Еднаш, во празничен ден, мајката дојде од продавницата, ја отвори вратата и застана на прагот. — Се изненади облеана од радост како со топол летен дожд: во одајата ѕвонеше силниот глас на Павела.
— Ете ја! — извика Хохолот.
Мајката виде како Павел брзо се сврте и забележа како лицето му пламна од чувство што ветува нешто големо.
— Ете, си дојде... дома! — промрморе таа вџашена од ненадејната појава и седна.
Тој пребледнат, се наведна, во краиштата на очите му блескаа сјајни, ситни солзи, усните му трепереа. Една секунда молчеше, мајката го гледаше исто така молчејќи.
Хохолот, свиркајќи тивко, мина крај нив со наведната глава и излезе во дворот.
— Благодарам, мамо! — со длабок, низок глас изусти Павел стегајќи и ја раката со треперливите прсти.
— Благодарам мила!
Радосно потресена од изразот на лицето и од звукот на синовиот глас му ја галеше главата и воздржувајќи го силното тупкање на срцето тивко зборуваше:
— Господ со тебе! А зошто? ...
— Затоа што го помагаш нашето големо дело, благодарам! — велеше тој. — Кога човек мајка си може да ја нарече и по дух мила — тоа е ретка среќа!
Таа молчешкум жедно ги голташе неговите зборови со отворено срце, уживаше во синот — тој стоеше пред неа толку светол, близок.
— Видов, мамо, многу нешта тешко ја трогнуваа твојата душа, тешко ти беше. Мислев — никогаш нема да се помириш со нас, нема да ги примиш нашите мисли како свои, туку молчешкум ќе трпиш како што си трпела цел живот. Тоа беше тешко!...
— Андрјуша многу работи ми објасни! — се замеша таа.
— Ми зборуваше за тебе! — смеејќи се рече Павел.
— Егор исто така. Тој и јас сме земјаци. Андрјуша дури сакаше и да ме учи на писменост...
— А ти — се збуни и полека, сама почна да учиш?
— Тоа тој ме шпионирал! — вџашено извика таа. И вознемирена од обилството радост што и’ ги полнеше градите, на Павела му рече:
— Да го викнеме! Нарочно излезе да не пречи. Тој — нема мајка ...
— Андреј! — викна Павел, отворајќи ја вратата од ходникот. — Каде си?
— Овде. Сакам да нацепам дрва.
— Ела ваму!
Не дојде веднаш, а влегувајќи во кујната домаќински почна:
— Треба да му се рече на Николај да дотера дрва — малку дрва имаме. Гледате ли, мајче, каков е тој, Павел? Наместо да казнува, власта само ги гои бунтовниците ...
Мајката се насмевна. Срцето уште слатко и’ премалуваше, беше опијанета од радост, но некаква штедливост и внимателност кај неа предизвикуваа желба да го види синот мирен, онаков каков што е секогаш. Преку мера и беше добро во душата и сакаше првата, голема радост на нејзиниот живот веднаш и засекогаш да легне во срцето толку жива и силна, како што дојде. И плашејќи се да не и се намали среќата, брзаше што поскоро да ја скрие како што прави ловецот на птици кога случајно ќе фати ретка птица.
— Ајде да ручаме! — Ти, Паша, се разбира, уште не си јал. — Загрижено праша мајката.
— Не, синоќа дознав од надгледникот дека решиле да ме пуштат и ни ми се јадеше, ни ми се пиeше...
— Прв овде го сретнав старецот Сизов — раскажуваше Павел. — Ме забележа, го премина патот, се поздрави. Јас му велам — тргајте се сега од мене, јас сум опасен човек, се наоѓам под надглед на полицијата. Ништо, вели тој. И знаеш како прашува за внукот? Па, вели, добро ли се држеше Феѓа? Што значи — добро да се држиш в затвор? Па, вели, да не брборел нешто непотребно против другарите? И кога му реков дека е Феѓа чесен човек и умен, ја погали брадата и горделиво изјави: — Ние, Сизови, во својата фамилија немаме лоши луѓе ...
— Тој старец има мозок! — рече Хохолот клатејќи ја главата. — Ние двајцата често разговаравме — тој е добар селанец. Дали Феѓа ќе го пуштат скоро?
— Сите ќе ги пуштат, мислам! Ништо немаат освен исказите на Исај, а тој што може да каже?
Мајката одеше натаму-наваму и го гледаше синот, а Андреј, слушајќи го неговото раскажување, стоеше крај прозорецот со рацете на грбот. Павел одеше низ одајата. Брадата му нараснала, ситните кадри на танките црни влакна густо ги покриваа образите смекнувајќи ја црномурестата боја на лицето.
— Седете! — ги понуди мајката ставајќи на масата топло јадење.
На ручекот Андреј раскажуваше за Рибин. И кога заврши, Павел со жалење извика:
— Да бев дома — јас не ќе го пуштев! Што понесе со себеси? Големо чувство на побуна и збрка во главата.
— Е, — рече Хохолот насмевнувајќи се — кога човек има четириесет години и самиот долго се борел со мечки во својата душа — тешко е да го преработиш ...
Се зафати една од оние препирки кога луѓето почнуваа да зборуваат со зборови за мајката неразбирливи. Го завршија ручекот, а сè уште и пожешко еден со друг се засипуваа со плускав град од мудри зборови. Понекогаш зборуваа просто.
— Треба да одиме по својот пат не отстапувајќи ни чекор настрана! — решително изјавуваше Павел.
— И да се судриме на тој пат со неколку десетини милиони луѓе кои ќе нè пресретнат како непријатели...
Мајката го наслушнуваше расправањето и разбра дека Павел не ги сака селаните, а Хохолот се зазема за нив, докажувајќи дека и селаните треба да се учат на добро. Таа повеќе го разбираше Андреја, и се чинеше дека тој е во право, но секогаш кога Павел зборуваше макар што, таа напнато и задржувајќи го дишењето го очекуваше одговорот на синот за да дознае што понапред — да не го навредил Хохолот. Но тие си викаа еден на друг не навредувајќи се.
Понекогаш мајката го прашуваше синот:
— Зарем така е, Паша?
Тој со насмевка ќе одговореше:
— Така е!
— Вие, господине, — со пријателска потсмешливост зборуваше Хохолот, — многу јадовте, но лошо џвакавте и залакот ви стои во грлото... Исплакнете го грлцето!
— Не будали! ... — посоветува Павел.
— Па јас — како на помен! ...
Мајката тивко се насмевнуваше, нишајќи ја главата.