فرهنگ کارگری چیست و آیا چنین چیزی امکان پذیر است؟

وظیفه ما در روسیه بدلیل فقر و تمامیت سنن فرهنگی ما و تخریب مادی که توسط حوادث دهه گذشته شکل گرفته، پیچیده است. پس از تسخیر قدرت و بعد از تقریبا شش سال مبارزه برای حفظ و تحکیم آن، پرولتاریای ما مجبور است که تمام انرژی خود را معطوف به ایجاد ابتدایی ترین شرایط موجود مادی و ارتباط با ABC فرهنگ نماید - ABC در معنای واقعی و تحت اللفظی کلمه. بی دلیل نیست که ما تا فرا رسیدن دهمین سالگرد رژیم شوروی سوادآموزی عمومی را در دستور عمل خودمان قرار داده ایم.

واقعی و تحت اللفظی کلمه. بی دلیل نیست که ما تا فرا رسیدن دهمین سالگرد رژیم شوروی سوادآموزی عمومی را در دستور عمل خودمان قرار داده ایم.

ممکن است یکنفر اعتراض کند که من موضوع فرهنگ پرولتری را در مفهوم بسیار گسترده ای بکار می برم. که اگرچه ممکن است که تماما وبصورت توسعه یافته ای فرهنگ پرولتری وجود نداشته باشد، با این وجود طبقه کارگر شاید موفق به گذاشتن مهر خود بر فرهنگ گردد پیش از آنکه در یک جامعه سوسیالیستی استحاله شود. چنین اعتراضی قبل از هر چیزی باید بمثابه یک عقب نشینی جدی از موضعی تلقی شود که گویا فرهنگ کارگری ای وجود خواهد داشت. این نباید مورد پرسش قرار بگیرد، پرولتاریا اما در طول زمان دیکتاتوری خود، مهر خود را بر فرهنگ خواهد زد. بهرحال، این یک خواسته متفاوتی از فرهنگ پرولتری به مفهوم یک سیستم توسعه یافته و به طور کامل هماهنگ از دانش و هنر در تمام زمینه های عملی مادی و معنوی است. برای ده ها میلیون نفر از مردم که برای اولین بار در تاریخ مهارت در خواندن و نوشتن و محاسبه یافته اند، این به خودی خود یک واقعیت فرهنگی جدید ست واز اهمیت بسیاری برخوردار است . جوهر فرهنگ نوین، اشرافی و برای یک اقلیت ممتاز نخواهد بود، بلکه فرهنگی توده ای، جهانی و عمومی خواهد بود. کمیت به کیفیت تبدیل خواهد گشت، با رشد کمیت فرهنگی، خیزشی درسطح آن و تغییری در کاراکتر آن به وقوع خواهد پیوست. اما این فرایند، تنها از طریق یک سری مراحل تاریخی گسترش خواهد یافت. بدان درجه ای که این بتواند موفقیت آمیز باشد، خصلت طبقاتی پرولتری را تضعیف و بدین طریق اساس فرهنگ پرولتری را از بین خواهد برد .

اما قشر فوقانی طبقه کارگر چگونه خواهد بود؟ در مورد پیشگامان فکری اش؟ آیا کسی می تواند که نگوید در این محافل، اگرچه محدود، امروز گسترش یک فرهنگ پرولتری در حال وقوع است ؟ آیا ما آکادمی سوسیالیست نداریم؟ پروفسورهای انقلابی؟ تقصیر بعضی ها در این است که این پرسش را بطریقی بسیار انتزاعی مطرح میکنند. این ایده اینگونه به نظر می رسد که گویا ممکن است یک فرهنگ پرولتری را با روش های آزمایشگاهی بوجود آورد. شالوده فرهنگی در واقع در جایی بافته میشود که روابط و تبادلات روشنفکران یک طبقه و خود طبقه بهم پیوسته میخورند. فرهنگ بورژوازی - فنی، سیاسی، فلسفی و هنری، با تبادل بورژوازی و مخترعانش، رهبران، متفکران و شاعرانش، توسعه داده شد. خواننده  نویسنده را خلق کرد و نویسنده خواننده را. این در درجه ای غیر قابل قیاس تری یک حقیقت در مورد پرولتاریا است، چرا که اقتصاد، سیاست و فرهنگش  تنها بر اساس فعالیت های خلاق توده ها می تواند ساخته شوند.

وظیفه  اساسی‌  روشنفکران پرولتری در آینده نزدیک، صرف نظر از عدم وجود عینی اش، نه تشکیل انتزاعی ای از یک فرهنگ نوین، بلکه بنا نهادن فرهنگ ایستایشی معینی است که سیستماتیک، با برنامه و، البته منتقدانه عناصر اساسی فرهنگی را که هم اکنون موجود است به توده های عقب مانده منتقل نمایند. غیر ممکن است که بتوان به ایجاد یک فرهنگ طبقاتی در پشت سر یک طبقه دست یازید. و برای آنکه فرهنگ را با همکاری با طبقه کارگر و در تماس نزدیک با اعتلای عمومی تاریخی اش بنا نهاد، سوسیالیسمِ باید پایه گذاری شود اگرچه با ناهمواری انجام پذیرد. در این فرایند، ویژگی های طبقاتی  جامعه قوی تر نخواهند گشت، بالعکس با نسبت مستقیم با موفقیت انقلاب، شروع به اضمحلال کرده و ناپدید خواهند گشت. اهمیت رهایی گری دیکتاتوری پرولتاریا در این واقعیت است که به طور موقت – و فقط برای مدت کوتاهی ست – که ابزاری است برای پاکسازی مسیر راه و بنا نهادن یک جامعه بدون طبقات و فرهنگی که مبتنی بر همبستگی است.

برای آنکه  ایده یک دوره فرهنگ ایستایشی را در پیشرفت طبقه کارگر بصورت مشخص تری توضیح بدهم، اجازه دهید که نه توالی تاریخی طبقات را، بلکه نسلها را در نظر بگیریم. تداوم آنها در این واقعیت بیان شده است که هر کدام از این جوامع با توجه به یک جامعه در حال توسعه و نه انحطاط، گنجینه های خود را به دست آورد های فرهنگی گذشته می افزایند. اما قبل از آنکه  بتوانند این کار را انجام دهند، هر کدام از نسل های جدید باید از یک مرحله کار آموزی عبور نمایند. این فرهنگ موجود را تصاحب کرده و آن را در طریق و راه و روش خود تغییر شکل میدهد، بیشتر یا کمتر آنرا از آنچه که نسل گذشته داشته است، متفاوت میسازد. اما این تخصیص، هنوز یک خلاقیت نو نیست، یعنی این آفرینش ارزش های فرهنگی نوین نیست، بلکه تنها یک پیش فرضی برای آنها است. تا میزان معینی، آنچه که گفته شده است نیز ممکن است در سرنوشت توده های کارگری که بسوی دوران سازی کار خلاق بر پا خاسته اند، اعمال گردد. تنها این را باید اضافه کرد که پرولتاریا قبل از آنکه از مرحله کار آموزی فرهنگی خارج گردد، از پرولتاریا بودنش دست خواهد کشید.

ما همچنین نباید فراموش کنیم که لایه فوقانی بورژوازی زمین دار (third estate) کارآموزی فرهنگی خود را در زیر سقف جامعه فئودالی سپری نمود; در حالی که هنوز دردرون زهدان جامعه فئودالی بود از نظر فرهنگی از حاکمان قدیمی زمین دار پیشی گرفته و قبل از آنکه قدرت را به دست بگیرند مبدل به محرکان فرهنگی گشتند. این متفاوت است با مسئله پرولتاریا به طور اعم و پرولتاریای روسیه به طور اخص. پرولتاریا مجبور است که قدرت را به دست گیرد قبل از آنکه عناصر اساسی فرهنگ بورژوازی را تصاحب نماید; او مجبور به سرنگونی جامعه بورژوازی، با خشونت انقلابی ست، به همین دلیل که جامعه به او اجازه نمی دهد که به فرهنگ دست یابد. طبقه کارگر، تلاش میکند که دستگاه دولتی را به پمپ قدرتمندی برای رفع تشنگی فرهنگی توده ها مبدل نماید. این وظیفه از اهمیت تاریخی غیرقابل قیاسی برخوردار است. اما اگر کسی کلمات را سهواً بکار نبرد٫ این هنوز به مثابه ایجاد یک فرهنگ خاص پرولتری نیست. "فرهنگ پرولتری" ، "هنر پرولتری" و غیره ...، از هر ده مورد، سه مورد بطور غیر انتقادی در تعیین نمودن فرهنگ و هنر جامعه کمونیستی آینده استفاده شده است،  از هرده مورد، دو مورد، برای مشخص کردن این واقعیت که فقط گروه های خاصی از پرولتاریا به عناصر جداگانه ای از فرهنگ ماقبل پرولتاریا دست می یابند، و سرانجام، در پنج مورد از هر ده مورد، این نشانگر این است که از این مفاهیم و گفته های تکان دهنده کسی نه میتواند از آن سر بسازد و نه دم .

این یک مثال اخیر از میان صد ها مثال دیگر است، جایی که از عبارت “فرهنگ پرولتری” بصورت لا ابالی، غیر انتقادی و خطرناکی استفاده شده است. “پایه های اقتصادی و سیستم رو بنایی متناظر به آن، ” Sizoy  می نویسد، " ازویژگی های فرهنگی یک عصر (فئودالی، بورژوازی و یا پرولتری). بدینگونه عصر فرهنگ پرولتری در اینجا در همان سطحی که  بورژوازی ست قرار داده شده است. اما آن چیزی که در اینجا عصر پرولتاریایی نامیده شده است یک گذر کوتاه از یک سیستم اجتماعی فرهنگی به سیستم دیگری ست، از کاپیتالیسم به سوسیالیسمِ. استقرار رژیم بورژوازی نیز بدنبال یک دوره انتقالی به انجام رسید. اما انقلاب بورژوازی موفقانه تلاش نمود که سلطه بورژوازی را جاودانه نماید، حال آنکه انقلاب پرولتری هدفش انحلال هر چه زودتر پرولتاریا به مثابه یک طبقه است. طول این دوره کاملاً بستگی به موفقیت انقلاب دارد. آیا این شگفت انگیز نیست که کسی این را فراموش کند و عصر فرهنگی پرولتری را درهمان سطح فرهنگ فئودالی و بورژوازی قرار بدهد؟

اما اگر این بدین صورت است  آیا این نتیجه گیری پیش می آید که ما علم پرولتری نداریم؟ آیا ما نباید بگوییم که مفهوم مادی تاریخ و نقد مارکسیستی اقتصاد سیاسی، نشان دهنده عناصر ارزشمند علمی فرهنگ پرولتری هستند؟

البته، مفهوم مادی تاریخ و نظریه ارزش کار برای مسلح کردن پرولتاریا بمثابه یک طبقه و برای علم به طور کلی ازاهمیت غیر قابل قیاسی برخوردار است. در مانیفست کمونیست به تنهایی بیشتر از تمام کتابخانه های تاریخی و تألیفات تاریخی – فلسفی، تفکرات و تحریفات پروفسورها، دانش واقعی وجود دارد. اما آیا کسی میتواند بگوید که مارکسیسم محصول یک فرهنگ پرولتاریایی را نمایندگی می نماید؟ و آیا کسی می تواند بگوید که ما هم اکنون نه تنها در مبارزه سیاسی، بلکه در انجام وظایف گسترده علمی امان نیز داریم از مارکسیسم استفاده می جوییم؟

مارکس و انگلس از صفوف دموکراسی خرده بورژوازی بیرون آمدند، و البته، با همان فرهنگ اش و نه فرهنگ  پرولتاریایی، پرورش یافتند. اگر در آنجا طبقه پرولتاریا با اعتصابات اش، مبارزات اش، رنجها و شورشهایش وجود نمی نداشت، هیچ کمونیسم علمی هم البته در آنجا نمیتوانست وجود داشته باشد، زیرا که هیچ ضرورت تاریخی ای برای وجود آن نبود. نظریه اش اما، علمی و نیز سیاسی تماماً براساس فرهنگ بورژوازی شکل گرفت، اگرچه تا پایان پیروزی اش بر علیه آن فرهنگ اعلام جنگ نمود. تحت فشار تناقضات سرمایه داری، عمومی شدن تفکرات دموکراسی بورژوازی، شجاع ترین، صادق ترین، و دور اندیش ترین نمایندگانش، مسلح به تمامی سلاحهای حیاتی علم بورژوازی، به ارتفاع شگفت انگیزی بر انکار آن قد علم نمودند. منشاء مارکسیسم این چنین است.

پرولتاریا سلاح خود را یکباره در مارکسیسم نیافت، و نه حتی به طور کامل تا به امروز. این سلاح امروز تقریبا اساسا و به طور انحصاری در خدمت اهداف سیاسی اوست. کاربرد گسترده واقع بینانه و توسعه روشی ماتریالیسم دیالکتیک باز هم به طور کامل در آینده اتفاق خواهد افتاد. تنها دریک جامعه سوسیالیستی، مارکسیسم از اینکه یک سلاح یکجانبه مبارزه سیاسی باشد دست خواهد کشید و به یک ابزار خلاقیت علمی، مهم ترین عنصر و ابزار فرهنگ معنوی مبدل خواهد گردید.

همه علوم، در درجه ای بیشتر یا کمتر، بدون شک منعکس کننده تمایلات طبقه حاکم هستند. هرچه علم بیشتر وظیفه خود را معطوف فتوحات عملی طبیعت (فیزیک، شیمی، علوم طبیعی به طور اعم) بنماید، مشارکتش در مسائل غیر طبقاتی و انسانی افزونتر می گردد. هرچقدر علم عمیق تربا مکانیسم اجتماعی استثمار(اقتصاد سیاسی) ارتباط می یابد، و یا هر چه بصورت انتزاعی تری کل تجربه بشری را (روانشناسی، نه در مفهوم تجربی و فیزیولوژیکی اش، بلکه به اصطلاح در مفهوم فلسفی اش) را تعمیم میدهد، بیشتر از خود محوری طبقاتی بورژوازی اطاعت نموده و سهمش ناچیز تر در مجموعه عمومی دانش بشری می گردد. در حوزه علوم تجربی، با توجه به وسعت تعمیمات انجام شده درجات مختلفی از امانت علمی و عینیت وجود دارد. به عنوان یک قاعده کلی، گرایشات بورژوازی، توانست جای خیلی آزادتری در مراتب بالای روش شناسی فلسفی Weltanschauung برای خود اتخاذ نماید. از این رو لازم است که ساختار علم را از پایین به بالا پاکسازی کرد، و یا صحیح تر، از بالا به پایین، به خاطر اینکه از طبقات بالایی آغاز باید نمود.

اما این امر ساده لوحانه خواهد بود که فکرکنیم  پرولتاریا باید بصورت انتقادی تمام علومی را که از بورژوازی به ارث رسیده است سرهم سازی کند قبل از آنکه در بازسازی سوسیالیسمِ بکار بسته شوند. این بدر ستی همان چیزی است که همراه با اخلاق گرایان آرمانی میتوان گفت: قبل از ایجاد یک جامعه جدید، پرولتاریا باید به عرش اخلاق کمونیستی صعود کرده باشد. در حقیقت، پرولتاریا هم اصول اخلاقی و هم علوم را بصورت رادیکالی بازسازی خواهد نمود، ولی اینکار را بعد از بوجود آوردن جامعه جدید انجام خواهد داد، اگرچه با ناهنجاری انجام بپذیرد.

اما آیا ما دریک دایره نادرستی بجلو نمی رویم؟ چگونه کسی می تواند یک جامعه جدید را بر اساس علوم و اخلاقیات گذشته بسازد؟ در اینجا ما باید کمی  دیالکتیک به برون بیاوریم، همان دیالکتیکی که ما درحال حاضر بصورت خیلی غیر صرفه جویانه ای وارد شعر بزمی و وارد دفترحسابرسی اداره امان  و وارد سوپ کلم و فرنی مان میکنیم. برای شروع کار، پیشاهنگ پرولتاریا به نقاط عزیمت معینی، متد های علمی مشخصی که ذهن آنها را از یوغ ایدئولوژیکی بورژوازی رها سازد، نیاز دارد; او دارد بر اینها غلبه می یابد، درحال حاضر بخشا بر آنان غلبه کرده است. او متدهای اساسی اش را درنبردهای بسیاری در شرایط و صحنه های گوناگونی آزموده است. اما این با علم پرولتری فاصله زیادی دارد. یک طبقه انقلابی نمی تواند مبارزه خود را متوقف نماید صرف آنکه حزب هنوز تصمیم نگرفته است که آیا باید یا نباید فرضیه الکترون ها و یون ها را، نظریه روانکاوی فروید را، اکتشافات جدید ریاضیات در مورد نسبیت و غیره را قبول نماید. این درست است که پرولتاریا پس از فتح قدرت، فرصت بسیار بیشتری برای تسلط  بر علوم و بازنگری برآن پیدا خواهد نمود. گفتن این بسیار راحتر از انجام دادنش است.

پرولتاریا نمی تواند تا آن زمانی که دانشمندان جدیدش،  بسیاری از آنها با شلوارهای کوتاه شان، هنوز درحال انجام وظیفه و تمیز کردن ابزار آزمایش نظریات علمی هستند، بازسازی سوسیالیستی را به تعویق بیندازد. پرولتاریا هر آن چیزی که  به وضوح غیر ضروری، نادرست و ارتجاعی است  را رد می نماید، و در زمینه های مختلف بازسازی خود، از روش ها و نتیجه گیری های علم امروز استفاده خواهد نمود و آنها را ضرورتاً با درصدی از آلیاژ ارتجاعی طبقاتی که، درآنها موجود است بکار خواهد بست. نتیجه عملی در مجموع و بطورکلی خود را توجیه خواهد نمود، چرا که چنین بکارگیری ای وقتی که توسط یک هدف سوسیالیستی کنترل گردد بتدریج روش و نتایج تئوریک را اداره و انتخاب خواهد نمود. و تا آن زمان دانشمندانی بالغ که تحت شرایط جدید دانش آموخته اند، وجود خواهند داشت. به هرحال، پرولتاریا باید بازسازی سوسیالیستی خود را تا درجه کاملاً بالایی که برای امنیت مادی واقعی و برای جلب رضایت فرهنگی جامعه فراهم آمده است انجام دهد قبل از آنکه قادر به انجام تصفیه کلی علم از بالا به پایین شود. با گفتن این من قصد ندارم که چیزی بر ضد کار انتقادی مارکسیستی که توسط بسیاری و در زمینه های مختلف در محافل کوچک و سمینارها در حال انجام شدن است بگویم. این کار لازم و مثمر ثمر است. این باید به هر طریقی بسط داده شود وعمیقتر گردد. اما باید درک مارکسیستی سنجش مسائل را محفوظ نگه داشت تا اهمیت ویژه چنین تجارب و تلاشهای امروز را در رابطه با مقیاس کلی کار تاریخی امان محاسبه نماییم.

آیا موارد فوق بمثابه رد این احتمال است که در دوره دیکتاتوری انقلابی، ممکن است حتی دانشمندان برجسته، مخترعان، نمایشنامه نویسان و شاعرانی وجود داشته باشند که به نظر برسد از صفوف پرولتاریا برخاسته باشند؟ نه بهیچوجه. اما این امرمی تواند بسیار ساده لوحانه باشد که عنوان فرهنگ پرولتری را حتی به با ارزش ترین دستاوردهای فردی نمایندگان طبقه کارگر اطلاق نماییم. نمی توان مفهوم فرهنگ را به یک تغییر کوچک در زندگی روزانه فردی مبدل کرد و موفقیت یک فرهنگ طبقاتی را توسط گذرنامه های پرولتری مخترعین یا شاعران منفرد تعیین نمود. فرهنگ، حاصل جمع آلی دانش و گنجایشی است که کل جامعه، و یا حداقل طبقه حاکم آن را مشخص می نماید. درهمه زمینه های کار انسانی نفوذ و ازآن استقبال کرده و آنها را به سیستم واحدی مبدل می نماید. دستاوردهای فردی، از این سطح فرا رفته و بتدریج به آن ترفیع داده خواهد شد.

آیا چنین ارتباط ارگانیکی مابین شعر پرولتری امروز ما و کار فرهنگی طبقه کارگردرکلیت آن وجود دارد؟ این کاملا آشکار است که این چنین نیست. کارگران منفرد یا گروههای کارگری در حال وسعت بخشیدن تماسهای خود با هنری هستند که توسط روشنفکران بورژوازی آفریده شده است و در حال حاضر در حال استفاده از تکنیکهای آن به شیوه ای کاملاً گزینشی هستند. اما آیا این برای هدف بیان کردن جهان پرولتری داخلی خودشان است؟ واقعیت این است که آن به مراتب از همچین چیزی دور است. کار شاعران پرولتری فاقد آن کیفیت آلی است که فقط توسط یک فعل و انفعالات عمیق بین هنر و توسعه فرهنگ به طور کلی تولید می گردد. ما از کارگران با استعداد و تیز هوشی آثاری ادبی داریم، اما آن ادبیات پرولتری نیست. با این حال، ممکن است اثبات شود که آنها برخی از سرچشمه های آنند.

این امکان وجود دارد که درکار نسل حاضر، اصول، ریشه ها و سرچشمه های بسیاری پدیدار گردند که برخی از نسلهای آینده بتوانند بخش های مختلفی از فرهنگ آینده را درست به مثل امروز که مورخان هنری تئاتر ایبسن را به رمز و راز کلیسا، و یا امپرسیونیسم و کوبیسم را به نقاشیهای راهبان رد یابی نمودند، رد یابی بنمایند. در صرفه جویی هنر، به مثل صرفه جویی طبیعت، هیچ چیز از دست رفتنی نیست، و همه چیز بطور گسترده ای بهم متصل است. اما در واقع، مشخصاً، وحیاتاً، کار امروز شاعرانی که خاستگاه پرولتری دارند، به هیچ  وجه مطابق با برنامه ای که در پشت روند آماده سازی شرایط فرهنگی سوسیالیستی آینده، که روند ارتقاء توده ها است، بجلو نرفته است  …

Leon Trotsky

What Is Proletarian Culture, and Is It Possible

(۱۹۲۳)

https://www.marxists.org/archive/trotsky/1923/art/tia23c.htm