Првпат објавено: Stalin Society July, 1993;
Превод: Томислав Захов (од англиски)
Техничка обработка: Томислав Захов
Онлајн верзија: декември 2023
Вовед
За време на својот таен говор на XX Конгрес на КПСС во февруари 1956 година, Никита Хрушчов тврдеше дека, на иницијатива на Сталин, пет мали народи биле депортирани од нивните домови во други региони на Советскиот Сојуз:
„Уште помонструозни се делата чиј иницијатор беше Сталин и кои се груби прекршувања на основните ленинистички „принципи на националната политика на советската држава“. Мислам на масовните депортации на цели народи од нивните родни места... Веќе на крајот на 1943 година беше донесена и спроведена одлуката за депортација на сите Карачајци од огништата на кои живееја. Во истиот период, на крајот на декември 1943 година, истата судбина го снајде целото население на Автономната Република Калмикија. Во март 1944 година, сите чеченски и ингушки народи беа депортирани, а Чеченско-Ингушката Автономна Република беше ликвидирана. Во април 1944 година, сите Балкарци беа депортирани на далечни места од територијата на Автономната Кабардинско-Балкарска Република и самата Република беше преименувана во Кабардинска Автономна Република.“[1]
Депортираните нации
Петте мали народи на кои се осврна Хрушчов беа
1) Карачајците (околу 76 000 во 1939 година), кои зборуваат на турски јазик, главно сунитски муслимани, и кои живеат на северните падини на планинскиот венец Кавказ.
Во јануари 1922 година бил формиран Автономен Карачаево-Черкески регион за народите Карачајци и Черкези и поделен во 1926 година за да се формираат посебни Карачајски и Черкески автономни региони. Карачајскиот Автономен Регион („А“ на мапа) (површина: 3.800 квадратни милји) избрал 3 претставници во Советот на националности. Бил окупиран од германските трупи помеѓу август 1942 година и јануари 1943 година.
2) Калмиците (околу 134 000 во 1939 година), кои зборуваат монголски јазик, главно будисти, и кои живеат неколку стотици милји северно од планинскиот венец Кавказ западно од Волга.
Калмичкиот Автономен Регион (површина: 28 000 квадратни милји) е основан во ноември 1920 година и се трансформира во Калмичка Автономна Социјалистичка Советска Република („B“ на картата) (главен град: Елиста) во октомври 1935 година. Во 1937 година Републиката избрала 9 претставници во Советот на националностите. Областа била окупирана од германските трупи од крајот на 1942 година до јануари 1943 година.
3) Чеченците (околу 408 000 во 1939 година) и
4) Ингушите (околу 92 000 во 1939 година);
биле тесно поврзани етнички и лингвистички. Тие зборувале турски јазик, главно биле сунитски муслимани и живеат на северните падини на планинскиот венец Кавказ.
Чеченско-Ингушката Автономна Советска Социјалистичка Република („С“ на картата) (површина: 6000 квадратни милји; главен град: Грозни) е основана во декември 1936 година со спојување на чеченските и ингушките автономни региони. Оваа Република испратила 6 претставници во Советот на националности (5 Чеченци и 1 Ингуш). Германските трупи го окупирале западниот дел на републиката во есента 1942 година, но биле запрени на приодите кон Грозни.
5) Балкарците (околу 43 000 во 1939 година), кои зборуваат на турски јазик, главно сунитски муслимани, живеат на северните падини на планинскиот венец Кавказ.
Автономниот Кабардинско-Балкарски Регион бил основан во јануари 1922 година и трансформиран во Кабардинско-Балкарска Автономна Советска Социјалистичка Република („D“ на картата; површина: 4800 квадратни милји; главен град: Налчик) во декември 1936 година. Oваа Република испратила 4 претставници во Советот на националности во 1937 година. Областа била окупирана од германските трупи помеѓу октомври 1942 и јануари 1943 година.
Граници на германскиот пробив (1942-43).
А: Автономниот Регион Карачај.
В: Калмичка Автономна Социјалистичка Советска Република.
С: Чеченско-Ингушката Автономна Советска Социјалистичка Република.
D: Автономниот Кабардинско-Балкарски Регион.
Но, всушност, во тоа време биле насилно преселени уште три мали народи што Хрушчов се воздржа да ги спомене во својот таен говор. Овие народи беа:
6) Германците од Волга, кои дошле во регионот на Волга за време на владеењето на Катерина Велика во XVIII. век, броеле околу 382 000 во 1939 година, биле Германци по етничко потекло, и главно менонити или лутеранци по религија. Тие живееле во регионот на Волга во близина на градот Саратов.
Германската Работничка Комуна Волга е основана во октомври 1918 година, а во февруари 1924 година била трансформирана во Волшко-Германска Автономна Советска Социјалистичка Република („Е“ на картата) (површина: 10 500 квадратни милји; население: околу 605 500 во 1939 година; главен град: Енгелс). Областа не била окупирана од германските сили.
7) Кримските Татари, кои броеле околу 202 000 во 1939 година, зборувале турски јазик, главно биле сунитски муслимани и живееле на полуостровот Крим.
Кримската Автономна Советска Социјалистичка Република („F“ на картата) (површина: 10 000 квадратни милји; население околу 1 126 800 во 1939 година; главен град: Симферопол) е основана на полуостровот Крим во октомври 1921 година. Областа била окупирана од германските сили помеѓу 1941 и 1944 година.
8) Мескетите (така нарекувани само по доцните 1950-ти) кои броеле околу 150 000 луѓе од различно етничко потекло, но сите зборувале турски јазик, главно сунитски муслимани, живееле во југозападниот дел на Грузиската Советска Социјалистичка Република (во областа означена „G“ на картата), во близина на турската граница. Областа не била окупирана од германските сили.
Е: Волшко-Германска Автономна Советска Социјалистичка Република.
F: Кримска Автономна Советска Социјалистичка Република.
G: Мескетите.
Податоците погоре се извлечени од:
‘The great Soviet Encyclopedia’; New York; 1973-83.
Robert Conquest: ‘The Nation Killers: The Soviet Deportation of Nationlaities’; London 1970.
Walter Kolarz: ‘Russia & Her Colonies’; London; 1952.
Ronald Wixman: ‘The peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook’; London; 1984.
Датумите на депортациите
Според Хрушчов во неговиот таен говор на XX. Конгрес на КПСС, датумите на депортациите биле како што следат:
Крајот на 1943 година: Карачајците.
Крајот на декември 1943 година: Калмиците.
Март 1944: Чеченците и Ингушите.
Април 1944: Балкарите.[2]
Според Роберт Конквест, датумите на депортациите на Германците од Волга и Кримските Татари биле како што следат:
Август 1941 година: Германците од Волга.
Околу јуни 1944: Кримските Татари.[3]
На Конквест не му е познат датумот на депортацијата на Мескетите.[4]
Но, американскиот историчар Роналд Сани го одредува датумот како 1947 година:
„Повеќе од 2000 Грузијци беа населени во овие осиромашени земји во декември 1943 година. Четири години подоцна околу 8000 муслимани во Грузија, турските Мескети беа депортирани во Централна Азија.“[5]
Местата на депортациите
Нациите присилно преселени во 1941-47 година беа протерани во источните региони на СССР, како што е прикажано на картата долу:
Вкупниот број на депортирани
Вкупниот број на депортирани во 1941-47 година беше како што следи:
Чеченци: 408 000
Германци од Волга: 382 000
Кримски Татари: 202 000
Мескети: 150 000
Калмици: 134 000
Ингуши: 92 000
Карачајци: 76 000
Балкари: 43 000
Вкупно: 1 487 000
Роберт Конквест дава малку повисока проценка од „...приближно 1 650 000“.[6]
Политичките промени
Следствено на депортациите, беа направени одредени политички промени:
1. Карачајскиот Автономен Регион („А“ на првата карта) бил распуштен и поголемиот дел од територијата бил отстапен на Грузиската ССР.
2. Калмичката Автономна Советска Социјалистичка Република („В“ на првата карта) била распуштена и поголемиот дел од нејзината територија бил отстапен на новиот Астрахански регион на Русија.
3. Чеченско-Ингушката Автономна Советска Социјалистичка Република („С“ на првата карта) била распуштена, а поголемиот дел од нејзината територија бил префрлен во новата провинција Грозни во Русија.
4. Кабардинско-Балкарската Автономна Советска Социјалистичка Република („D“ на првата карта) била преименувана во Кабардинска АССР, со голем дел од нејзината територија отстапен на Грузиската ССР.
5. Волшко-Германската Автономна Советска Социјалистичка Република („Е“ на втората карта) била распуштена и поголемиот дел од нејзината територија бил префрлен на провинцијата Саратов во Русија.
6. Кримската Автономна Советска Социјалистичка Република („F“ на втората карта) била распуштена и нејзината територија била преименувана во Кримска Провинција на Русија.
Причините за пропустите на Хрушчов
Мора да се размисли зошто Хрушчов ја изоставил депортацијата на три мали народи од обвиненијата изнесени на XX. Конгрес. Тој дава општо осудување:
„Уште помонструозни се делата чиј иницијатор беше Сталин и кои се груби прекршувања на основните ленинистички „принципи на националната политика на советската држава“. Мислам на масовните депортации на цели народи од нивните родни места...“[7]
но не спомнува три од народите депортирани на истиот начин:
„Говорот на Хрушчов ги именуваше само Чеченците, Ингушите, Бајкарите, Карачајците и Калмиците како народи кои страдаат, не наведувајќи ги Германците од Волга, Кримските Татари или Мескетите.“[8]
Сепак:
„Хрушчов јасно мислеше дека целата депортација е кривично дело и дека треба да се поништи.“[9]
И тешко дека на Хрушчов му се припишува желбата да ги обели наводните злосторства на Сталин.
Навистина, секретарот на Президиумот на Врховниот совет на СССР, Александар Горкин,
„кој бил потписник на првите декрети за депортација“[10]
рекол во говорот пред Врховниот совет во февруари 1957 година:
„Практичното спроведување на мерките за враќање на националната автономија на овие народи бара одредено време.
Преселувањето на граѓаните од наведените националности кои изразиле желба да се вратат во регионите каде претходно живееле мора да се спроведе на организиран начин.“[11]
Ниту, пак, потфрлувањето на Хрушчов да спомене во својот таен говор три од депортираните народи може да се припише на непознавање на фактот за нивната депортација. Бидејќи еден објавен декрет на Президиумот на Врховниот совет на СССР од август 1941 година, утврдува:
„Државниот комитет за одбрана доби инструкции итно да изврши депортација на сите Германци од Волга.“[12]
И сличен декрет објавен во јуни 1946 година вели дека:
„За време на Големата патриотска војна, Чеченците и Кримските Татари беа депортирани во други региони на СССР.“[13]
Тогаш, што ги разликува неспомнатите Германци од Волга, Кримските Татари и Мескетите од другите депортирани народи?
Само фактот што на споменатите народи им беше дозволено од страна на хрушчовските ревизионисти да се вратат во своите оригинални области, додека на неспомнатите народи не им беше дозволено:
„Две од потиснатите републики не успеаја повторно да се обноват. Во 1964 година беше објавен декрет за јавна рехабилитација на Германците од Волга, но сепак не им се дозволи да се вратат во своите стари населби. Односно, обвинувањата на крајот беа повлечени, но казната остана на сила. Оттогаш, оваа рехабилитација се чини дека е поврзана со напорите на Хрушчов да ги релаксира заладените политички односи со Западна Германија.“
„Дури во 1967 година беше донесен декрет за повлекување на обвинувањата против Кримските Татари.“
„Како и за Германците од Волга, повлекувањето на обвиненијата против Кримските Татари не беше придружено со укинување на официјалните казни.“
„Конечно, еден необјавен декрет на Врховниот совет од 31 октомври 1956 година ги ослободи Мескетите од контролата на Министерството за внатрешни работи, без да им даде право да се вратат дома.“[14]
Официјалните мотиви за депортациите
Официјалните причини за депортацијата беа наведени како државна безбедност.
Во седум од осумте случаи (т.е. во сите случаи освен во случајот на Мескетите), депортираните народи беа обвинети за масовно предавство за време на Втората светска војна. Мерките на присилно преселување во овие случаи не беа претставени како масовно казнување, туку како превентивна мерка за избегнување на неопходноста од масовно казнување:
„Според веродостојните информации добиени од воените власти, меѓу германското население што живее во областа на Волга има илјадници и десетици илјади диверзанти и шпиони кои, на даден сигнал од Германија, треба да извршат саботажа во населената област од страна на Волшките Германци.“
„Никој од Германците што живеат во областа Волга не го пријавил на советските власти постоењето на толку голем број диверзaнти и шпиони меѓу Германците; следствено, германското население на Волга ги крие непријателите на советскиот народ и на советската власт во својата средина.“
„Во случај ако диверзантски дела се извршат на даден сигнал од Германија од германските саботери и шпиони во Волшко-Германската Република или во соседните области, во случај ако се случи и крвопролевање, советската влада ќе биде обврзана, според законите што важат за време на војна, да се преземат казнени мерки против целото волшко-германско население.“
„За да се избегнат несакани настани од ваква природа и да се спречи сериозно крвопролевање, Президиумот на Врховниот Совет на СССР смета за нужно да го депортира целото германско население што живее во областа Волга во други области.“[15]
„За време на Големата патриотска војна многу Чеченци и Кримски Татари, поттикнати од германски агенти, се приклучија на доброволните единици организирани од Германците и заедно со германските трупи се вклучија во вооружена борба против единиците на Црвената армија; исто така, на барање на Германците, тие формираа диверзантски банди за борба против советската власт зад грб; во меѓувреме, мнозинството на населението на Чеченско-Ингушката и Кримската АССР не презеде контра акција против овие предавници на татковината.“
„Во врска со ова, Чеченците и Кримските Татари беа депортирани во други региони на СССР.“[16]
Самиот Хрушчов негира дека депортациите биле диктирани од безбедносни фактори:
„Оваа акција на депортација не беше диктирана од никакви воени причини.“[17]
Многу антисоветски историчари го прифаќаат овој став, според кој Сталин бил многу злобен човек кој се разбудил едно утро и рекол: „Што можам да направам денес што е навистина гадно? Знам! Ќе ги преселам Чеченците - кои се лојални советски граѓани - во Казахстан!“
Но, оваа теорија има проблеми за антисоветските историчари, кои сакаат да ни раскажуваат дека социјализмот бил толку ужасен што секој разумен советски граѓанин ги пречекал нацистите со раширени раце.
Вистината лежи помеѓу овие две крајности. Додека имало индивидуални предавници меѓу сите народи на Советскиот Сојуз, неколку мали нации биле виновни за масовно предавство.
Еден авторитетен учебник на советското право ни кажува:
„Во позадината на патриотскиот ентузијазам кој ги разгоруваше народите на советската земја обединети против заедничкиот непријател, чудно се издвојуваат монструозните, криминални и предавнички дела на некои мали, заостанати народи кои му дадоа поддршка на непријателот во очекување да добијат „привилегии“ од него на сметка на другите народи на Советскиот Сојуз. Овие акти бараа неопходни и вонредни мерки од страна на Советската држава во интерес на целиот СССР.“[18]
Александар Далин раскажува дека на почетокот на советско-германската војна:
“избувнаа бунтови меѓу некои од кавкаските мештани. Овие бунтови најраспространети во муслиманските области, особено меѓу Чеченците и Карачајците, го подготвија теренот за промена на режимот. Соочена со концентриран германски напад и недостиг на поддршка од домородното население, Црвената армија се повлече од Ростов кон планините на Големиот Кавказ без да даде отпор.“
„Во регионот Карачај, најголемиот дел од муслиманските мештани им приредиле на Германците поискрено добредојде отколку во повеќето други окупирани области.“
„Германците најавиле формирање на доброволна карачајска ескадрила од коњаници за борба на страната на германската армија.“
За време на целата окупација, немало докази за антигерманска активност во областа Карачај.
По освојувањето на Крим (од страна на Германците) тие и другите татарски „доброволци“ биле организирани во помошни воени единици за да се борат на германската страна.“[19]
„Германците биле пречекани практично од целото население на Крим и муслимански области на северен Кавказ. Балкарите биле муслимани и за разлика од христијанските Кабардинци, масовно соработувале со непријателот.“[20]
„Муслиманските Балкари биле поотворено прогермански од претежно немуслиманските Кабардинци. Иако Германците не навлегле длабоко во Чеченско-Ингушката АССР (јужно од Грозни), изгледа дека овие два народи не го криеле своето сочувство кон Германците.“
„Генерално, досието на Татарите било толку лошо колку што е можно. Тие формирале полициски сили под германска контрола и биле многу активни во Гестапо.“[21]
„Кога германските војски го окупираа регионот на Северен Кавказ, многу мештани го манифестирале своето непријателство кон советскиот режим. Тие се обиделе да го искористат повлекувањето на Црвената армија за да се ослободат од она што го сметаа за „руски јарем“. Над дваесет години советско владеење не го промени нивното замислено убедување дека непријателите на Русија се нивни пријатели.“
„Во Чеченија, се чини дека муслиманското противење на советскиот режим никогаш не било сосема потиснато. Мулите, кои биле моќни противници на советскиот режим, дури успеале да ги одржат во живот илегалните шеријатски судови.“
„Честопати се манифестирал непријателскиот однос на Чеченците кон советскиот руски режим.“
„Ингушите не се покажале помалку лојални на исламот.“[22]
„Во повеќето градови на Крим, германската војска која напредуваше била пречекана со радост и повици на „ослободители“ од локалното татарско население.“
„Ерих фон Манштајн бил релативно успешен во своите обиди да добие активна поддршка од Татарите. Според германските и татарските докази, Германците убедиле помеѓу 15 000 и 20 000 Татари да формираат баталјони за самоодбрана кои биле делумно вооружени од Германците и испратени во планините да ги ловат партизанските единици. Од различните кавкаски народи биле регрутирани над 110 000 доброволци; а Калмиците обезбедиле околу 5000 доброволци…“
„Голем број татарски селани, како и шест организирани татарски баталјони за самоодбрана, жестоко се бореле против советските партизани.“[23]
„Голем дел од кримско-татарското население не ја сметаше владата во Москва за свој „суверен“ ниту СССР за своја земја.“
„Соработката на Татарите со Германците ги имаше следните форми:
„Прво, на почетокот на 1942 година Германците го охрабриле создавањето на баталјони за „самоодбрана“ на Татарите за да ги „одбранат“ своите села од активностите на советските партизани на Крим. Според германските записи, меѓу 15 000 и 20 000 Кримски Татари ги сочинувале овие воени единици. Второ, со германска помош, Татарите основале локални „муслимански комитети“ за да ја преземат одговорноста за повеќето неполитички и невоени работи.“[24]
„Кога германските трупи ја презедоа западна Русија во јули и август 1941 година, наидоа на германски села...“
„Кога германските (или романските) војници пристигнале во едно такво село, тие биле пречекани како ослободители.“
„Некои од нив (советските Германци) доброволно се пријавиле да работат за Рајхот за време на војната. Некои од нив целосно пребегнале на страната на нацистите и служеа во германските вооружени сили.“[25]
„Германските извештаи исто така јасно покажуваат дека еден советски автор не претерал кога напишал дека просоветските партизани на Крим од самиот почеток „биле лишени од поддршката на локалното население“.“[26]
Случајот на Мескетите
Мескетите се посебен случај меѓу депортираните нации по тоа што нивната депортација се случила подоцна од онаа на другите народи во 1947 година – и тие не биле обвинети за предавство:
„Народите на Мескетија никогаш не беа обвинети за соработка со Германците.“[27]
„Мескетите не беа обвинети дека соработувале со Германците – кои биле стотици милји оддалечени од областа. Всушност, потегот беше претставен како воопшто да не е од казнена природа.“[28]
Но, за време на Втората светска војна, сојузничките сили имаа прилика да се пожалат во неколку наврати дека Турција `и дозволува на Германија да ја прекрши Конвенцијата од Монтре од 1936 година за Дарданелите. Така, во јуни 1945 година веднаш по крајот на војната, советската влада побара ревизија на Конвенцијата за да им се овозможи на советските сили да учествуваат во управувањето со теснецот и враќањето на одредени погранични области одземени од советската територија од она што советската влада го сметаше за „наметнати“ договори во 1921 година.[29]
Додека западните сили, за време на војната, ги поддржаа барањата за ревизија на Конвенцијата на Монтре, Черчил во февруари 1946 година го сигнализираше крајот на англо-американското партнерство со Советскиот Сојуз кога во Фултон изјави:
„Од Шчеќин на Балтикот до Трст на Јадранот, железна завеса се спушти низ континентот.“[30]
Така, во август 1946 година Турција, со поддршка на американските империјалисти ги отфрли советските предлози за заеднички надзор на теснецот со образложение дека:
„Советското барање за учество во одбраната на теснецот е некомпатибилно со турскиот суверенитет.“[31]
Во тој месец (август 1946 година) Московското радио емитуваше серија запленети документи од германското Министерство за надворешни работи кои открија, на пример, дека поранешниот турски премиер Шукру Сараџоглу им рекол на Германците во август 1942 година:
„Како Турчин, страсно посакувам уништување на Русија.“[32]
Кога во март 1947 година, американскиот претседател Хари Труман побара од Конгресот итна „помош“ за Турција, советскиот весник „Известија“ коментираше:
„Американската „помош“ за Турција очигледно има за цел да ја стави таа земја под контрола на САД.“[33]
Во тоа време, како мерка на одбрана, советската влада ги депортирала турските Мескети кои живееле на советско-турската граница. Роберт Конквест коментира:
„Мескетите всушност најдобро се опишуваат како Турци. Тоа е население за кое може да се смета дека има турски симпатии.“[34]
Патем, една од првите промени во советската надворешна политика по смртта на Сталин и доаѓањето на власт на новото советско ревизионистичко раководство беше откажувањето, во мај 1953 година, од советските територијални претензии кон Турција и од своите барања за ревизија на Конвенцијата од Монтре.
Спротивно на марксистичко-ленинистичките принципи?
Според Хрушчов, депортацијата била извршена со кршење на марксистичко-ленинистичките принципи за националното прашање:
„Уште помонструозни се оние дела чиј иницијатор бил Сталин и кои се грубо кршење на основните ленинистички принципи на националната политика на советската држава. Mислам на масовните депортации од нивните родни места на цели народи.“[35]
Но, Ленин секогаш инсистираше на тоа:
„Интересите на социјализмот се повисоки од интересите на правото на народите на самоопределување.“[36]
Како и Сталин:
„Покрај правото на народите на самоопределување, постои и право на работничката класа да ја консолидира својата моќ, а правото на самоопределување е подредено на ова последно право. Правото на самоопределување не може и не смее да послужи како пречка за работничката класа да го оствари своето право на диктатура. Првото мора да попушти на второто.“[37]
Очигледно, ако постоеле валидни причини да се оцени дека депортациите се неопходни заради безбедноста на социјалистичката држава, тие биле целосно во согласност со марксистичко-ленинистичките принципи за националното прашање.
Спротивно на советските закони?
Според многу советски ревизионистички извори, депортацијата била спротивна на советските закони:
„Во декември 1943 година, кршејќи ги социјалистичките закони, Калмиците беа одделени од територијата на Републиката и беа преселени во источните региони на земјата.“[38]
„Во март 1944 година, како резултат на прекршување на социјалистичките закони, Балкарите беа преселени во регионите на Средна Азија и Казахстан.“[39]
Но, една авторитетна книга за советското право ги поставува околностите во кои групи на граѓани можат легално да бидат преселени во други делови на Советскиот Сојуз:
„Преселувањето го вршат државните органи на СССР:
1) заради спроведување мерки поврзани со државната безбедност и одбраната на државните граници;
2) заради стекнување на земјишта за земјоделско производство.
Првата функција ја вршат органите на државната безбедност.“[40]
Депортациите со кои се занимаваме овде биле извршени, како што ќе видиме, заради првата од овие две цели – односно од државно-безбедносни причини и заради одбрана на државните граници – така што депортациите биле спроведени во рамките на законот од службите за државна безбедност.
Геноцид?
Антисоветските историчари често ги опишуваат депортациите како акти на „геноцид“. Ова се подразбира во насловот на книгата на Роберт Конквест за депортациите: „Убијци на нацијата“.
Всушност, Конвенцијата на Обединетите Нации за спречување и казнување на злосторството геноцид, усвоена во декември 1948 година, го дефинира геноцидот како акт:
„извршен со намера да се уништи, целосно или делумно, национална, етничка или религиозна група како таква.“[41]
Но, депортациите на национални групи во никој случај не може да се идентификуваат со намера да се уништат. Навистина, дури и eден непријателски коментатор како Роберт Конквест е принуден да признае:
„Ништо овде не се совпаѓа со ужасот на нацистичките гасни комори. Овие народи не беа физички уништени.“[42]
Всушност, на раселените народи им беше доделено земјиште и им беше дадена државна помош за да изградат нов живот во областите во кои беа населени. Германците од Волга, на пример, беа преселени:
„со ветување дека на мигрантите ќе им биде доделено земјиште и дека државата треба да им помогне да се населат во новите области.“[43]
додека преселените Чеченци и Кримските Татари
„добија земјиште, заедно со потребната владина помош за нивните стопански субјекти.“[44]
Колективна природа на одлуките за преселување
Како што видовме, Хрушчов го опишува Сталин како:
„иницијатор“[45]
на депортациите.
Ова можеби е точно, но одлуките за депортациите беа несомнено колективни, а не индивидуални одлуки.
Роберт Конквест сведочи дека пребегнатиот полковник Григориј Токаев:
„имал одреден пристап до она што се зборувало во високите политички и воени кругови“[46]
и Токаев тврди дека:
„Советскиот Генералштаб известил во 1940 година дека населението на северен Кавказ ќе се покаже како хендикеп во случај на војна и препорачал навреме да се преземат „посебни мерки“.
„Вистинската одлука за депортирање на Чеченците Токаев ја опишува како првично донесена на заеднички состанок на Политбирото и Високата команда на 11 февруари 1943 година, речиси една година пред да стапи на сила.“[47]
Инаку, Токаев наведува дека:
„Операцијата беше убаво испланирана.“[48]
и дека:
„Берија беше задолжен за операцијата.“[49]
И иако Хрушчов ги осуди (некои од) депортациите три години по смртта на Сталин, Конквест истакнува дека во тоа време:
„Тој (Хрушчов) не тврдеше дека протестирал.“[50]
Политичката позадина на предавството
Видовме дека нелојалноста што доведе до депортации беше масовен феномен само кај неколку мали народи во Советскиот Сојуз, и затоа не може да се сметаат за резултат на неправилна национална политика од страна на советските марксисти-ленинисти.
Всушност, дури и антисоветските историчари сведочат за севкупниот успех на советската национална политика во времето на Сталин:
„Таканаречената национална политика на Ленин-Сталин постигна извонредни успеси во овозможувањето на некогаш заостанатите народи да се модернизираат.“[51]
Зборувајќи им на мештаните од Кавказ во 1920 година, Сталин рече:
„Давајќи ви автономија, Русија ви ги враќа слободите што ви ги украдоа царевите крвопијци и тиранските царски генерали.“
„Секој од народите – Чеченците, Ингушите, Осетијците, Кабардинците, Балкарите, Карачајците, а исто така и Козаците кои остануваат во автономната планинска територија – треба да имаат свој Национален Совет кој ќе управува со работите на секој посебен народ во согласност со неговиот начин на живот и специфични карактеристики.“[52]
Дури и Роберт Конквест признава:
„Една од најкарактеристичните работи во животот на советските малцинства е грижата да им се обезбеди сопствена советска литература.“[53]
Нациите кои подлегнаа на масовно предавство беа подложни на посебни притисоци – на странски национализам (германски или турски) и – во случај на Кавказите – на реакционерните муслимански мули.
Особено важна позадина на предавството беше политичката активност во Северен Кавказ на скриените ревизионистички заговорници. На своето судење за предавство во март 1938 година, Владимир Иванов признал:
„Во 1929 година бев испратен во Северен Кавказ како втор секретар, Бухарин ми предложи да формирам десничарска група во Северен Кавказ, бидејќи Северен Кавказ ќе одигра многу важна улога во нашата борба против Партијата и советската власт.“[54]
„Доказите на Иванов за ова тврдење ги потврди и друг обвинет во истото судење – Алексеј Риков:
„РИКОВ: Десниот центар посвети посебно внимание на Северен Кавказ поради специфичниот карактер на тамошните традиции.“
„ВИШИНСКИ: Да се организираат кулачки акции, кулачки востанија?“
„РИКОВ: Се разбира.“[55]
Заклучок
Депортациите на осум мали народи на Советскиот Совет во периодот 1941-47 беа правна мерка во согласност со марксистичко-ленинистичките принципи, неопходни поради посебните околности да се зачува безбедноста на Советскиот Сојуз.
Фусноти
[1] Russian Institute, Columbia University: ‘The Anti-Stalin Campaign and International Communism: A Selection of Documents’; New York; 1956; p. 57.
[2] Russian Institute, Columbia University: op. cit.; p. 57
[3] Robert Conquest: op. cit.; p. 100
[4] Robert Conquest: ibid.; p. 100
[5] Ronald G. Suny: ‘The Making of the Georgian Nation’; London; 1989; p.289.
[6] Robert Conquest: op. cit.; p. 65.
[7] Russian Institute, Columbia University: op. cit.; p. 57.
[8] Robert Conquest: op. cit.; p. 142.
[9] Robert Conquest: op. cit.; p. 143.
[10] Robert Conquest- ibid.; p. 145.
[11] A. Gorkin, in: ‘Pravda’, 12 February 1957, in: Robert Conquest: ibid.; p. 146.
[12] Уредба на Президиумот на Врховниот Совет на СССР, 28 август 1941 година, во: „Билтен на Врховниот совет на СССР“, бр. 38, 2 септември 1941 година, во: Robert Conquest: ibid.; p. 63.
[13] Уредба на Президиумот на Врховниот Совет, 25 јуни 1946 година, во: „Известија“, 26 јуни 1946 година, во: Robert Conquest: op. cit.; p. 47.
[14] Robert Conquest: op. cit.; p. 179, 183, 185, 186, 187.
[15] Президиум на Врховниот Совет на СССР: Уредба од 28 август 1941 година, во: „Билтен на Врховниот совет на СССР“, бр. 38, 2 септември 1941 година, во: Robert Conquest: op. cit.; p. 62.
[16] Президиум на Врховниот совет на СССР: Декрет од 25 јуни 1946 година, во: Robert Conquest” ibid.; p. 47.
[18] Robert Conquest: op. cit.; p. 81, citing: Ilya D. Levin (Ed.): ‘Soviet State Law’; Moscow; 1947.
[19] Alexander Dallin: ‘German Rule in Russia: 1941-1945: A Study of Occupation Policies’; London; 1981; p. 244, 246, 258.
[20] Robert Magidoff: ‘The Kremlin vs. the People: The Story of the Cold Civil War in Stalin’s Russia’; New York; 1953; p. 20, 22.
[21] Alexander Werth: ‘Russia at War: 1941-1945’; London; 1964; p. 579-80, 838.
[22] Walter Kolarz: op. cit.; p. 185, 187.
[23] Alan W. Fisher: ‘The Crimean Tatars’; Stanford (USA); 1987; p. 153, 155, 159.
[24] Alan W. Fisher: ‘The Crimean Tatars, the USSR and Turkey’, in: William 0. McCagg, jun. & Brian D. Silver (Eds.): ‘Soviet Asian Ethnic Frontiers’;. New York; 1979; p. 12.
[25] Adam Giesinger: ‘From Catherine to Khrushchev: The Story of Russia’s Germans’; Battleford (Canada); 1974; p. 304, 313.
[26] Robert Conquest: op. cit.; p. 100, citing: Ivan A. Kozlov: ‘In the Crimean Underground’; Moscow; 1948.
[27] S. Enders Wimbush & Ronald Wixman: ‘The Meskhetian Turks: A New Voice in ‘Canadian Slavonic Papers’, Volume 17, Nos. Soviet Central Asia’, in: 2/3, (summer/fall 1975), p. 320.
[28] Robert Conquest: op. cit.; p. 48-49.
[29] ‘Keesing’s Contemporary Archives’, Volume 6; p. 7737.
[30] ‘Keesing’s Contemporary Archives’, Volume 6; p. 7771.
[31] ‘Keesing’s Contemporary Archives’, Volume 6; p. 8102.
[32] ‘Keesing’s Contemporary Archives’, Volume 6; p. 8076.
[33] ‘Keesing’s Contemporary Archives’, Volume 6; p. 8493.
[34] Robert Conquest: op. cit.; p. 48.
[35] Russian Institute, Columbia University: op. cit.; p. 57.
[36] Vladimir I. Lenin: ‘On the History of the Question of the Unfortunate Peace’ (January, 1918), in: ‘Selected Works’, Volume 3; Moscow; 1967; p. 533.
[37] Josef V. Stalin: Reply to the Discussion on the Report on National Factors in Party and State Affairs, 12th Congress of RCP (April 1923), in: ‘Works’, Volume 5; Moscow; 1953; p. 270.
[38] ‘Great Soviet Encyclopedia’, Volume 11; New York; 1976; p. 365.
[39] ‘Great Soviet Encyclopedia’, Volume 11; ibid.; p. 320.
[40] Robert Conquest: op. cit.; p. 82, citing: Semen S. Studentiev, Viktor A. Vlasov & Ivan I. Evtikhiev: ‘Administrative Law of the USSR’; Moscow; 1950.
[41] UN Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (December 1948), in: Edmund J. Osmanczyk: ‘The Encyclopedia of the United Nations and International Relations’; New York; 1990; p. 328.
[42] Robert Conquest: op. cit.; p. 11.
[43] Decree of Presidium of USSR Supreme Soviet, 28 August 1941, in: Robert Conquest: op. cit.; p. 62-63.
[44] Decree of Presidium of USSR Supreme Soviet, 25 June 1946, in: Robert Conquest: op. cit.; p. 47.
[45] Russian Institute, Columbia University: op. cit.; p. 57.
[46] Robert Conquest: op. cit.; p. 99.
[47] Robert Conquest: op. cit.; p. 99.
[48] Grigory A, Tokaev: ‘Comrade X’; London; 1956; p. 259.
[49] Grigory A. Tokaev: ibid.; p. 257.
[50] Robert Conquest: op. cit.; p. 192.
[51] William 0. McCagg, junior & Brian D. Silver (Eds): Introduction to: ‘Soviet Asian Ethnic Frontiers’; New York; 1979; p. xiv.
[52] Josef V. Stalin: Report on Soviet Autonomy for the Terak Region, Congress of the Peoples of the Terek Region (November 1920), in: ‘Works’, Volume 4; Moscow; 1953; p. 415.
[53] Robert Conquest: op. cit.; p. 41.
[54] Report of Court Proceedings in the Case of the Anti-Soviet ‘Bloc of Rights and Trotskyites’; Moscow; 1938; p. 118.
[55] Report of Court Proceedings ibid.; p. 165.