Βιογραφία
Ο Αντόνιο Γκράμσι γεννήθηκε στη Σαρδηνία το 1891 από πατέρα Αρμπερέσικης(αρβανίτες πρόσφυγες στην Ιταλία κατά την Οθωμανική Αυτοκρατόρια) καταγωγής. Από τα παιδικά του χρόνια αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας που τον ακολουθούν σε όλη του τη ζωή. Παραμορφωμένη σπονδυλική στήλη, πονοκέφαλοι και ζαλάδες, κ.ά.
Από τα νεανικά του χρόνια ο Γκράμσι έδειξε ιδιαίτερη κλίση και ενδιαφέρον για την ιστορία και την κουλτούρα. Ωστόσο, αναγκασμένος να δουλέψει, θα διακόψει το σχολείο για κάποια χρόνια πριν πάρει το απολυτήριο. Κατόπιν γράφεται στη Σχολή Φιλολογίας του Τορίνο. Μελετά Γλωσσολογία, παρακολουθεί σεμινάρια Ιταλικής Λογοτεχνίας, Δικαίου και Θεωρητικής Φιλοσοφίας. Συνεργάζεται με διάφορα έντυπα, ενώ παράλληλα ασχολείται με τη θεατρική κριτική.
Στις σοσιαλιστικές ιδέες θα μυηθεί από τον αδελφό του, που είχε σχέσεις με το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Όταν έρχεται στο Τορίνο, μεγάλη εργατούπολη, αποκτά τις πρώτες επαφές με τους σοσιαλιστικούς κύκλους. Το 1913 γίνεται μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ιταλίας και το 1915 συνεργάζεται με το «Il Grido del Popolo» και μπαίνει στη συνταχτική επιτροπή του «Avanti»!
Η επανάσταση του Οχτώβρη και η επαφή με το έργο του Λένιν παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του Γκράμσι. Την άνοιξη του 1919, μαζί με τους Τολιάτι, Τερατσίνι και Τάσκα, ο Γκράμσι εκδίδει το εβδομαδιαίο «Όρντινε Νουόβο», που υποστηρίζει τα εργατικά συμβούλια ως πυρήνα της εργατικής εξουσίας. Στην περίοδο αυτή, μέσα από τη συμμετοχή του στο εργατικό κίνημα του Τορίνο, ο Γκράμσι ωριμάζει πολιτικά.
Το 1921 ιδρύεται το ΚΚ Ιταλίας στο οποίο κυριαρχεί αρχικά η υπεραριστερή πτέρυγα του Μπορντίγκα. Το 1922, ο Γκράμσι ταξιδεύει στη Μόσχα ως αντιπρόσωπος του ΚΚΙ στην Εκτελεστική Επιτροπή της Διεθνούς για να μετάσχει στο 4ο Συνέδριό της. Στα δύο χρόνια της απουσίας του διαμορφώνει παραπέρα τις απόψεις του ερχόμενος σε αντιπαράθεση με τη σεκταριστική γραμμή του Μπορντίγκα. Στις εκλογές του 1924 εκλέγεται βουλευτής και επιστρέφει στην Ιταλία. Αναλαμβάνει Γενικός Γραμματέας του κόμματος, και μέσα στα δύο χρόνια που καθοδηγεί το κόμμα, έρχονται πολλές επιτυχίες στο πολιτικό και μαζικό επίπεδο. Σε συνθήκες όπου ο φασισμός εδραιώνει την κυριαρχία του, ο Γκράμσι επεξεργάζεται μια νέα ταχτική και στρατηγική ενιαίου μετώπου για το ΚΚ της Ιταλίας. Αυτή η προσπάθεια κορυφώνεται στο συνέδριο της Λυών το 1926, όπου ο Γκράμσι παρουσιάζει τις «Θέσεις της Λυών», μια βαθιά ανάλυση του χαρακτήρα του φασισμού και των ζητημάτων του αντιφασιστικού αγώνα. Είναι όμως πολύ αργά για να ανατραπεί η φασιστική δικτατορία.
Την ίδια χρονιά, οι φασιστικές αρχές συλλαμβάνουν τον Γκράμσι. Τον Ιούνιο του 1928 δικάζεται μαζί με άλλους κομμουνιστές ηγέτες και καταδικάζεται σε κάθειρξη 20 χρόνων, 4 μηνών και 5 ημερών. Στη φυλακή στο Τούρι (κοντά στο Μπάρι) από τον Ιανουάριο του 1929, αρχίζει το γράψιμο των «Τετραδίων της φυλακής». Διαβάζει πολύ και, όποτε το επιτρέπει η υγεία του, γράφει. Σταματά το γράψιμο μόνο το 1935, καταβεβλημένος και εξουθενωμένος από τις απαίσιες συνθήκες κράτησής του και τη χειροτέρευση της υγείας του. Πεθαίνει στις 27 Απρίλη 1937 από εγκεφαλική αιμορραγία, μόλις μετά την αποφυλάκισή του.
Ο Γκράμσι άφησε πίσω του έναν τεράστιο όγκο δοκιμίων, άρθρων και σημειώσεων, που εκδόθηκαν μετά από τον πόλεμο επηρεάζοντας αποφασιστικά τον μαρξισμό του 20ού αιώνα. Οι ιδέες του εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, εστιάζοντας κυρίως στην κριτική του πολιτικού και ιδεολογικού εποικοδομήματος. Ο Γκράμσι πραγματεύεται στα «Τετράδια της Φυλακής» τα ζητήματα της εξουσίας και του κράτους, της ηγεμονίας του προλεταριάτου στην επανάσταση (την οποία θεωρεί ταυτόχρονα ως πολιτική και ιδεολογική/πολιτιστική), των ιδιομορφιών της ταξικής πάλης στα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κέντρα, του ρόλου της διανόησης και ιδιαίτερα της μαρξιστικής διανόησης, της κουλτούρας και της ιστορίας των ιδεών, της διαλεκτικής. Σημαντικά είναι βέβαια και τα προ του 1926 γραπτά του, που εστιάζουν στα ζητήματα των εργατικών συμβουλίων, του αγώνα ενάντια στο φασισμό, της οικοδόμησης του κόμματος κοκ.
Οι αντίπαλοι του Γκράμσι προσπαθούν να αποσπάσουν το έργο του από το κυρίως σώμα του μαρξισμού, εμφανίζοντας τον Γκράμσι ως ένα πολέμιο της μαρξιστικής ορθοδοξίας, ιδιαίτερα της αντίληψης για τον τελικά αποφασιστικό ρόλο των οικονομικών σχέσεων στην κοινωνική εξέλιξη. Σε αυτό εκμεταλλεύονται συχνά την ιδιότυπη ορολογία που χρησιμοποίησε γράφοντας στη φυλακή (π.χ., «φιλοσοφία της πράξης» αντί «μαρξισμός»). Η αλήθεια όμως είναι ότι οι επεξεργασίες του Γκράμσι εντάσσονται αρμονικά στο κυρίως σώμα του μαρξισμού, αποτελώντας δημιουργικές αναπτύξεις της βασικής μαρξιστικής θέσης. Ο Γκράμσι υπήρξε ως το τέλος της ζωής του ένας ακλόνητος μαχητής και επαναστάτης, οπαδός της κοινωνικής απελευθέρωσης. Κύριος στόχος του έργου του ήταν να εξηγήσει τις δυσκολίες και τις αποτυχίες του σοσιαλισμού στην περίοδο της φασιστικής ανόδου, φωτίζοντας έτσι το μελλοντικό δρόμο της σοσιαλιστικής επανάστασης και οικοδόμησης.
*Αξιοποιήθηκαν οι βιογραφίες της Χριστίνας Μπάρτσα, http://www.koel.gr,
και του Φραντς Ροζενγκάρτεν, http://www.marxists.org.