По оваа вечер со деловните луѓе, како удари на гром, следеа страшни настани, а јас, мало суштество, која сиот свој живот сум живеела тивко во овој мирен универзитетски град, се најдов со своите лични доживувања, во водовртежот на големите светски настани. Што беше она што ме направи револуционер, дали мојата љубов кон Ернест или јасниот видик што ми го отвори тој кон општеството во кое живеев, не знам; но јас станав револуционер а виорот ме понесе сред настаните што ми беа несфатливи само пред три месеци.
Кризата во мојот приватен живот дојде истовремено со големата криза во општеството. Пред сѐ, татко ми го отпуштија од универзитетот. Ох, тој формално не беше отпуштен. Тие од него бараа тој да се повлече, тоа беше сѐ. Ова, само по себе, не значеше многу. Татко ми, всушност, беше среќен. Беше особено среќен зашто неговото отпуштање беше забрзано со издавањето на неговата книга „Економија и образование”. Тоа само ја зацврстуваше неговата теза, тврдеше тој. Какво подобро сведоштво можеше да се изнесе за да се докаже дека со образованието господареше капиталистичката класа?
Но, тој доказ не стигна до никаде. Никој не знаеше дека тој беше натеран сосила да се повлече од универзитетот. Беше толку познат научник што таков еден оглас, заедно со причината за неговото присилно повлекување, би предизвикало гнев во сиот свет. Весниците го величеа и го опсипуваа со почести, пофалувајќи го што го напуштил аргатувањето по универзитетите за сето свое време да му го посвети на научното истражување.
Татко ми прво се смееше. Потоа се намурти — онака закрепувачки. А потоа дојде до забрана на неговата книга. Оваа забрана беше извршена тајно, толку тајно што во почетокот не можевме да сфатиме. Нејзиното издавање уште веднаш предизвика малку вознемиреност во земјата. Капиталистичкиот печат љубезно го правдаше, пишувајќи дека е штета таков голем научник да ја напушти својата област и да зачекори во царството на социологијата, за кое не знае ништо и во кое уште веднаш се изгубил. Ова траеше една недела, а татко се насмевнуваше и велеше дека книгата го погодила капитализмот во болното место. А потоа, одненадеж, весниците и критичките списанија престанаа да пишуваат било што околу книгата. Така, исто одненадеж, исчезна и книгата од пазарот. Во ниедна книжарница не можеше да се најде ниту еден примерок. Татко ми им пиша на издавачите и тие го известија дека матриците случајно се оштетиле. Следеше непријатна преписка. Принудени на крајот да дадат јасен одговор, издавачите изјавија дека не можат повторно да ја печатат книгата, но дека се сосем расположени да се откажат од своите права на неа.
„Во земјава нема да најдете издавачка куќа што ќе ја допре вашата книга,” му рече Ернест. „А да сум на ваше место, уште веднаш би се повлекол. Вие вкусивте само малку од Железната петица!”
Но татко ми беше, пред сѐ, научник. Никогаш не веруваше во наглите заклучоци. Лабораторискиот експеримент не е експеримент ако не се изведе во сите негови поединости. И така почна трпеливо да ги обиколува издавачките куќи. Сите се правдаа на безброј начини, но ниедна куќа не сакаше да ја земе предвид за издавање.
Кога татко се убеди дека книгата, всушност, била забранета, се обиде тоа да го соопшти во весниците, но на неговите написи никој не обрнуваше внимание. Прилика за тоа татко ми виде на еден политички состанок на социјалистите, на кој беа присутни многу новинари. Стана, и ја раскажа историјата на забраната на книгата. Кога следниот ден прочита во весниците, тој се насмеа, а потоа се налути. Печатот не ја ни спомнуваше книгата, но, затоа пак, неговите зборови беа убаво преиначени. Му ги искривоколчија и зборовите и речениците, а неговите благи и воздржани забелешки ги претворија во страшен анархистички говор. Тоа беше вешто сторено. Особено се сеќавам на еден пример. Тој го беше употребил изразот „социјална револуција”. Новинарот едноставно го испуштил зборот „социјална”.
Асошиејтид прес ова го разгласи по сета земја и од сите страни се крена тревога. Татко ми беше жигосан како нихилист и анархист, а во една карикатура, објавена во сите весници, беше прикажан како мавта со црвено знаме на чело на една толпа луѓе со долги коси, диви погледи, со факли, ножови и динамитски бомби в раце.
Во долгите и навредливи написи печатот страотно го напаѓаше поради неговата анархичност и навестуваше душевно растројство кај него. Ернест ни рече дека не е ништо ново ваквото однесување од страна на капитaлистичкиот печат. Велеше дека е вообичаено да се испраќаат дописници на сите социјaлистички состаноци со недвосмислена цел погрешно да се пренесе и искривоколчи она што било речено, за да се заплаши средната класа и да се оневозможи евентуално да му се придружи на пролетаријатот. Ернест неколкупати го предупреди татко ми да престане со битката и да се повлече.
Меѓутоа, социјалистичкиот печат ја прифати битката, а меѓу читателскиот дел од работничката класа се знаеше дека книгата е забранета. Но, ова знаење не отиде подалеку од работничката класа. А потоа, големата социјалистичка издавачка куќа „Повик на разум” се договори со татко ми да му ја издаде книгата. Татко ми беше пресреќен, но Ернест се вознемири.
„Ви велам дека се наоѓаме на работ на непознатото,” настојуваше тој. „Големи работи кришум се случуваат на секоја страна околу нас. Може и да ги почувствуваме. Не знаеме што претставуваат, но тие се тука. Сета градба на општеството трепери од нив. Не прашувајте ме мене. И самиот не знам. Но од сиот овој општествен порој, нешто ќе се искристализира. Тоа сега се искристализирува. Забранувањето на вашата книга е само талогот. Колку книги се забранети? Немам ниту претстава. Ние сме во мрак. Немаме начин да го дознаеме тоа. Внимавајте, следниот пат ќе биде забранет социјaлистичкиот печат и социјалистичките издавачки куќи. Се плашам дека тоа доаѓа. Ќе нѐ задават”.
Ернест го чувствуваше пулсот на настаните повеќе од другите социјалисти и по два дена беше зададен првиот удар. „Повик” беше неделник со редовен тираж меѓу пролетаријатот од седумстотини и педесет илјади примероци. Исто така тој честопати излегуваше вонредно во два до пет милиони. Овие големи изданија ги плаќаше и ги разнесуваше мала војска доброволни работници собрани околу „Повик”. Првиот удар беше наменет за овие вонредни изданија, и тоа беше здробувачки удар. Со самоволна одлука на поштата беше решено овие изданија да се исклучат од редовниот тираж на весникот и поради тоа беше забрането секакво нивно доставување преку пошта.
Една недела подоцна, Советот на поштата донесе одлука дека весникот е бунтовнички и сосем го исклучи од поштенското доставување. Ова беше страшен удар за социјалистичката пропаганда. „Повик” беше очаен. Изготви план примероците да се доставуваат до претплатниците преку експресните агенции, но тие одбија да ги испорачуваат. Ова беше крајот на „Повик”. Но не сосема. Се подготвуваше да продолжи со издавањето книги. Дваесет илјади примероци од книгата на татко ми беа во книговезницата, а печатарските машини исфрлуваа уште толку. А потоа, без предупредување, толпа народ се крена една ноќ, и мафтајќи со американско знаме и пеејќи патриотски песни, го запали огромниот инвентар на „Повик” и целосно го уништи.
Џирард, град во Канзас, беше тивок, мирен град. Таму никогаш немало работнички нереди. „Повик” плаќаше сојузни даноци, и всушност беше 'рбетот на градот вработувајќи стотици мажи и жени. Но, онаа толпа не беше составена од граѓаните на Џирард. Таа одненадеж изникна од земја, и извршувајќи ја сосема својата работа, повторно потона вземи. За Ернест овој настан имаше кобно значење.
„Црните стомина[65] почнуваат да се организираат во Соединетите Држави,” рече тој. „Ова е почетокот. Ќе ги има и повеќе. Железната петица станува сѐ посмела.”
И така, книгата на татко ми пропадна. Како што минуваше времето, ни беше судено да видиме многу Црни стомина. Од недела до недела сѐ повеќе од социјалистичките весници беа исклучувани од поштенски доставувања, а Црните стомина во бројни случаи ги уништија социјалистичките печатници. Се разбира, другите дневни весници во земјата се одржуваа служејќи ѝ на реакционерната политика на владејачката класа, а уништениот социјалистички печат беше лажно претставуван и клеветен, додека за Црните стомина се пишуваше како за вистински патриоти и спасители на општеството. Толку беше убедливо ова лажно прикажување на фактите што дури и чесните свештеници ги фалеа Црните стомина од проповедалниците жалејќи што морало да се прибегне кон сила.
Историјата брзо дејствуваше. Есенските избори требаше наскоро да се одржат, а Социјалистичката партија го истакна Ернест како кандидат за Конгресот. Имаше најповолни изгледи да биде избран. Штрајкот на трамвајските работници во Сан Франциско беше скршен, а веднаш по него и штрајкот на кочијашите. Овие два пораза беа кобни за организираните работници. Сите пристанишни работници, заедно со своите сојузници, градежниците им помагаа на кочијашите, но сите беа сотрени неславно. Тоа беше крвав штрајк. Полицијата со своите пендраци искрши безброј глави, а бројот на убиените се зголеми кога некој почна слободно да пука со митралез во штрајкувачите од зад решетките на прозорецот на марсденската специјална шпедитерска компанија.
Како резултат на тоа, луѓето беа нерасположени и желни за одмазда. Бараа крв и одмазда. Победени на своето сопствено поле беа спремни да бараат одмазда преку политичка акција. Тие сѐ уште ја задржуваа работничката организација и тоа им даваше сила за битката што се водеше.
Изгледите Ернест да добие на изборите беа сѐ поголеми. Од ден на ден сѐ повеќе синдикати им даваа поддршка на социјалистите па дури и Ернест се насмеа кога во редот на социјалистите застанаа и чираците од претпријатијата за закопи и собирачите на пердуви. Работниците се заинатија. И додека со луд занес ги полнеа до последното место салите каде што се одржуваа социјалистичките состаноци, за мурдарлуците на старопартиските политичари беа непробојни. Старопартиските говорници обично ги поздравуваа празни сали, иако понекогаш тие влегуваа и во полни сали во кои со нив се постапуваше толку грубо па не еднаш мораше да се повика полиција.
Историјата брзо дејствуваше. Воздухот трепереше од настани што се случуваа или што се закануваа да се случат. Земјата се наоѓаше на работ на тешки времиња[66] што дојдоа како резултат на низата бериќетни години во текот на кои изворот на непотрошениот вишок стануваше сѐ потежок. Индустријата работеше со скратено работно време; многу големи фабрики воопшто и не работеа чекајќи да се продаде вишокот, а надниците насекаде значително опаѓаа.
Исто така беше скршен и големиот штрајк на работниците во машинската индустрија. Во крвав штрајк, каков што никогаш дотогаш не ги обезличи Соединетите Држави, беа поразени двесте илјади машински работници заедно со нивните петстотини илјади сојузници од металската индустрија. Вистински битки се водеа со малите војски на вооружени штрајкбрехери[67] турнати на бојното поле од страна на здруженијата на работодавците; Црните стомина, кои се појавуваа како плевел и насекаде, ги уништуваа имотите; и заради сето тоа, беше повикана стоилјадната редовна војска на Соединетите Држави за на страшен начин да стави крај на сите овие настани. Беа убиени многу работнички водачи; многу други беа осудени на затвор, додека илјадници од редот на штрајкувачите беа згнетени по трла[68] и со нив војниците постапуваа одвратно.
Сега требаше да се плати за оние бериќетни години. Сите пазари беа презаситени, пазаришните цени паѓаа насекаде а среде општото паѓање на цените набрзо дојде и до паѓањето на цената на работничката сила. Земјата ја потресуваа индустриски немири: работниците штрајкуваа тука, таму, насекаде; а таму каде што не штрајкуваа, беа отпуштани од работа од страна на капиталистите. Весниците беа преполни со вести за насилство и крв. А во сето тоа, посебна улога играа Црните стомина. Лумпување, палење, свирепо разурнување на имотот — тоа беше нивната работа, и тие добро ја извршуваа. Сета редовна војска беше собрана на бојното поле заради делата на Црните стомина.[69] Сите помали и поголеми градови личеа на воени логори, а во работниците се пукаше како во пци. Штрајкбрехерите се регрутираа од огромната војска невработени, а ако синдикатите ги победеа штрајкбрехерите, секогаш се појавуваше војската уништувајќи ги синдикатите. А потоа, тука беше и резервната војска. Засега, не беше неопходно да се применува тајниот закон за резервната војска. Сега дејствуваше само редовно организираната резервна војска и таа беше насекаде. Во ова време на терор, владата го зголеми бројот на редовната војска за уште сто илјади.
Работничката класа никогаш не доживеала таков целосен пораз. Големите индустриски војсководители, олигарсите, за првпат со сета своја тежина навалија на пукнатините што ги направија здруженијата на работодавците во текот на борбите. Овие здруженија беа, всушност, формирани од припадници на средната класа и сега, под товарот на тешките времиња и ниските пазаришни цени, а потпомогнати од големите индустриски војсководители, организираните работници ги доведуваа до страшен и решителен пораз. Тоа беше семоќен сојуз, но сојуз меѓу лав и јагне, како што увиде набргу средната класа.
Работниците беа крвожедни и наострени, но беа угушени. Сепак, со нивниот пораз, не завршија и тешките времиња. Банките, самите сочинувајќи ја едната од најважните сили на олигархијата, продолжија да ги стопираат кредитите. Групата Вол Стрит[70] ги турна пазаришните резерви во водовртежот во кој сите вредности на земјата се претворија речиси во ништо. И од сета таа пропаст и урнатини, се роди олигархијата, спокојна, рамнодушна, сигурна. Нејзиното спокојство и сигурноста беа застрашувачки. За да ги изведе своите планови, таа не ја користеше само својата огромна моќ, туку и сета моќ на државната благајна на Соединетите Држави.
Индустриските војсководители се свртеа против средната класа. Работоводните здруженија што им помагаа на индустриските војсководители да ги парчосаат и да ги раскинат работниците, сега беа поразувани и раскинувани од страна на своите некогашни сојузници и, додека припадниците на средната класа, ситните деловни луѓе и фабрикантите пропаѓаа, трустовите стоеја цврсто. Не, тие не само што стоеја цврсто туку беа и активни. Тие сееја ветер, ветер и сѐ повеќе ветер, зашто само тие знаеја како да го жнеат виорот и од тоа да извлечат печалба. И тоа какви печалби! Џиновски печалби! Самите доволно јаки да ѝ одолеат на бурата што главно беше нивна каша, се распуштија и почнаа да ги пљачкаат крнтиите што пловеа насекаде околу нив. Вредностите паднаа, жално и несфатливо, а трустовите ги зголемија своите имоти, дури проширувајќи ги своите претпријатија и во многу нови области — и секогаш на сметка на средната класа.
Така летото 1912-та беше сведок на вистинскиот смртен удар што ѝ беше зададен на средната класа. Дури и Ернест беше вчудовиден од брзината со која тоа беше сторено. Претчувствувајќи некаква несреќа, вртеше со главата и без надеж ги очекуваше есенските избори.
„Нема фајде,” велеше. „Победени сме. Железната петица е тука. Се надевав на мирна победа на изборите. Згрешив. Виксон имаше право. Ќе ни го одземат и она парче слобода што ни преостана; Железната петица ќе гази по нашите лица; нема друг излез освен крвава револуција на работничката класа. Се разбира ние ќе победиме, но се ежам и при самата помисла на тоа.”
Оттогаш Ернест сосема веруваше во револуцијата. Во тоа и беше неговата предност пред сите други претставници на неговата партија. Неговите истомисленици, социјалистите, не можеа да се согласат со него. Тие упорно веруваа дека победата е можна само преку изборите. Не зошто беа зашеметени. Не, беа премногу ладнокрвни и храбри за да бидат зашеметени. Ернест не можеше да ги убеди сериозно да страхуваат од доаѓањето на олигархијата. Неговите зборови ги трогнаа, но тие самите беа премногу сигурни во својата сопствена сила. Во нивната теоретска социјална еволуција немаше место за олигархијата и поради тоа таа и не можеше да постои.
„Ќе те пратиме во Конгресот и сѐ ќе биде во ред,” му рекоа на еден од нашите тајни состаноци.
„А ако ме извадат од Конгресот, одговори ладнокрвно Ернест, „ако ме стават крај ѕидот и ми го истурат мозокот — што тогаш?”
„Тогаш ќе се кренеме со сите свои сили”, одговорија десетина гласови наеднаш.
„Тогаш ќе се капите во својата сопствена крв,” беше одговорот. „Таа песна слушав како ја пееше и средната класа, а сега, каде се сите нејзини сили?”
Забелешки
[65] „Црните стомина“ беа реакционерни толпи организирани од страна на автократијата што изумираше полека во руската револуција. Овие реакционерни групи ги напаѓаа револуционерните групи, а во случај на потреба, предизвикуваа немири и уништуваа имоти за на автократијата да ѝ дадат можност да ги изведе на улица козаците.
[66] За време на капиталистичкиот режим, овие тешки времиња беа неизбежни колку што беа и апсурдни. Просперитетот секогаш носеше и несреќа. Ова, се разбира, се должеше на вишокот непотрошени печалби што постојано се натрупуваше.
[67] Штрајкбрехери — по своите намери и по своите постапки, по сѐ друго освен по своето име, штрајкбрехерите беа приватни војници на капиталистите. Беа добро организирани и добро наоружани и беа држени во готовност да бидат во секој момент натоварени во специјални возови и веднаш да заминат во било кој дел на земјата каде што штрајкуваа работниците или беа исфрлени од своите работни места од страна на работодавците. Само во тие необични времиња можеше да се случи и така неверојатен настан еден озлогласен предводник на штрајкбрехерите, некојси Фарли, да ја мине Америка од Њујорк до Сан Франциско со специјални возови, во 1906 год; со војска од две и пол илјади штрајкбрехери, комплетно наоружани и опремени, за да го скрши штрајкот на трамвајските работници во Сан Франциско. Таков еден чин беше отворено газење на законите на земјата. Фактот што овој и илјадници слични чинови останаа неказнети, покажува дека судството целосно беше творба на плутократијата.
[68] Сточни дворови — Во текот на еден рударски штрајк во втората половина на деветнаесеттиот век се случи трупите војска многу штрајкувачи да ги затвораат во сточните дворови. Ваквото постапување како и името продолжија и во дваесеттиот век.
[69] Името, но не и идејата, доаѓа од Русија. Црните стомина настанаа од капиталистичките тајни агенти, а во употреба влегоа за време на работничките борби во деветнаесеттиот век. Околу ова не може да постои никаква дискусија. Никаков помал авторитет од она време туку Карол Д. Рајт, работнички пратеник на САД, во своето дело „Борбите на работничката класа” наведува дека во некои од големите историски штрајкови самите работници го поттикнуваа насилството; дека фабрикантите намерно предизвикуваа штрајкови за да се ослободат од своите вишоци; и дека агентите на работодавците за време на железничките штрајкови ги палеа вагоните за да ги зголемат безредијата. Токму од овие тајни агенти на работодавците потекнуваат и Црните стомина а подоцна тие станаа она ужасно оружје на олигархијата, агенти-провокатори.
[70] Вол Стрит, име на улица во стар Њујорк, каде што се наоѓаше берзата и каде што неразумната организација на општеството дозволи нечесни манипулации во сите индустриски гранки на земјата.