ана Ројлстон се откажа од светиот позив на мајчинството. Од таа и никоја друга причина Џoн Карлстон беше верен и ненаграден чувар на скривалиштето во Глен Елен. Сеедно дали станува збор за млад или стар, маж или жена, од богато или сиромашно потекло, гениј или глупак — каде и да појде човек меѓу другарите на револуцијата, насекаде подвижната сила е онаа голема и постојана цврста желба за правдата.
Но, се оддалечив од мојата приказна. И на Ернест и мене сосем ни беше јасно, пред да го напуштиме скривалиштето, како се развиваше силата на Железната петица. Работничките касти, платениците и големите глутници тајни агенти и полицајци од сите видови — сите се беа зарекле верно да ѝ служат на олигархијата. Главно, ако не се земе предвид изгубената слобода на овие луѓе, сега им беше подобро одошто порано. Од друга страна, огромната беспомошна маса население, народот од бездната тонеше во животинска рамнодушност и помирување со сиромаштијата. Секогаш кога среде таа маса ќе се истакнеа посилни пролетери, олигарсите ги извлекуваа од сеопштата маса пружајќи им подобри животни услови, откако претходно ќе ги направеа членови на работничките касти или на платеничките легии. Така го заспиваа незадоволството, а пролетаријатот го лишуваа од неговите природни водачи.
Положбата на луѓето од бездната беше бедна. Општото школско образование, кога беа тие во прашање, беше исклучено. Живееја како ѕверови во огромни валкани работнички маала, гниејќи во беда и понижување. Исчезнаа сите нивни стари права. Беа претворени во робови. Беа лишени од правото да избираат работа. Исто така беа лишени од правото да се селат од место во место, како и од правото да носат и да поседуваат оружје. Не беа робови на земјата, како фармерите. Беа робови на машините и на трудот. Кога ќе се појавеше вонредна потреба за нив, на пример при градењето големи патишта, и аеродроми, канали, тунели, подземни железници и утврдувања, се спроведуваа рации по работничките маала и десетици илјади робови, сакале или не, беа транспортирани до местото на изградбата. Огромна војска робови сега работат на изградбата на Ардис, сместени во бедни бараки каде не е можен никаков семеен живот, и каде наместо пристојни животни услови владее тапо животинство. И навистина, таму во работничките маала живее разриканиот ѕвер од бездната од кого олигарсите ужасно страхуваат — но тој ѕвер е нивно сопствено дело. Ѕвер што симболизира примитивност и крвожедност.
И токму сега се прочу веста дека е во тек нова рација за градењето на Асгард, проектиран како чудо од град кој далеку ќе го надминува Ардис, кога вториов ќе биде довршен.[110] Ние, луѓето на револуцијата, ќе го продолжиме тоа огромно дело, но не користејќи ја работната сила на бедните робови. Ѕидовите, кулите и високите печки на тој прекрасен град ќе се градат со песни, а во неговата убавина и чудесност ќе бидат вткаени не воздишки и стенкања, туку музика и смеа.
Ернест беше луд од нетрпение да излезе во свет и да работи, зашто нашата прва револуција на која црно ѝ се пишуваше и која неуспешно заврши со Чикашката комуна, брзо созреваше. Сепак трпеливо се воздржуваше, а за време на она мачење кога Хедли, кој беше специјално доведен од Илиноис, го преобрази во друг човек,[111] тој правеше големи планови за организацијата на писмените пролетери и за основното образование меѓу луѓето од бездната — и сето ова, се разбира, во случај да не успее првата револуција.
Сѐ до јануари 1917 година, не го напуштивме скривалиштето. Cѐ беше спремно. Веднаш ги зазедовме своите места како агенти-провокатори во системот на Железната петица. Требаше да се претставувам како сестра на Ернест. Олигарсите и нaшите другари кои дејствуваа во нејзините редови и заземаа високи места, обезбедија места и за нас, нѐ снабдеа со сите потребни документи, а сето наше минато беше детално претресено. Тоа и не беше тешко да се постигне со помош на внатрешните луѓе, зашто во тој мрачен свет на тајната полиција, идентитетот беше нејасен. Агентите доаѓаа и заминуваа како духови, потчинувајќи им се на наредбите, извршувајќи ги задачите, следејќи траги, поднесувајќи им извештаи на претпоставени кои никогаш не ги виделе или соработувајќи со други агенти кои никогаш порано не ги виделе ниту пак во иднина ќе ги видат повторно.
Забелешки
[108] Во последните денови на Железната петица платениците играа важна улога. Тие ја одржуваа рамнотежата на моќ во борбата меѓу работничките касти и олигарсите, застанувајќи еднаш на една, другпат на другата страна, зависно од тоа што бараше играта на интриги и заговори.
[109] Од етичката инкохерентност и недоследност на капитализмот, произлегоа олигарсите со нов морал, кохерентен и одреден, остар и несвивлив како челик, најапсурден и најненаучен, а во исто време најмоќен што воопшто некогаш се појавил кај некоја тиранска класа. Олигарсите веруваа во својот морал и покрај фактот дека биологијата и еволуцијата ги вовлекуваа во лага. И токму поради таа своја верба, тие можеа три века да ја задржуваат моќната плима на човековиот прогрес — нешто што е големо, длабоко, збунувачко за секој метафизички моралист, а за оние со материјалистички поглед на светот — причина за многу сомневања и размислувања.
[110] Градот Ардис беше завршен во 1924 година, додека Асгард — дури во 1984 година. Градењето траеше педесет и две години за кое време беше вработена цела една постојана војска од половина милион робови. Одвреме навреме овој број се качуваше и до преку милион — не сметајќи ги стотиците и илјадници членови на работничките касти и уметници.
[111] Меѓу револуционерите имаше многу хирурзи, кои при операциите покажуваа фантастична спретност. Како што вели Ејвис Еверхард, тие буквално беа во состојба човека сосема да го изменат. За нив отстранувањето лузни и разни неправилности беше ситница. Тие ги менуваа цртите на лицето со таква микроскопска внимателност што не остануваа никакви траги од нивната работа. Со задоволство ги вршеа операциите на носот. Меѓу најобичните операции спаѓаа пластичните операции и пресадувањето коса. Моќта да го менуваат изразот на лицето беше речиси волшебна. Целосно менуваа очи, веѓи, усни, усти и уши. Времето на очајување раѓаше и очајнички потреби, а хирурзите на револуцијата одговараа на овие потреби. Меѓу другото, тие беа во состојба да го зголемат човек за десет до петнаесет сантиметри, или да го смалат за три-четири сантиметри. Сѐ што тие тогаш правеа, денес нема никаква вредност. Нам тоа не ни е потребно.