Првпат објавено:
Boris Atkov "Učitelj" во Čedo Kapor (ur.) "Španija
1936-1939",
"Vojnoizdavački zavod", Beograd, 1971, tom 5, 166-167 str.
Извор: „Нова
Македонија“, 19 октомври 1986, 11 стр.
Техничка обработка:Здравко Савески
Онлајн верзија: јуни 2015
Во 1925 година имав 19 години кога отидов во францускиот град Алес Гард и се вработив во еден од рудниците за јаглен. Тука првпат го сретнав Димитар Тодоров, за кого сум слушнал отпорано. Во овој басен тој работеше повеќе години. Меѓу рударите се расчу дека е дојден уште еден Македонец од Скопје. Зашто Димитар Тодоров беше мошне популарен и сакан од работниците и од наредбодавците.
Беше истакнат синдикален функционер во местото и член на Комунистичката партија на Франција. Уживаше углед како способен и солиден организатор за правата на експлоатираните. Работниците побрзаа да го известат и да го израдуваат за својот сограѓанин.
Тој излезе од својата шахта, каде што работеше, и тргна да ме бара. Нетрпението беше големо. Го влечеше нашата земја и народот, та одвај чекаше да чуе новости и разговор на свој јазик. Работевме шестотини метри под земја, копајќи јаглен голи до појас поради жештината. Одеднаш слушнав на македонски:
„Кој е тука Македонец од Скопје?“
Поради слабата светлина пред нас на неколку метри одвај се забележуваше човек, со среден раст, сув, со долга црна брада над градите и со долги мустаќи. Мене како да ме фати страв од тој изглед, но продолжив да го набљудувам колку е измачен, се присобрав малку и реков:
„Јас сум.“
Тој ги рашири рацете и се впушти кон мене:
„Дојди бе, братко, да се прегрнеме! И јас по толку години да видам еден нашинец!“
Ме гушка али ме гушка! Пак ме запраша:
„Чиј си ти?“
Откога му кажав, тој продолжи одушевено:
„Атков, син на Томчета Атков, е, та јас бев учител во Скопје и го учев брат ти во основното училиште. А ти си најмалиот? Да, па тебе колкупати сум те држел на раце...“
Французите зачудено нè гледаа, а тој му објаснуваше на мојот шеф како ја познавал сета моја фамилија. Потоа му рече нешто на француски на мојот шеф, кој одобри нешто со главата и Димитар ме зеде под рака:
„Дојди ваму, денес нема работа, ти си ми гостин.“
Ме одведе на ручек. Потоа ме одведе во синдикатот и ме претстави на своите другари. Ми беше чудно што сите тие како да ја делеа неговата радост и сите беа развеселени. Им расправаше за нашата земја и за нашиот народ. Кога излеговме, тој ми раскажуваше дека тие се негови другари, сите се во синдикатот, а повеќе од нив и комунисти, дека тука му било како дома, дека ги сака луѓето и работи со нив, дека по цел ден е во синдикатот и во Партијата, дека нема никаква разонода.
Димитар Тодоров беше капетан во бугарската војска за време на Првата светска војна. Ја издржал целата војна, но пред крајот, заедно со други истомисленици, откажал послушност и избегал од воените позиции. Во отсутност е осуден на смрт, но тој тогаш со други Французи, кои ги напуштаа фронтовите и се враќаа во своите домови, заминува за Франција. Во градот Алес Гард, во рудниците за јаглен, се вработува како минер. Секогаш им помагаше на помладите да се изградуваат во вистински револуционери. И самиот беше комунист, член на Комунистичката партија на Франција. Не еднаш ме уверуваше дека работничката класа насекаде е добра, дека има насекаде добри другари, во Скопје – „ројализам и тиранија“, ропство.
„Но знај дека светот еден ден ќе се ослободи од тие ропства – ми повторуваше. – Ќе дојде ден кога пролетаријатот ќе среди сè, никој друг. И Ленин е за давање права на поробените народи. Само преку комунистичката борба и нашиот народ еднаш ќе го добие своето, кој со векови се бори за она што се бореа и нашите стари – Гоце Делчев, Даме Груев и многумина други... Само едно ќе ти кажам: биди и’ верен секогаш на Комунистичката партија...“
Оттогаш поминаа 11 години. Во средината на септември 1936 бев во Шпанија да се борам за Републиката и за шпанскиот народ. Го чекав да пристигне нашинецот и мој пријател Ганчо Хаџи Панзов со други и кога пристигнаа, прашав:
„Има други доброволци од Македонија?“
На три-четири чекори од мене крена рака Ганчо, а зад него и еден стар, слаб и исцрпен човек. Не го познав – ги немаше брадата и мустаќите, беше дотеран и уреден, така што никогаш не би помислил дека сум го видел во рударското окно страшен и нечист. Но кога се насмеа и ги рашири рацете, веднаш го познав дека е тоа Димитар Тодоров. Ми рече:
„Каде, дојди да те прегрнам пак и да ти честитам дека си стасал пред мене. Сега гледам дека сум имал добар ученик. Кој очекуваше дека ќе се сретнеме токму тука како гоцевци и како комити ќе се биеме далеку и за нашата земја.“
Нетрпеливо чекаше да отиде на фронтот; да се бори како и другите. Набргу замина на Мадридскиот фронт. Како искусен војник – офицер беше определен да биде снајперист. Многумина непријателски старешини паднаа од неговите истрели.
Од крајот на ноември 1936 година веќе не го видов Димитар, тој прекрасен човек, борец и другар.[1]
Забелешка на транскриберот
[1] Димитар Тодоров загинал следната година, на 21 јули 1937 година на Брунете — Мадрид — Гвадалахара.